Qüdrət Axundov
| Qüdrət Axundov | |
|---|---|
| Qüdrət Əli oğlu Axundov | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Ordubad, Naxçıvan MSSR, Azərbaycan SSR, ZSFSR, SSRİ |
| Vəfat tarixi | |
| Vətəndaşlığı |
 SSRİ→ Azərbaycan |
| Elmi dərəcəsi | |
| Təhsili | |
Axundov Qüdrət Əli oğlu (1932, Ordubad, Naxçıvan MSSR – 1973) — fizika-riyaziyyat elmləri doktoru , pedaqoq, professor.[1]
Həyatı
[redaktə | vikimətni redaktə et]Qüdrət Axundov 1932-ci ildə Ordubad şəhərində anadan olmuşdur. İlk təhsilini şəhər orta məktəbində aldıqdan sonra fizika elminə olan sevgisi onu Azərbaycan Dövlət Universitetinin (indiki Bakı Dövlət Universitetinin) fızika-riyaziyyat fakültəsinə gətirmişdi. Tələbəlik illərindən elmi-tədqiqat işinə böyük maraq göstərən Qüdrət Axundov SSRİ EA-nın müxbir üzvü, mərhum akademik H.B.Abdullayevin rəhbərliyi altında bir sıra yarımkeçiricilərin, o cümlədən Azərbaycanda tapılan təbii qalenit kristalların fiziki xassələrinin tədqiqi ilə məşğul olmuş və 1955-ci ildə "Bəzi yarımkeçiricilərin elektrikkeçiriciliyinin və termoelektrik hərəkət qüvvəsinin tədqiqi" mövzusunda ilk elmi işini çap etdirmişdir.
Universiteti bitirdikdən sonra o, AMEA-nın Fizika İnstitutunda elmi fəaliyyətə başlamışdır və laborant, kiçik elmi işçi (1955-1960) və baş elmi işçi (1960-1968) vəzifələrində çalışmış, böyük nailiyyətlər əldə etmişdir.
Elmi fəaliyyəti
[redaktə | vikimətni redaktə et]Qüdrət Axundov 1969-1970 illərdə Azərbaycan MEA Fizika İnstitutunda "Nazik təbəqələr fızikası" laboratoriyasına rəhbərlik etmişdir. Alim tərəfındən respublikada ilk dəfə olaraq böyük praktiki əhəmiyyətə malik olan bir üsulla – yarımkeçiricilərdə radioaktiv izotoplar üsulu ilə diffuziya proseslərinin araşdırılmasına dair elmi-tədqiqat işləri başlanılmış və bununla selen düzləndiricilərində fiziki proseslərin xüsusiyyətləri öyrənilmişdir.
Q.Axundovun elmi fəaliyyəti əsasən A3B6 tipli yarımkeçirici birləşmələrin monokristallarının alınması və tədqiqi, eləcə də onlar əsasında müxtəlif çeviricilərin hazırlanması ilə əlaqədar olmuşdur. Bu tip yarımkeçirici birləşmələr respublikada ilk dəfə olaraq Qüdrət Axundov tərəfindən hələ 1957-ci ildə sintez edilmiş və göstərilmişdir ki, həmin kristallar laylı və zəncirvari quruluşda kristallaşır. Onun rəhbərliyi altında göstərilən kristalların elektrik, optik, fotoelektrik, lüminessensiya və kontakt xassələrinin kompleks araşdırılması nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, müxtəlif istiqamətlərdə kimyəvi rabitənin fərqlənməsi və kristal quruluşun anizotropluğu sayəsində bu kristallarda fizıki xassələrın yüksək anizotropluğu və bir sıra maraqlı, bəzən hətta qeyri-adi sayıla bilən hadisələr müşahıdə olunur.
Q.Axundov ilk dəfə olaraq qallium selen kristallarında sürətli elektronların təsiri ilə lazer şüalanması müşahidə etmiş və Nobel mükafatı laureatı, akademik N.Q.Basovla birgə aparılan bu iş 1965-ci ildə "SSRİ EA-nın Məruzələri" jurnalında çap edilmışdir. Qüdrət Axundov 1958-ci ildə Bakı Dövlət Universitetində namizədlik, 1967-ci ildə ısə "A3B6 tipli monokristalların alınması və onların fiziki xassələrinin öyrənilməsi" mövzusunda doktorluq dissertasiyaları müdafiə etmişdır.
Pedoqoji fəaliyyəti
[redaktə | vikimətni redaktə et]Böyük alim elmı işlə yanaşı, 1960-cı ildən BDU-nun fızika fakültəsində yarımkeçiricilər fızikası sahəsində müxtəlif ıxtısas kursları üzrə mühazirələr oxumuş, yüzlərlə diplom işlərinə, namizədlık dissertasiyalarına rahbərlik etmış, yarımkeçiricilər fizikasının tədrisi metodikası sahəsində dəyərli işlər aparmışdır. Q.Axundov 1970-ci ildə BDU-nun Yarımkeçiricilər fizikası kafedrasının müdiri vəzifəsinə seçılmış və ömrünün sonuna qədər bu vəzifədə çalışmışdır. O, kafedraya rəhbərlik etdiyi müddətdə elmi-tədqiqat işlərinin vüsəti daha da artmışdır.
Qeyd etmək lazımdır ki, 1970-ci illərə qədər kafedra üçün yüksək ixtisaslı elmi kadrlar əsasən başqa respublikaların elm və təhsil müəssisələrində hazırlanırdı. Qüdrət Axundovun təşəbbüsü və gərgin əməyi nəticəsində isə artıq elmi kadrlar elə burada hazırlanmağa başlandı. Bu ənənə indiyədək qorunub saxlanılır. Kafedra BDU-nun fizika fakültəsi ilə yanaşı, respublikanın digər elm və təhsil müəssisələri, hətta xarici ölkələr üçün yüksək ixtisaslı elmi və elmi-pedaqoji kadrlar hazırlayan nüfuzlu bir mərkəzə çevrildi. Qısa müddət ərzində burada gənc aspirant və dissertantlar elmlər namizədi alimlik dərəcəsi almaq üçün müvəffəqiyyətlə dissertasiyalar müdafiə etdilər. Hazırda universitetdə, xarici ölkələrdə və digər müəssisələrdə çalışan bir sıra görkəmli alimlər – fızika-riyaziyyat elmləri doktorları, professorlar Ə.Ş.Abdinov, A.H.Kazımzadə, V.M.Salmanov, N.M.Mehdiyev, N.M.Həsənli, A.Ə.Baxışov, Ə.O.Əliyev və başqaları professor Qüdrət Axundovun rəhbərliyi altında püxtələşmiş, onun qayğısından bəhrələnmişlər.
Q.Axundov keçmiş SSRİ-yə daxil olan respublikalarla və aparcı elmi müəssisələrlə əlaqələrin yaradılmasında da böyük rol oynamış, SSRİ EA-nın Fizika İnstitutu, Yüksək Təzyiqlər Fizikası İnstitutu, Leninqrad (indiki Sankt-Peterburq) Fizika-Texnika İnstitutu, Ukrayna EA-nın Yarımkeçiricilər İnstitutu, Litva EA-nın Yarımkeçiricilər Fizikası və Fizika İnstitutu, eləcə də bir sıra digər ittifaq miqyaslı elmi müəssisələrin əməkdaşları ilə birgə elmi-tədqiqat işləri aparmışdır. Sonralar kafedra əməkdaşları Qüdrət Axundov tərəfindən qoyulmuş bu müsbət ənənələri davam etdirərək İran, Türkiyə, Almaniya, İngiltərə, Slovakiya və başqa ölkələrin universitetləri və elmi-tədqiqat institutları ilə də əlaqələri genişləndirərək müştərək tədqiqatlar aparmışlar. Dəfələrlə müxtəlif ölkələrin görkəmli alimləri kafedraya dəvət edilmiş, yarımkeçiricilər fızikasının aktual məsələlərinə dair onların məruzələri dinlənilmişdir. Kafedranın elmi nailiyyətləri dəfələrlə dövlət səviyyəsində qeyd olunmuş, kafedra əməkdaşları elmi adlar, orden və medallar, fəxri fərmanlarla təltif edilmişlər.
Q.Axundov daim gənclərə qayğı ilə yanaşmış, onların peşəkar kadrlar kimi hazırlanmasında gərgin əmək sərf etmişdir. Onun rəhbərliyi altında 10-dan çox elmlər namizədi hazırlanmışdır. Qısa ömrü ərzində o, respublika və xarici ölkələrdə dərc olunan elmi jurnallarda 100-dən çox məqalə çap etdirmiş, dəfələrlə beynəlxalq konfranslarda məruzələri dinlənilmişdir.
Professor Qüdrət Axundov 1973-cü ildə dünyasını dəyişmişdir.