Süleyman Təkinər
 | Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır. |
| Süleyman Təkinər | |
|---|---|
 Məhəmməd Əmin Rəsulzadə və dostu Süleyman Təkinər | |
| Doğum tarixi | 1916 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 2006 |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Fəaliyyəti | publisist, tarixçi |
Süleyman Məmmədəli oğlu Təkinər (1916, Mərdəkan, Bakı qəzası, Bakı quberniyası, Rusiya imperiyası – 2006, Almaniya Federativ Respublikası) — Azərbaycan legionunun hərbçisi, tarixçi, publisist və Azərbaycan mühacirət ədəbiyyatının tədqiqatçılarından biri.
Həyatı
[redaktə | mənbəni redaktə et]Süleyman Məmmədəli oğlu Məmmədov 1916-cı ildə[1] Bakı qəzasının Mərdəkan qəsəbəsində anadan olub. Atası Məmmədəli Qəhrəman oğlu 1937-ci ildə repressiya qurbanı olub, 1942-ci ildə həbs düşərgəsində dünyasını dəyişib. Müsavat Partiyasının üzvü olub. Süleyman Təkinər 1940-cı ildə Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunun tarix fakültəsini bitirib və Gəncə Pedaqoji İnstitutunda fəaliyyətə başlayıb.
1942-ci ildə sovet-alman müharibəsində orduya çağırılıb, 1943-cü ildə əsir düşüb, beləliklə də vətəndən didərgin həyat keçirməyə məruz qalıb. Başına çox böyük əzab-əziyyət gəlmiş, hər cür ağır təqdiredici məşəqqətlərə dözüb. Müharibə qurtaranda Avstriyada olmuş, oradan İtaliyaya, Qahirəyə, ən nəhayət, Türkiyə hökumətinin əsirlikdə olan bütün azərbaycanlılara hərtərəfli köməyi nəticəsində 1949-cu il yanvarın 8-də o da Türkiyəyə gələ bilib. Burada Türkiyə vətəndaşlığına qəbul edilib. Təkinər təxəllüsünü də buradan götürmüşdür (mənası Əmin adam deməkdir). 1956-cı ilə qədər İstanbul millət kitabxanasında işləyib. Bu müddət ərzində o zaman Türkiyədə mühacirətdə olan Azərbaycanın Böyük oğlu Məhəmməd Əmin Rəsulzadə ilə görüşə bilib və qısa zamanda onun ən sevimli, ən ləyaqətli, ən etibarlı silahdaşlarından birinə çevrilib. Heç təsaüdfi deyil ki, Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dəfn mərasimində çıxış edən 3 azərbaycanlıdan biri S. Təkinər olub. O böyük şəxsiyyətlə bağlı Süleyman bəydə çoxlu xatirələr, yazışmalar, fotoşəkillər və başqa maraqlı materiallar vardır. S. Təkinər deyirdi ki, "Bakıda Məmməd Əminin adına layiq bir muzey yaradılarsa, candan artıq qoruduğum bu qiymətli sənədləri həmin muzeyə hədiyyə edəcəm". 1956-cı ildə Avropada Azadlıq radiosu təşkil ediləndə Azərbaycan Milli Mərkəzinin təklifi ilə Süleyman bəy Almaniyaya köçür və bu radionun yaradıcılarından biri kimi fəaliyyətə başlayır. Həmin vaxt Almaniyada Sovet İttifaqını öyrənmə-araşdırma İnstitutu yaradılır. S. Təkinər Azadlıq radiosunda çalışmaqla yanaşı, adıçəkilən institutda da baş mütəxəssis kimi fəaliyyət göstərir. Bu dövrdə Süleyman bəy çox ciddi elmi-publisist araşdırmalar apararaq 100-dən çox elmi, publisist, siyasi-ictimai yazılar hazırlamış, Türkiyədə çap olunan Türk Kültür Dərgisində və adıçəkilən institutun toplularında nəşr etdirmişdir.
O, hələ 1956-cı ildə Azərbaycanda Azərbaycan dilinin dövlət dili elan edilməsi ilə əlaqədar adıçəkilən topluda "Azərbaycan türkcəsinin rəsmi dövlət dili elan edilməsi münasibətilə" adlı böyük məqalə ilə çıxış etmişdir. "Azərbaycan istiqlal mübarizəsində Rəsulzadəsiz keçən 30 il", "Böyük siyasi orqanizator Rəsulzadə" və s. məqalələri adıçəkilən dərgilərdə çap edilib. Qeyd etmək lazımdır ki, "Azərbaycan istiqlal mübarizəsində Rəsulzadəsiz keçən 30 il" məqaləsi bizdə "Odlar yurdu" qəzetində dekabr 1992 — yanvar 1993-cü ildə çap edilib.
Adıçəkilən dərgi və toplularda çap etdirdiyi yazıların xeyli hissəsi ABŞ, Yaponiyanın və bir sıra digər ölkələrin dövri mətbuatında yenidən nəşr edilib.
Qəlbi doğma Azərbaycanla daima döyünən Süleyman bəy apardığı araşdırmalarda və radio üçün hazırladığı silsilə məqalələrində əsasən nədən bəhs edirdi? — Azərbaycanda gedən ictimai-siyasi məsələlərdən, Azərbaycanın rus imperiyasının müstəmləkəsinə çevrilməsindən, XI Qızıl Ordunun işğalçı siyasətindən, sərvətlərimizin talan edilməsindən, ölkəmizdəki hüquqsuzluqlardan, milli mənliyimizin tapdanmasından, manqurt psixologiyamızdan, içimizə sürgün edilməməyimizdən, siyasi axtalanmaya məruz qalmağımızdan və s.
S. Təkinərin ən ümdə amalı doğma vətəni — Azərbaycanı azad-müstəqil görmək idi. Bu istiqamətdə həmvətənlərinə əsl həqiqəti çatdırmağa çalışaraq öz qələmi ilə vuruşurdu. Sovetlərdə isə haqqın səsini hər vəchlə boğurdular. Xalqını canından çox istəyən, millət mücahidlərinin ünvanına vətəndə olmazın böhtan və iftirasını yağdırır, kommunist ideologiyasının buqələmun nökərləri hər cür hədyan sözlər danışırdılar. Bu tipli yazılar sırasında 1972-ci il noyabrın 30-da "Bakı fəhləsi" qəzetində Aydın Vəlixanov və Vladimir Sinıtsının — "İdeoloji təxribatlar" məqaləsi. 1973-cü il dekabrın 22-də "Ədəbiyyat və incəsənət" qəzeti — Musa Qocayevin "Respublika adından" — yazısı, 1979-cu il "Nedelya" qəzetində A. Kolosovun yazısı, 1983-cü il "Kommunist" qəzeti "Bir ağanın 2 nökəri" və digərlərini göstərmək olar.
Qondarma Qarabağ problemi meydana çıxandan S. Təkinər daima müxtəlif qəzet və jurnallarda haray salıb. O, 1992-ci ildə Ermənistanın xarici işlər naziri Raffi Ovanksyanın Amerikaya səfəri zamanı irəli sürdüyü bir sıra əsassız iddiasından qəzəblənərək Qarabağ məsələsinə, Azərbaycana edilən haqsızlığa qarşı etiraz səsini ucaldaraq ABŞ-nin dövlət katibi cənab Beykerə, Türkiyənin baş naziri Süleyman Dəmirələ və "Nyu York Tayms" qəzetinə açıq məktub göndərib. Məktubda başlanğıcını 1800-cü ildə götürmüş qondarma Qarabağ məsələsini, ermənilərin Azərbaycana qarşı etdikləri soyqırım məsələlərini, torpaqlarımızın hissə-hissə ermənilər tərəfindən işğal edilməsi tam dolğunluğu ilə açıqlanıb. Heç şübhəsiz ki, həmin məktubların respublikamızın bugünkü taleyi üçün müəyyən təsiri olub.
S. Təkinər 52 il mühacir həyatı keçirdikdən sonra 1992-ci ildə vətəninə gəldi. Dəfələrlə qeyd edirdi ki, "ömrümdə Bakıda keçirdiyim bu 1 ayı yaşamışam".
Onun ən böyük arzusu Azərbaycanı tam müstəqil, Azərbaycan xalqını firavan görmək idi.
Ömrünün son günlərinə kimi S. Təkinər qələmini yerə qoymayıb. Azərbaycana həsr etdiyi kimi cildlik əsəri tamamlamaq ərəfəsində idi. Lakin əcəl ona imkan vermədi.
2006-cı ildə Almaniyada vəfat edib, nəşi İstanbula gətirilib, Qaraca Əhməd məzarlığında dəfn edilib.[1]
Yaradıcılığı
[redaktə | mənbəni redaktə et]S. Təkinərin yazıb nəşr etdiyi yüzlərlə yazıdan bir neçəsinin adını qeyd etmək yerinə düşərdi:
- "Sovet Azərbaycanı maarifinə toplu bir baxış və kommunist tərbiyə sisteminin hədəfi" (1955);
- "Sovet maarif sistemini alt-üst edən yeni bir qanun münasibətilə" (1959);
- "Azərbaycan tarixi və kültürü böylə təhrif edilir" (1956);
- "Sovet Azərbaycanında çıxan bir tarix əsəri münasibətilə" (1960);
- "Sovet Dayanışma Komitəsinin Asiya və Afrika məmləkətlərilə ilgili fəaliyyəti" (1966);
- "Sosialist millət əfsanəsi üzərinə" (1976);
- "Sovet Cümhuriyyətlərində ideoloji çalışmalar" (1977) və s.
Çoxşaxəli ictimai inkişaf yolu keçmiş, rəngarəng, üslubca, ideyalarla zəngin Azərbaycan ədəbiyyatının tarixində mühacirətdə yaranmış bədii ədəbiyyat nümunələri əhəmiyyətli yer tutur. Bu sahədə hələ öyrənilməmiş, diqqətdən kənarda qalmış xeyli əsər, şəxsiyyət, problem, fakt və hadisə vardır.
Süleyman Təkinər, Mirzə Bala Məmmədzadə, Əbdülvahab Yurdsevər, Kərim Odər, Kərim Yaycılı, Teymur Atəşli, Almas İldırım, Məmməd Sadıq Aran, Əli Volkan, Nağı bəy Şeyxzamanlı, İldəniz Qurtulan və başqalarının adı mühacirət ədəbiyyatı ilə bağlıdır.
Əsərləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Təkinər, Süleyman. Sovet Azərbaycanında tənqidlərə hədəf olan bəzi şeirlər üzərində araşdırmalar / S. Təkinər // 525-ci qəzet. — 2006.-27 dekabr. — N240.
- Mühacirət irsimizdən: Məhəmmədəmin Rəsulzadənin otuz məktubu (tərt. ed. və ön söz, qeyd və şərhlərin müəl. F. Cabbarov). Bakı: CBS, 2018.
- Təkinər, Süleyman. Seçilmiş əsərləri (tərt. ed., ön söz. və qeyd. müəl. N. Cabbarlı). Bakı: Elm və təhsil, 2022.
Həmçinin bax
[redaktə | mənbəni redaktə et]İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ 1 2 Əhməd, Dilqəm. "Rəsulzadə: "Demək, bizi hələ Azərbaycanda unutmayanlar var" – Legionerin həyatı". teleqraf.com. 2019-07-25. 2024-03-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-03-04.