Karandaş testi
| Bu haqda seriyanın hissəsidir: |
| Aparteid |
|---|
Karandaş testi – şəxsin afro teksturalı saçının olub-olmadığını müəyyənləşdirmək üçün metod. Karandaş testində karandaş şəxsin saçına keçirilir. Karandaşın saçdan asanlıqla keçib-keçməməsindən asılı olaraq test "keçdi" və ya "keçmədi" olaraq dəyərləndirilir.
Karandaş testi Cənubi Afrika Respublikasının aparteid rejimi tərəfindən irqi mənsubiyyəti müəyyən etmək üçün istifadə olunurdu. Karandaş testinin nəticəsinə əsasən ağlarla və rəngli şəxslər fərqləndirilirdi. Test mövcud ailələrin və icmaların irqi əsaslarla bölünməsində rol oynamışdır. Aparteid rejiminin 1994-cü ildə başa çatmasından sonra karandaş testinin tətbiqi də dayandırılmışdır. Hazırda CAR-da karandaş rasizm simvolu kimi qəbul olunur.
Arxa plan
[redaktə | mənbəni redaktə et]1950-ci ildə qəbul edilmiş Əhalinin Qeydiyyatı Aktına əsasən cənubi afrikalılar fiziki və sosial-iqtisadi xüsusiyyətlərinə əsasən irqi qruplar üzrə təsnif olunmalı idilər. Şəxsin irqi həmişə aydın olmadığı üçün bir neçə test yaradılmışdır. Belə testlərdən biri karandaş testi olmuşdur.[1]
Karandaş testi zamanı karandaş irqi aydın olmayan şəxsin saçına keçirilirdi.[2] Əgər karandaş şəxsin saçından sürüşüb yerə düşərsə, şəxs testi keçmiş sayılırdı və ağ hesab olunurdu. Əgər karandaş şəxsin saçında ilişərsə, şəxs rəngli irqə mənsub sayılırdı.[1] Şəxsin rəngli olaraq təsnif olunması ona "qara" hesab olunan şəxslərdən daha çox hüquq qazandırsa da, "ağ" hesab olunan şəxslərdən daha az hüquq və azadlığı olurdu.[2]
Karandaş testinin alternativ forması rəngli olaraq təsnif olmaq istəyən qaralar üçün keçirilirdi. Bu versiyada şəxsin saçına karandaş keçirilir və ondan başını yelləməsi istənilir. Əgər karandaş yerə düşərsə, şəxs rəngli olaraq təsnif olunurdu, əgər tərpənməzsə, qara kimi təsnif olunmağa davam edirdi.[3]
Nəticələri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Karandaş testinin tətbiqi cənubi afrikalıların irqi mənsubiyyətlərinə görə bölünməsində vacib rol oynamışdır.[1][2] Bəzi hallarda eyni ailədən olan şəxslər fərqli irqlərə mənsub edildikləri üçün ayrı yaşamağa məcbur olurdular.[2][4]
Bu cür məşhur hadisələrin biri 1966-cı ildə baş vermişdir. İki ağ valideynin Sandra Leynq adlı tünd dərili qızı olmuşdur. 1966-cı ildə 11 yaşında ikən karandaş testindən keçə bilməmiş və ağların məktəbindən uzaqlaşdırılmışdır. Onun doğum irqi ağdan rəngliyə dəyişdirilmişdir. Sandra və onun ailəsi ağdərili cəmiyyət tərəfindən pislənmişdir. Sandranın atası qanla atası olduğunu sübut edə bilsə də, hökumət Sandranın ağ təsnifatını bərpa etməmişdir.[5]
İrsi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Aparteid rejiminin 1994-cü ildə başa çatmasından sonra karandaş testinin tətbiqi dayandırılmışdır. Hazırda CAR-da karandaş irqi ayrı-seçkiliyin simvollarından biri hesab olunur.
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ 1 2 3 Wendy Watson. Brick by Brick. New Africa Books. 2007. səh. 65.
- ↑ 1 2 3 4 Pippa de Bruyn. Frommer's South Africa. Frommer's. 2007. səh. 422. ISBN 978-0-470-14602-6.
- ↑ Birgit Brander Rasmussen. The Making and Unmaking of Whiteness. Duke University Press. 2001. səh. 133. ISBN 978-0-8223-2740-0.
- ↑ Nosimilo Ndlovu. "The 21-st century pencil test". The Mail & Guardian. 24 May 2008. 2014-02-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 mart 2024.
- ↑ Hawkey, Kim. "Apartheid got under her skin". Sunday Times (South Africa). 10 January 2010.