Məzmuna keç

Məmməd Əmin Azadvətən

Keçid əlavə et
Vikipediya, azad ensiklopediya
Məmməd Əmin Azadvətən
Məmməd Əmin Azadvətən Urmiya sakinlərinin qarşısında çıxış edərkən.
Məmməd Əmin Azadvətən Urmiya sakinlərinin qarşısında çıxış edərkən.
Azərbaycanın Demokrat Firqəsinin Urmiya vilayət komitəsinin sədri
12 dekabr 1945 – 12 dekabr 1946
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi 1905
Doğum yeri
Vəfat tarixi 1947
Vəfat yeri
Vəfat səbəbi edam[d]
Təltifləri "21 Azər" medalı — 1946

Məmməd Əmin Azadvətən (1905, Urmiya şəhristanı, Qərbi Azərbaycan ostanı – 1947, Urmiya) — siyasətçi, fədai, repressiya qurbanı.Azərbaycanın Demokrat Firqəsinin Urmiya vilayəti komitəsinin sədri və Urmiya fədailərinin başçısı olub. Azərbaycan Milli Hökuməti qurulduqdan sonra, Azərbaycan Milli Məclisinə Urmiyadan nümayəndə seçilib.

Həyatı

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Məmməd Əmin Azadvətən Urmiyanın Nazlıçay mahalının Lələli kəndində anadan olub.[1][2] İbtidai təhsil alsa da ailəsinin imkanı olmadığı üçün təhsilini yekunlaşdıra bilməyib.[1][2] Mövcud hakimiyyətə müxalif olduğu üçün 1933-cü ildə həbs olunaraq Urmiya həbsxanasına salınıb.[3] Bir müddət həbsdə saxlanıldıqdan sonra ömürlük Zəncana sürgün olunub.[2][3] Sürgündə olduğu müddətdə Zəncan bələdiyyə idarəsində işləyib və bu dövr ərzində siyasi fəaliyyətini davam etdirib.[4] 1940-cı ilin payızında yenidən həbs olunub. 4 ay Zəncanda saxlanıldıqdan sonra Tehranda yerləşən və əsasən siyasi məhbusların saxlanıldığı "Qəsri Qacar" həbsxanasına göndərilib.[3] 1941-ci ildə Rza xan ölkədən qaçdıqdan sonra həbsdən azd olunub və Zəncana geri qayıdıb. Tudə Partiyasına üzv olub və Zəncanda şəhər komitəsinin yaradılmasında iştirak edib.[4][5]

1943-cü ilin sonunda Urmiyaya gəlib və burada Tudə Partiyasının komitəsinin yaradılmasında iştirak edir.[6] 1944-cü ildə Tudə Partiyasının Urmiya Vilayət Komitəsinin sədri seçilib.[7] Tudə Partiyasının Azərbaycan Əyalət Komitəsinin üzvü olub.[8] 1945-ci il yanvarın 1-də ona qarşı sui qəsd olsa da sağ qalıb.[9]

1945-ci ildə Azərbaycan Demokrat Firqəsi yaradıldıqdan sonra Urmiya vilayəti komitəsinin sədri seçilib[6][10][11] və Urmiya fədailərinə rəhbərlik edib.[12][13][14] ADF-nin birinci qurultayında nümayəndə kimi iştirak edib və mərkəzi komitənin üzvü seçilib.[15] Azərbaycan Milli Hökumətinin Milli Məclisinin birinci iclası dekabrın 12-də keçirilib.[16][17] Bura seçilən nümayəndələrdən 26 nəfəri cəbhədə olduqları üçün məclisin ilk iclasında iştirak edə bilmirlər. Onlardan biri də Məmməd Əmin Azadvətən olub.[18]

1946-cı ilin mart ayında milli-demokratik hərəkatda iştirak etdiyi üçün "21 Azər" medalı ilə təltif olunub.[19]

1946-cı il dekabrın 13-də ABŞ və Böyük Britaniya tərəfindən dəstəklənən İran ordusu Təbrizə daxil oldu.[20] Bununla da Azərbaycan Milli Hökuməti süqut edib.[21] Məmməd Əmin Azadvətən də Urmiyada həbs olunub.[22] Dövlət məmurları tərəfindən əməkdaşlığa dəvət olunsa da bunu qəbul etməyib[1][23] və cavabında onlara deyib ki, "Nə danışırsınız, bişərəflər! Söyüd budaqlarını ikiqat əymək olar, qocaman çinar isə sınar, əyilməz".[24][25] Rzaşah orta məktəbində qurulmuş məhkəmə tərəfindən Abbas Fəthi və digər demokratlarla birlikdə edama məhkum olunub. 1947-ci ildə Urmiyada edam olunub.[26][27][28]

Mənbə

[redaktə | vikimətni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | vikimətni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 İsmayılov, Güləddin. ""21 Azər" hərəkatının fədailəri - Məhəmmədəmin Azadvətən". aze.adfmk.com. 2021-06-18. 2024-02-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-02-05.
  2. ↑ 1 2 3 Müciri, 1962. səh. 24
  3. ↑ 1 2 3 Mərəndli, 2017. səh. 312
  4. ↑ 1 2 Mərəndli, 2017. səh. 77
  5. ↑ Çeşmazər, 1986. səh. 12
  6. ↑ 1 2 Mərəndli, 2017. səh. 172
  7. ↑ Həsənov, 2004. səh. 65
  8. ↑ Çeşmazər, 1986. səh. 37
  9. ↑ Həsənli, 2023. səh. 210
  10. ↑ Lahrudi, Əmirəli. "21 Azər". Mühacir qəzeti. 1955-12-06. 2024-02-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-02-05.
  11. ↑ Bayramzadə, 2015. səh. 62
  12. ↑ Rəhimli, Əkrəm. "Güney Azərbaycan milli hökuməti və onun fəaliyyəti - 13-cü yazı". Xalq cəbhəsi qəzeti. 2019-09-19. səh. 14. İstifadə tarixi: 2025-01-28.
  13. ↑ Vilayi, Mirrəhim. İran Azərbaycanında milli azadlıq hərəkatında demokratik mətbuatın rolu (1941-1946) (az.). Bakı. 1979. 25.
  14. ↑ Pişəvəri, 2005. səh. 227
  15. ↑ Çeşmazər, 1986. səh. 70
  16. ↑ Balayev, 2018. səh. 25
  17. ↑ İbrahimov, 1948. səh. 32
  18. ↑ Miyanalı, Əlirza; Ərdəbili, Lütfəli. "İnqilabi hərəkatımızın silahlı qüvvələri" (PDF). achiq.info. 2021-07-28 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-12-06.
  19. ↑ "Xalq Cəbhəsi.- 2019.- 19 sentyabr.- S.14". www.anl.az. 2024-02-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-02-05.
  20. ↑ McEvoy, Joanne; O'Leary, Brendan. Power Sharing in Deeply Divided Places. Filadelfiya: University of Pennsylvania Press. 2013. 191. ISBN 9780812245011.
  21. ↑ George Lenczowski. "United States' Support for Iran's Independence and Integrity, 1945–1959", Annals of the American Academy of Political and Social Science, Vol. 401, America and the Middle East. (may, 1972), s. 49
  22. ↑ Mərəndli, 2017. səh. 173
  23. ↑ Həsənli, 2006. səh. 450
  24. ↑ İbrahimov, 1948. səh. 44
  25. ↑ Fuad, Esmira. "Urmiya-Türkün beşiyi, sevgi ocağı..." 525-ci qəzet. 2014-06-11. İstifadə tarixi: 2025-02-13.
  26. ↑ Əliqızı, 2001. səh. 24
  27. ↑ Bayramzadə, 2015. səh. 179
  28. ↑ Mərəndli, 2017. səh. 176

Ədəbiyyat

[redaktə | vikimətni redaktə et]
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Məmməd_Əmin_Azadvətən&oldid=8058603"