I Ərdəşir
I Ərdəşir |
||||
 |
||||
|
||||
|---|---|---|---|---|
| 28 aprel, 224 — 242 | ||||
| Tacqoyma: | 226 | |||
| Hakimiyyət şəriki: | I Şapur (240 — 242) | |||
| Xələfi: | I Şapur | |||
| Dini: | Zərdüştilik | |||
| Doğum tarixi: | 180 | |||
| Doğum yeri: | Tiruda, İstəhr, İran | |||
| Vəfat tarixi: | 262 | |||
| Atası: | Babək Sasani | |||
| Anası: | Mirod | |||
I Ərdəşir Babəkan (fars اردشیر, lat. Artaxerxes — Sasanilər sülaləsinin ilk nümayəndəsi, şahənşah.
İlk illəri[redaktə | əsas redaktə]
Təbərinin məlumatına görə Ərdəşir 180-ci ildə İstəhrin Tiruda kəndində anadan olmuşdur. Gənc yaşlarında atası Fars knyazı Gozihrdən icazə alaraq onu Darab qalasına göndərmiş, qalanın arqbadı Tiridən sonra Ərdəşir qalanın hakimliyinə gəlmişdir. Get-gedə Ərdəşirin gücü artmış, atası Babək və qardaşı Şapurla birlikdə Gozihri devirmişdilər. Şapurun qəfil ölümündən sonra 222-ci ildə bütün Fars regionuna, Xuzistan və Kirmana hakimlik etməyə başlamışdı.
Hakimiyyəti[redaktə | əsas redaktə]
28 aprel, 224-cü ildə Parfiya hökmdarı V Artabanın ordularını Bəndər Abbas yaxınlığında məğlub edən Ərdəşir özünü şahənşah elan etmişdi. 226-cı ildə Ktesifonda rəsmən tacqoyma mərasimi keçirilmişdi.[1] Ərdəşir Sistan, Qorqan, Mərv, Xarəzm, Bəlx, Bəhreyn və Mosulu ələ keçirmiş, Kuşanı və Məkranı asılı hala salmışdı.
Daxili siyasət[redaktə | əsas redaktə]
Ərdəşir ölkəni mərkəzləşdirdi və mərzbanlıqlara böldü. Zərdüştilik dövlət dini oldu. Xristianlara tolerant yanaşılmağa başlandı.
Xarici siyasət[redaktə | əsas redaktə]
Ərdəşir hakimiyyətə gələndən sonra əsasən Roma ilə problemlər yaşamağa başladı. Ermənistan Arşakilərinin Sasanilərə qarşı müqaviməti Ərdəşiri Romaya hücum etmək qərarına gətirdi. 230-cu ildə Nusaybini mühasirəyə alan Fars orduları Kappadokiyaya qədər gedib çıxmışdı. 232-233cü illərdə Septimi Severlə olan bir sıra döyüşlərdə Roma ordularını məğlubiyyətə uğratdı və 237-ci ildə nəhayət ki, Mesopotamiyanın şimalını ələ keçirə bildi. 240-cı ildə oğlu Şapuru şərik kimi taxta çıxardı. 242-ci ildə vəfat etdi.
Ailəsi[redaktə | əsas redaktə]
Atası Babək Sasani yerli bir əsilzadə, babası Sasan İstəhr atəşgahının rahibi idi. Nənəsi isə Bəzrəngilər ailəsinə mənsub idi. Şapur və Balaş adlı iki qardaşı vardı.
Övladları:
- I Şapur
- Ərdəşir
 Sasani hökmdarları  |
|
|---|---|
| I Ərdəşir (224-241) • I Şapur (241-272) • I Hürmüz (272-273) • I Bəhram (273-276) • II Bəhram (276-293) • III Bəhram (293) • Narseh (293-302) • II Hürmüz (302-310) • II Şapur (310-379) • II Ərdəşir (379-383) • III Şapur (383-388) • IV Bəhram (388-399) • I Yezdəgird (399-420) • V Bəhram (420-438) • II Yezdəgird (438-457) • III Hürmüz (457-459) • I Firuz (457-484) • Balaş (484-488) • I Qubad (488-531, 498/499-531) • Zamaspa (496-498/499) • I Xosrov Ənuşirəvan (531-579) • IV Hürmüz (579-590) • Bəhram Çubin (590-591) • II Xosrov (591-628) • II Qubad (628) • III Ərdəşir (628-629) • Şəhrvəraz (629) • Boran (629-630) • Azərməduxt (630-631) • V Hürmüz (631-632) • III Yezdəgird (632-652) |
- ↑ MacKenzie, David Niel (1998). "Ērān, Ērānšahr". Encyclopedia Iranica 8. Costa Mesa: Mazda.
