Poetika (Aristotel)
Poetika (yunan dilində: Περὶ ποιητικῆς) — incəsənət haqqında olan baxışlarını bütövlükdə təqdim edən Aristotelin poeziya sənəti haqqında nəzəriyyələrini özündə cəmləşdirən və tarixdəki incəsənət fenomenini tədqiq edən ilk əsər olması ilə bərabər[1][2][3], həm də estetika tarixi baxımından da, çox mühüm bir əsərdir. Estetika anlayışı çərçivəsində; İncəsənətlərin müqayisəsini və faciənin üstünlüyünü vurğuladığı poetika əsərində Aristotel realizmlə yanaşı yaradıcı təxəyyülü də ön plana çıxarmışdır.[4]
Aristotel öz ümumi fəlsəfəsində mövcud olanlardan kənarda olan ideyanın mövcudluğunu qəbul etmədiyi kimi, Platonun incəsənət sahəsində irəli sürdüyü transsendent gözəllik “ideyasını” da qəbul etməmişdir. Aristotetə görə gözəllik anlayışı mövcud olduğuna görə gözəl gördüyümüz əşyalar ilə incəsənət əsərləri öz varlıqlarını əldə etmirlər, əksinə, sənət əsərləri mövcud olduğuna görə biz gözəllik anlayışından danışa bilirik.[5][6]
Poetika teatr sənəti haqqında yazılmış ən mühüm əsərlərdən biri hesab olunur. Əsərdə müəyyənləşdirilmiş incəsənətin tərifi Qədim Yunan klassik incəsənətinin fərqli xüsusiyyətlərini özündə ehtiva edir.
Aristotel Poetikasına “Epos, Tragediya, Komediya, Ditrambos poeziyası və Fleyta ilə Kifara sənətinin böyük bir hissəsi, bütün bunlar ümumilikdə təqliddir” deyərək başlayır.[7][8]
Aristotelə görə, poeziya sənətini üzə çıxaran iki təbii səbəb mövcuddur:
- Təqlid etmək və təqliddən həzz almaq insan təbiətinin xüsusiyyətidir. Bunun səbəbi isə insanın öyrənməkdən aldığı həzzdir. İnsanlar təqlid olunan obyektin biliyini öyrənmək və ya təqlid edənin istedadını qavramaq istəklərinə görə təqliddən həzz alırlar.
- Harmoniya və ritm instinkti də insanın ekzistensial (anadangəlmə) xüsusiyyətlərindən biridir. Həyatın hər yerində mövcud olan harmoniya və ritm insan yaradıcılığında və yaradıcılığında olduğuna görə də onun yaratdığı hekayələrində də özünə yer tapır.[9]
Aristotelin Poetikadakı fikirləri Bertolt Brextin epik teatr hərəkatı tərəfindən tənqid edilmişdir.
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ "Poetics 18". 2021-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-07-09.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2022-06-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-07-09.
- ↑ Perseus Digital Library (2006). Aristotle, Poetics Arxivləşdirilib 2008-04-22 at the Wayback Machine
- ↑ Janko (1987, ix).
- ↑ John Moles, 'Notes on Aristotle, Poetics 13 and 14,' Arxivləşdirilib 2022-07-09 at the Wayback Machine The Classical Quarterly 1979 Vol. 29, No. 1 1979, pp. 77-94
- ↑ Sheila Murnaghan, 'Sucking the Juice without Biting the Rind: Aristotle and Tragic Mimēsis,' Arxivləşdirilib 2022-07-09 at the Wayback Machine New Literary History Autumn 1995 ol. 26, No. 4, pp. 755-773.
- ↑ Aristotle Poetics 1447a13 (1987, 1).
- ↑ Battin, M. Pabst. "Aristotle's Definition of Tragedy in the Poetics". The Journal of Aesthetics and Art Criticism. 33 (2). 1974: 155–170. doi:10.2307/429084. ISSN 0021-8529. JSTOR 429084. 2022-04-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-07-09.
- ↑ Carlson (1993, 16).