Mansilər

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Mansilər
Ümumi sayı
12,500
Yaşadığı ərazilər
Rusiya Rusiya 12,269 (2010)
Ukrayna Ukrayna 43 (2001)
Dili

Mansi dili,Rus dili

Dini

Şamanizm,Pravoslav

Qohum xalqlar

Xantılar


Mansilər ((Mansi: Мāньси / Мāньси мāхум, Māńsi / Māńsi māhum) - Ural xalqlarının fin-uqor qrupunun uqor qoluna mənsub olan xalq.

Mansilər Rusiya Federasiyasının Tümen vilayətinin Xantı-Mansi muxtar dairəsinin yerli əhalisidir. Onlar özlərini mansi ("adam") adlandırırlar. XX əsrin əvvəllərinə qədər voqul adlandırılmışlar. Ural dilləri fin-uqor qrupunun uqor qoluna mənsub olan mansi dilində danışırlar. Antropoloji cəhətdən ağ (Avropa) irqi ilə sarı (monqoloid) irqi arasında keçid irqi sayılan Ural tipinə aiddirlər. Mansilər Sibirin Rusiya tərəfindən işğalından sonra zorla pravoslavlaşdırılmalarına baxmayaraq, özlərinin qədim dini görüşlərinin və şamançılığı hələ də saxlamaqdadırlar. Numi-Torı (Tanrı) adlandırdıqları Tanrıya inanırlar. Ayını müqəddəs sayırlar. 1989-cu il məlumatına görə mansilərin sayı 8500 nəfərdir. Əsasən Rusiya Federasiyasının Tümen vilayətinin Xantı-Mansi muxtar dairəsində - Ob çayı və onun sol qolları olan Konda və Şimali Sosva çayları hövzəsində yaşayırlar.

Mansilərin soyköklərində qədim paleoasiya tayfaları ilə yanaşı, I minilliyin ortalarında Şimali QazaxıstanQərbi Sibirdən Ob çayı hövzəsinə gəlmiş altay-uqor tayfaları da iştirak etmişlər. XI əsrin sonlarında Rus salnamələrində mansilər onlara qohum olan xantılarla birlikdə yuqr, XIV əsrdən isə voquliçi adlandırılmışlar. XVI əsrin sonlarında (1598) Sibir xanlığının Rusiya tərəfindən işğalından sonra mansilərin vətəni də Rusiyaya qatıldı. 10 dekabr 1930-cu ildə mansilərin və onlara qohum olan xantıların yaşadıqları ərazidə RSFSR-in Tümen vilayəti tərkibində Ostyak-Voqul milli dairəsi yaradıldı. Bu quruma 1940-cı ildə Xantı-Mansi milli dairəsi, 1977-ci ildə isə Xantı-Mansi muxtar dairəsi adı verildi.

Mansilərin əsas məşğuliyyətləri balıqçılıq, ovçuluqmaral saxlamaqdır. Maldarlıq və əkinşilik yardımçı təsərrüfat sahələridir. Ənənəvi məşğuliyyət sahəsi toxuculuq sayılır. Toxuculuqda xammal kimi gicitkançətənədən istifadə olunur. Əsas nəqliyyat vasitələri it və ya maral qoşulmuş kirşə, xizək və qayıqlardır. Yayda cum adlanan alaçıqlarda, qışda isə kərtmə ağac evlərdə yaşayırlar. Kənarları gillə suvanmış Çuval adlandırılan ocaqla mənzillərini həm isidir, həm də işıqlandırırlar.

Kişilər başlıqlı üst geyimi, köynək və şalvar, qadınlar don, xələt və kürk geyinirlər. Ən çox xoşladıqları yeməklər ət və balıqdan hazırlanır.

Xantı-Mansi muxtar dairəsinin ərazisi meşələr, neftqaz yataqlarıilə zəngindir. İnzibati mərkəxləri Xantı-Mansiysk şəhəridir.

  • Ural xalqları. Bakı,1997. səh.33.
  • Народы Сибири. Москва-Ленинград,1956.
  • Соколова З.П. К происхождению современных манси. "Советская этнография" jurnalı, 1979, №6.
  • Гемуев И.Н. Сагалев А.М. Религия народа манси. Новосибирск,1986.
  • Народы мира. Москва,1988.
  • Население СССР Москва,1990.