Maria Luz insidenti
Maria Luz insidenti (マリア・ルス号事件, Maria-Rusu go Jiken?) – 1872-ci ildə çinli işçiləri daşıyan eyniadlı ticarət gəmisinə görə Yaponiya ilə Peru arasında yaşanmış siyasi böhran. Bu insident Yaponiyanın məhkəmə sisteminin müstəqilliyini sınayan ilk hadisə olmuşdur.
Tarix
[redaktə | mənbəni redaktə et]9 iyul 1972-ci ildə Makaodan Kalyao şəhərinə gedən və çinli işçiləri plantasiyalara aparmaqda olan Peruya məxsus Maria Luz yük gəmisi təmir məqsədilə Yaponiyanın Yokohama limanına yaxınlaşır. Gəmi Yokohamada lövbər atdıqdan sonra çinli işçilərdən biri göyərtədən tullaraq Britaniyaya məxsus Iron Duke gəmisinə üzür. İngilislər onu yapon rəsmilərinə təslim edəndə çinli fəhlə gəmidə ona çox pis davranıldığı barədə şikayət edir, o və digər 231 çinli işçinin qorunmasını xahiş edir. Gəminin kapitanı Rikardo Herrera yapon rəsmilər tərəfindən çağırılır və çinli fəhlələrə pis davrandığı üçün tənqid edilir.[1]
Buna baxmayaraq, başqa bir çinli işçi də gəmidən qaçır və hadisə Britaniyanın Yaponiyadakı konsulu Robert Qrant Uotsonun qulağına çatır. Uotson gəmini ətraflı şəkildə tədqiq edir və hadisənin həqiqiliyini təsdiq edir. O, çinli sərnişinlərə az qala qul kimi davranıldığını müəyyən edir. Uotson Yaponiyanın xarici işlər naziri Soecima Taneomiyə yaxınlaşaraq tədbir görməsini xahiş edir.
Yaponiya hökumətri hərəkətə keçməyə tərəddüd edir, çünki Yaponiyanın Peru ilə formal diplomtik əlaqələri yox idi və Perunun Yaponiyadakı maraqlarını ABŞ təmsil edirdi. Kanaqava qubernatoru Mutsu Munemitsu hər hansı müdaxiləyə qarşı çıxır, çünki bu cür müdaxilənin Yaponiyanın Qərb ölkələri ilə münasibətlərinə xələl gətirəcəyini düşünür. Lakin ədliyyə naziri Eto Şinpey humanitar səbəblərdən hadisəni görməzdən gəlməyin mümkün olmadığı qənaətinə gəlir. Dövlət şurasının sədri Sanco Sanetomi Soecimanya tədbir görməsini əmr edir və Mutsu etiraz olaraq vəzifəsini tərk edir.[2]
Soecima gəminin limanı tərk etməməsi üçün tədbir görür. Gəminin qeydlərinə baxdıqdan və rəsmilərlə görüşdükdən sonra çinli fəhlələrinin çoxunun savadsız olduğunu və imza atdıqları müqavilənin məzmunundan xəbərsiz olduqlarını aşkar edir. Hətta bir çox çinli işçi gəmiyə zorla mindirilib və hara getdiklərindən xəbərsiz idilər. Oe Takunun müdaxiləsi ilə Yaponiya məhkəməsi çinli işçilərin Yokohamada sahilə çıxmasına icazə verən qərar qəbul edir və gəminin məxsus olduğu şirkəti günahkar elan edir. Qərar Yaponiyadakı bütün xarici ölkə nümayəndəliklərinə çatdırılır və onların rəyləri də istənilir.
Buna baxmayaraq, Britaniya istisna olmaq, bütün ölkələr qərara mənfi münasibət bildirir və Yaponiyanın xarici şirkət və kapitana müdaxilə etməsinin müxtəlif müqavilələri pozduğunu bildirir. Bundan əlavə, insident ekstraterritorial zona olan Yokohamada baş vermişdi. Soecima xarici ölkələrin qarşı olmasına baxmayaraq məhkəmənin qərarını dəstəkləyir və 30 avqustda Oe çinli işçilərin müqavilələrindən azad olunduğunu elan edir.[3]
Herrera ingilis vəkil Frederik Viktor Dikkinsin (yapon dilini səlis bilirdi və yapon poeziyasının tərcüməçisi idi) iştirakı ilə məhkəmənin qərarına etiraz edir. Dikkins bildirir ki, qeyri-könüllü xidmət Yaponiyada da mövcuddur və misal olaraq fahişələrin satılmasını göstərir. Bundan əlavə, çinli işçilərin Portuqaliyanın nəzarətində olan Makaodan alındığını bildirir və Yaponiya ilə Portuqaliya arasındakı razılaşmalara əsasən məsələnin Portuqaliyanın səlahiyyətində olduğunu əsas gətirir, Portuqaliya səfirinin Yaponiyaya məktublarını göstərir.[4] Lakin Oe Dikkinsin arqumentlərini qəbul etmir və 26 sentyabrda Yaponiya məhkəməsi perulu kapitanın Yaponiya qanunlarını yox, beynəlxalq qanunu pozduğunu elan edir. Qərardan sonra Herrera gəmisini Yokohamada buraxaraq başqa gəmi ilə Şanxaya gedir.
Tsin sülaləsinin idarə etdiyi Çin hökuməti rəsmi məktub göndərərək çinli işçilərə verdiyi dəstəyə görə Yaponiya hökumətinə təşəkkür edir. Lakin Avropa ölkələrinin çoxu məhkəmənin qərarından narazı qalır və Peru hökumətinin rəsmi diplomatik etirazlarını dəstəkləyir. 1873-cü ilin iyununda Yaponiya hökuməti Rusiya çarı II Aleksandrdan insidenti neytral partiya olaraq təftiş etməsini xahiş edir və 1875-ci ildə II Aleksandr Yaponiyanın lehinə qərar çıxarır.[5]
Əhəmiyyəti
[redaktə | mənbəni redaktə et]İnsident Yaponiyanın qeyri-bərabər müqavilələrə qarşı diplomatik qələbəsi ilə bitmişdir. İnsidentdən sonra Peruda "hanbal ticarəti"ndə eniş başlamışdır. İnsidentdən sonra 1872-ci ilin sonunda Yaponiyadakı burakuminlər, fahişələr və digər mükəlləf işçilərin lehinə yeni qərar qəbul edilmişdir.[6]
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ Edstrom. Turning Points in Japanese history. page 75–78
- ↑ Edstrom. Turning Points in Japanese history. page 75–78
- ↑ Keene, Emperor of Japan: Meiji And His World. pages 216–218
- ↑ Edstrom. Turning Points in Japanese history. page 75–78
- ↑ Keene, Emperor Of Japan: Meiji And His World. pages 216–218
- ↑ Downer, Women of the Pleasure Quarters. page 97
Ədəbiyyat
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Downer, Leslie. Women of the Pleasure Quarters: The Secret History of the Geisha. Broadway. 2002. ISBN 0-7679-0490-7.
- Erdstrom, Burt. Turning Points in Japanese History. RoutledgeCurzon. 2002. ISBN 1-903350-05-0.
- Keene, Donald. Emperor of Japan: Meiji and His World, 1852-1912. Columbia University Press. 2005. ISBN 0-231-12341-8.