Tibbi ədəbiyyat
Tibbi ədəbiyyat — tibbin elmi kütləvi ədəbiyyatıdır: tibb sahəsinə həsr olunmuş jurnallarda məqalələr və kitablardakı mətnlər. Tibbi ədəbiyyata istinadlar ümumiyyətlə səhiyyə ədəbiyyatını, eyni zamanda stomatologiya, baytarlıq, əczaçılıq, tibb bacısı və müttəfiq səhiyyə peşələrini əhatə edir.
Tibbi vəziyyətlərin diaqnozu, proqnozu və müalicəsi ilə bağlı müasir və tarixi baxışlar min illər boyu sənədləşdirilmişdir. Edvin Simit Papirusu ilk tibbi traktatdır.
Tarixi
[redaktə | mənbəni redaktə et]
Tarix boyu insanlar xəstəliklər, insanların onlara necə yoluxa bilcəyi və onu aradan qaldırmaq üçün nə edilə biləcəyi haqqında qeydlər aparmışlar. Tibb folklordan tutmuş cadugərliyə kimi müasir sübuta əsaslanan təbabətə qədər uzanırdı.[1][2] Ən diqqət çəkən təsvirlər arasında Misir (İmhotep, Edvin Smit Papirus, Ebers Papirus, Kahun Ginekoloji Papirus),[3] Mesopotamiya (Diaqnostika kitabça, Əl-kindi), Hindistan (Ayurveda, Şuşruta Samita, Çaraka Samita), Çin (Sarı imperator, Huanqdi Neycinq), Yunanıstan (İliada və Odisseya Yunan tibbi praktikanın ilkin göstəriciləridir; Hippokrat),[4] İran (əl-Razi, İbn Sina, Əl-qanun fit-tibb, Kitab-i Şəfa), İspaniya (Əbülqasım əz-Zəhravi, Kitab əl-Təsrif), Suriya (İbn ən-Nəfis, Kitab əş-Şamıı fi’t-Tıb) qeyd oluna bilər.
Andreas Vezali, Vilyam Harvey, İqnats Zemmelveys, Lui Paster və başqalarından sonra tibb cəmiyyəti tədqiqat aparma üsulunu dəyişdirdi.
Tibbi jurnal
[redaktə | mənbəni redaktə et]Qeyd olunanlar tibb ictimaiyyətinin məlumat paylaşdığı nəşrlərdir. Əsas məqalələr orijinal məqalələr, rəylər və iş hesabatlarıdır.
- Orijinal məqalələrdə metodlar, müzakirələr və nəticələr və müəlliflər tərəfindən aparılan yeni tədqiqatlar təsvir olunur. Dəlillərə əsaslanan tibb konsensusuna əsasən, təsadüfi edilmiş nəzarət edilən sınaqlar tibbi tədqiqatlar üçün qızıl standart olsa da, hazırda onlar aparılan tədqiqatların yalnız azlığını təşkil edir.
- Rəylər oxucuların yaddaşını təzələmək, ortaya çıxma konsepsiyasını və ya hələ dərsliklərdə yer almayan son nəşrlərin xülasəsini təkmilləşdirmək üçün klinik maraq doğuran xüsusi bir mövzunun icmalıdır. Klinik dilemmaya digər növ rəylər sistematik rəylər və meta-analizlər bu sualla bağlı bütün dərc edilmiş məlumatların toplanması və ümumiləşdirilməsi cavab verir.
- İş hesabatları nadir fenomenin klinik hallrının və ya yeni bir klinik metodun təsviridir. Klinik sınaqlarda tədqiq edilə bilməyən qeyri-adi tibbi vəziyyətlərin qiymətləndirilməsində iş hesabatları dəyərli ola bilər.[5] Hal-hazırda, ən yüksək səviyyəli tibb jurnallarının əksəriyyəti yer məhdudluğu və ya daha böyük, daha dəqiq tədqiqatlara üstünlük verdiyi üçün iş hesabatlarını dərc etmir.
Nümunələr
[redaktə | mənbəni redaktə et]İstənilən jurnalda konkret məlumat axtararkən ABŞ Milli Tibb Kitabxanasının PubMed məlumat bazasından istifadə etmək olar.
Tibbi dərsliklər
[redaktə | mənbəni redaktə et]Tibbi təlimat müxtəlif xəstəliklərin diaqnozu, müalicəsi, idarə edilməsi və proqnozunu təsvir edən ədəbiyyatdır. Hər bir tibb ixtisası üzrə dərsliklər var və onlar bütün xəstəliklər və onların diaqnostikası, müalicəsi və proqnozu haqqında geniş müzakirələrdən ibarətdir. Tibbi dərsliklər:
- Sesil Tibbi Dərslik[6]
- Harrisonun Daxili Xəstəliklər Kitabı[7]
- Oksford Tibbi Dərslik[8]
- Tibbin Prinsipləri və Təcrübəsi
Harrisonun Daxili Xəstəliklər Kitabı tibb üzrə ən çox oxunan dərslik hesab olunur.
Tibbi jurnalistika
[redaktə | mənbəni redaktə et]Sağlamlıqla bağlı məlumatlar çox vaxt əsas media orqanları vasitəsilə ictimaiyyətə yayılır; bu hesabatlar həkimlərə, geniş ictimaiyyətə və hökumətə təsir göstərir. ABŞ-də 500 sağlamlıq xəbəri ilə bağlı araşdırmaya görə, 62–77% arasında olanlar xərclər, zərərlər, faydalar, sübutların keyfiyyəti və digər variantların mövcudluğuna cavab verə bilmədilər.[9] Tibbi xəbər məqalələri tez-tez ictimai sağlamlıq mesajlarını effektiv şəkildə çatdırsa da, onlar tez-tez səhiyyə haqqında yanlış məlumat verirlər[10]
İnternet
[redaktə | mənbəni redaktə et]Əksər tibbi jurnallar və dərsliklər hazırda onlayn və ya CD-ROM vasitəsilə mövcuddur.
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ "Medicine in Ancient and Medieval Times". College of St. Cosmas. 2021-10-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-03-30.
- ↑ Watrall, Ethan. "Asclepion, a World Wide Web page devoted to the study of ancient medicine". 2017-05-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-03-30.
- ↑ Watrall, Ethan. "Medicine in Ancient Egypt". 2017-05-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-03-30.
- ↑ Watrall, Ethan. "Medicine in Ancient Greece". 2016-12-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-03-30.
- ↑ Yitschaky O, Yitschaky M, Zadik Y. "Case report on trial: Do you, Doctor, swear to tell the truth, the whole truth and nothing but the truth?" (PDF). J Med Case Rep. 5 (1). May 2011: 179. doi:10.1186/1752-1947-5-179. PMC 3113995. PMID 21569508. 2016-03-03 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2022-03-30.
- ↑ "Cecil Textbook of Medicine". 2010-06-16 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2007-02-21.
- ↑ Harrison's Principles of Internal Medicine Arxiv surəti 21 avqust 2006 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2006-08-21 at the Wayback Machine
- ↑ "Oxford Textbook of Medicine". 2012-03-21 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
- ↑ Schwitzer G. "How Do US Journalists Cover Treatments, Tests, Products, and Procedures? An Evaluation of 500 Stories". PLOS Med. 5 (5). 2008: e95. doi:10.1371/journal.pmed.0050095. PMC 2689661. PMID 18507496. Lay summary – Guardian (2008-06-21).
- ↑ Dentzer S. "Communicating medical news—pitfalls of health care journalism". N Engl J Med. 360 (1). 2009: 1–3. doi:10.1056/NEJMp0805753. PMID 19118299.