Qızılburun (Hacıqabul)

Qızılburun
39°59′45″ şm. e. 49°13′17″ ş. u.
Ölkə	Azərbaycan
Tarixi və coğrafiyası
Mərkəzin hündürlüyü	14 m
Saat qurşağı	UTC+04:00
Qızılburun

Qızılburun — Azərbaycan Respublikasının Hacıqabul rayonunun Qızılburun kənd inzibati ərazi dairəsində kənd.

Tarixi

Qızılburun kəndi qədim yaşayış məskənlərindən biridir. Onun qədimliyi VII-VIII əsrlərdən əvvələ gedib çıxır. Qədim yaşayış yeri olan Qızılburun kəndi Pirsaat cayının sol sahilində indi Qızılbrun kəndinin bir km şimal şərqində Bakının 95 km də yerləşir. Pirsaat çayı öz mənbəsini Şamaxı daglarından götürdüyü üçün Pirsaat çayı boyunça əsasən Şamaxlılar (tərəkəmlər) yaşayırlar. Qədimdə insanlar məskunlaşmaq üçün əsasən yollara və çaylara yaxın yeri seçirdilər. Qızılburunda həm İpək yolunun üstü həm də çay sahilində oldugu üçün əlverlişli bir məkan olmuşdur. Demək olar ki, Pirssat çayı boyunça addımlasan hər qarışında respublika və rayon əhəmiyyətli bir qədimliyə rast gələrsən. Buna misal olaraq çay üzərində qurulmuş körpüləri Pir Hüseyin Xanagahını və s. yüzlərlə ad göstərmək olar. Çox güman edilir ki qədimdə qızılburunlular əsasən heyvandarlıq və əkinçiliklə yanaşı sənətkarlıq duluzçuluqla da məşğul olmuşlar. Zaman keçdikçə sənətkarlıq heyvandarlığı və əkinçiliyin üstələyib aradan çıxarmış demək olar ki çox az miqdarda bu sahələrlə məşğul olan qalmışdır. Bəzi araşdırmalar nətiçəsində məlum olmuşdur ki, 13-cü əsrin ortalarından 14-cü əsrin sonunadək burada yaşayış az olmuş və yaxudda olmamışdır. Çox güman ki buna səbəb kimi Elxanilərin (Hülakilərin (Qızıl orda xanlarının)) Pirsaat çayı boyunca işgal və talan etməliri olub. Tarixi faktlara əsasən kəndin 25 km də yerləşən (şimal şərqə Şamaxı istiqaməti Pirssat çayı üstündə) Pir hüseyin xanəgahinin sərvətlərni Qızıl Orda xanlığının qoşunları tərəfindən talan edilsədə Qızıl orda xanı Özbək xan (1336 -cı 40-cı illər arasına təsadüf edir )özü şəxsən sərvətləri geri qaytarır və Pir Hüseynin ziyarətində olur. Qızıl Ordu xanı Canıbəy Şirvanşah Kavusla bir araya gəldikdən sonra cay boyunca dağlara çəkilmiş əhali yenidən öz obalarna qaydırlar. Qızılburunlıların sənətkalıqla məşgul olmasına səbəbdə əsasən kəndin arxa hissəsində dağın ətəyindən qırmızı gilin çıxması olmuşdur. Sənətkarlığ burada çox böyük inkişaf etmişdir. Sənətkarlığın inkişaf etməsidə kəndin dağılmasına səbəb olmuşdur. Hal hazırkı Qızılburun kəndinin yağınlıgında "Kənd Yeri" kimi adlanan bu yerdə sənətkarlığın numunələri hələ də qalmaqdadır. Hər əsrin öznün numunəvi formalarnın qırıqlarına rast gəlmək olur. "Kənd Yeri"nin arxasında dağın ətəyində çıxan qırmızı gil yatagının yaxınlığında bu gün ki, Qızılburun kəndində yaşıyan qızılburunlıların qışlaq yeri olub. Bunların sənəti əsasən əkinçilik və heyvandarlıq olublar. Yayda Şamaxının Damlamca, Qarakosa, Dərəkənd kimi yaylaqlarna qalxarlar, payızda isə ümumilikdə Qızılburun adlanan bir neçə qışlaq obasına (Misalı,Qarakosalı, Fişdanlı obaları) yıgışarlarmış. Agsaqqalların eşitdiklərni belə söyləyirdilərki, "Kənd Yeri"ndə yaşıyan qədim qızılburunlılar 16-cı əsirdən sonra yavaş yavaş basqa yerə köçməyə başlamışlar. Buna isə iki səbəb ola bilərdi.Birinçi Pirsaat çaynın yaz aylarında daşaraq obanı basması ikiçisi isə hazırladıqları sənətkalıq numunələrnin daha keyfiyyətli olması səbəbi. Demək olar ki ikinçi səbəb daha tutarlıdır. Duluzçuluqla məşgul olan qədim bu kədçi sənətkarlar hazırladıqları saxsı və kaşı əşyaları çox möhkəm olurmuş hətta möhkəmliyindən qırılmirmiş. Bu səbədəndə bunlar mallarını qıraga çıxara bilmədiyi və yaxınlıqdakı obalara satıb təkrar sata bilmədikləri üçün bele bir ifadələri də qalmişdir burada çörək qalmamışdır. Hal hazırkı Yeni Qızılburun kəndilıləri isə dağın ətəyində obalarda yaşıyan heyvandarlıqla əkinçiliklə məşğul olan Qədirovlar, Misalı, Fıjdanlı, Əhmadalı, Şıxımlı, Qurbançı bir sözlə şamaxlılardır. Sosializimin idologiyalarından biri olan kolxozlaşma zamanı bu sakinlərlərin yaylaq qışlaq söhbətlərnə son qoyuldu və otraq yaşayışa keçdilər. Bu tarıxı yerin Qızılburun adlandırılmasını bəziləri belə izah edir ki, kəndin arxasında olan dağın ətəyində buruna oxşar hissədə qırmızı gil yataqlarnın olmasıdır. Lakin biz araşdırsaq görərik ki Qızılburun adna Azərbaycanın bir çox yerlərində rast gəlinir (Siyəzən rayonunda Naxçıvanda və s) və orada belə təbii coğrafi yer yoxdur. Belə də qərara gəlmək olar ki, bunlar bir nəsil tayfadır bir necə əraziyə bölünüblər. Qızıl sözü də türklərdə ən çox yayılan sözlərdəndir Qızılbaş, Qızılbulaq, Qızıltorpaq, Qızılqol və s. Naxcıvan şəhərindən18 km cənubda Təzəkənd yaxınlığında e.ə II-I minilliyə aid Qızılburun yaşayış yeri mövcuddur.

Toponimikası

Kənd düzənlikdə yerləşir. Yaşayış məntəqəsi keçmişdə Şirvanın maldar elatlarından birinin qışlaq yeri olmuşdur, oykonim qızıl (rəng mənasında) və burun (coğrafi termin, burada “dağın düzənliyə doğru çıxan hissəsi, çıxıntı” mənasındadır) sözlərindən düzəlib, “qırmızı çıxıntı, qırmızımtıl burun” mənasındadır. Kənd eyniadlı yüksəkliyin adını daşıyır;

Əhalisi

2009-cu ilin siyahıyaalınmasına əsasən kənddə 1078 nəfər əhali yaşayır.

Xarici keçidlər

• Azərbaycan Respublikası Hacıqabul Rayon İcra Hakimiyyəti