Təhsin Özgüc

Təhsin Özgüc
türk. Tahsin Özgüç
Təkkəköy Mağaraları Arxeologiya Vadisi Muzeyi qarşısında Təhsin Özgücün büstü
Doğum tarixi	12 mart 1916(1916-03-12)
Doğum yeri	Qırcaəli, Bolqarıstan
Vəfat tarixi	28 oktyabr 2005(2005-10-28) (89 yaşında) və ya 17 dekabr 2005(2005-12-17) (89 yaşında)
Vəfat yeri	Ankara, Ankara ili, Türkiyə
Elm sahəsi	arxeologiya
İş yerləri	Münhen Lüdviq-Maksimilian Universiteti, Saarland Universiteti[d], Ankara Universiteti
Təhsili	Ankara Universitetinin Dil və Tarix-Coğrafiya fakültəsi[d], Ankara Universiteti
Üzvlüyü	Bavariya Elmlər Akademiyası[d]
Mükafatları
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Təhsin Özgüc (türk. Tahsin Özgüç; 12 mart 1916, Qırcaəli – 28 oktyabr 2005 və ya 17 dekabr 2005, Ankara) — Türk arxeoloq və akademiki.

Həyatı

Erkən illəri

Təhsin Özgüc 1916-cı ildə Bolqarıstanın Qırcaəli şəhərində anadan olub.

Akademik karyerası

Ankara Universiteti Dil və Tarix-Coğrafiya fakültəsinin arxeologiya kafedrasında həmin institutun ilk tələbələrindən biri olaraq təhsilə başlamış Təhsin Özgüc 1940-cı ildə oranı bitirib. Bu dövrdə bu kafedrada, Almaniyadan gəlmiş Hans Henning von der Osten və Corc Rohde və türk müəllimi Şəmsəddin Günaltay kimi akademiklər çalışırdı. Məzun olduqdan sonra doktorantura təhsilini davam etdirən Təhsin Özgüc 1942-ci ildə "Tarixdən əvvəlki Anadoluda dəfn ənənələri" adlı doktorluq dissertasiyası ilə doktorluq dərəcəsi müdafiə edib. Onun doktorluq dissertasiyası 1948-ci ildə türk və alman dillərində nəşr edilib. Eyni fakültədə müəllim kimi fəaliyyətini davam etdirən Təhsin Özgüc 1945-ci ildən akademik karyerasını qurmağa başlayıb.

Bu dövrdə o, 1944-cü ildə eyni fakultədən məzun olmuş və burada fəaliyyətini müəllim kimi davam etdirən Nemet Dinçərlə ailə həyatı qurub. Bu evliliklə onlar nəinki həyatlarını birləşdirdilər, həmçinin iş həyatlarında da biri-birlərinə dəstək oldular.

1945-ci ildən Ankara Universiteti Dil və Tarix-Coğrafiya fakültəsində akademik karyerasını qurmağa başlayan Özgüc 1981-ci ildə təqaüdə çıxana qədər bu qurumda çalışıb. 1945-46-cı illərdə assistent, 1946-1954-cü illərdə dosent, 1954-1981-ci illərdə professor kimi fəaliyyət göstərib. 1968-1969-cu illərdə həmin fakültənin dekanı olub. O, 1969-1980-ci illərdə Ankara Universitetinin rektoru vəzifəsində çalışıb. Türkiyənin ikinci universiteti kimi yaradılmış bu universitetdə bu vəzifədə ən uzun müddət işləyən şəxs olub.

Akademik karyerasını başa vurduqdan sonra 1981-ci ildə Ali Təhsil Şurasına üzv təyin olunan Təhsin Özgüc 1988-ci ildə səlahiyyət müddəti bitənə qədər burada sədr müavini vəzifəsini davam etdirib.

Fəaliyyəti

Təhsin Özgüc və onun yetişdirdiyi tələbələri Anadolunun arxeoloji tədqiqatlarına və bu sahənin sürətli inkişafına böyük töhfələr veriblər. Onun bir çox beynəlxalq miqyasda tanınmış arxeoloji qazıntıları və bu qazıntıların nəticələrini əks etdirən yüzdən çox məqalə və kitabları vardır. Mərkəzi Anadoluda çox əhəmiyyətli qazıntı sahəsi olan Kayseri yaxınlığındakı Kültəpə bölgəsində Təhsin Özgüc və həyat yoldaşı Nemət Özgüc tərəfindən aparılan qazıntılar nəticəsində Assur tacirlərinə aid ərazidən tapdıqları arxeoloji abidə və obyektlər e.ə.2000-1700-cü illərdə qurulan Kaneş adlı şəhər və çoxsaylı mixi yazılı sənədlər Anadolunun erkən tarixinə böyük işıq salmışdır. Bu qazıntılar nəticəsində 20 mindən çox mixi lövhə aşkar edilib. Təhsin Özgüc bu Kültəpə qazıntılarında 57 il çalışıb. Onun bu fəaliyyəti arxeoloji əsərlərin sayı artmasına, nəticədə Kayseri Arxeologiya Muzeyinin yaradılmasına səbəb oldu.

Bununla kifayətlənməyərək, Təhsin Özgüc həmçinin Qarahöyük (Əlbistan), Xoruztəpə (Tokat), Altıntəpə (Ərzincan), Masathöyük, Qazanqaya, Terqa, Fərzant və Külülü qazıntılarına da rəhbərlik etmişdir. Əlbistan Qarahöyük qazıntıları zamanı təxminən e.ə.1200-cü ilə aid, Hetlərin süqutundan sonra Anadoluda baş verənləri ortaya qoyan əsas sənəd Luvi heroqlif yazısı aşkar edildi. Türk Tarix Qurumu bu qazıntı ilə bağlı çoxlu kitablar (2 cildlik kitab və məqalələr) nəşr etdirib və bu əsərlərin ərsəyə gəlməsində Təhsin Özgücün rolu böyükdür. 1959-1967-ci illər arasında Altıntəpə qazıntıları zamanı, buranın Urartu yaşayış yeri olduğunu sübut edən məbəd xarabalıqları və məzarlar tapılıb. 1973-1978-ci illərdə Tokat yaxınlığındakı Masathöyük qazıntıları zamanı tapılan kiçik mixi yazı lövhələri Het dövlətinin mərkəzi ilə yerli idarə arasında əlaqənin olduğunu sübut edib.

Əsərləri

Təhsin Özgücün ən önəmli türkcə əsərləri Yapı Kredi Mədəniyyət nəşrləri silsilə məqaləsində aşağıdakı kimi sıralanmışdı:

• 1959: "Kültepe Kanış I, Assur Ticaret Kolonilerinin Merkezinde Yapılan Yeni Keşifler".
• 1969: "Altıntepe II, Depo Binası ve Fildişi Eserler".
• 1982: "Masathöyük II, Boğazköy’ün Kuzeydoğusunda Bir Hitit Merkezi".
• 1986: "Kültepe-Kanış II, Eski Yakındoğu'nun Ticaret Merkezinde Yeni Araştırmalar".
• 1988: "İnandiktepe, Eski Hitit Çağında Önemli Bir Kült Merkezi".

Reputasiyası

Təhsin Özgüc 1962-1964-cü illər arasında ABŞ-ın Prinston Universitetində məşhur araşdırma qurumu olan "İnstitute for Advanced Study"də arxeologiya sahəsində çalışmışdı. 1964-cü ildə Almaniyanın Saarland Universitetində, 1975-1976-cı illərdə Münxen Lüdviq-Maksimilian Universitetində qonaq professor olub. O, xarici universitetlərdə və ali akademik elmi-tədqiqat müəssisələrində xeyli sayda seminar verib və konfranslarda iştirak edib.

Özgüc ölkədəki akademik elmi qurumların üzvü idi. Elmi fəaliyyəti boyunca üzvü olduğu Türk Tarix Qurumunun "Fəxri üzvü" idi. "Türkiyə Qədim Elmlər İnstitutu"nun da üzvü olub.

Onun xaricdə üzvü olduğu akademik elmi qurumlar arasında Almaniya Arxeologiya İnstitutu, Britaniya Akademiyası, Amerika Arxeologiya İnstitutu, Bavariya Elmlər Akademiyası və London Arxeologiya Cəmiyyəti də var idi.

Mükafatları

Təhsin Özgücə verilən beynəlxalq mükafatların siyahısı aşağıdakı kimidir:

• 1978: Almaniya "Bundesverdienstkreuz (Ümumi Xidmət Ordeninin Böyük Xaçı)"
• 1990: Yaponiya "Doğan Günəş ordeni"
• 1991: Belçika "Belçika Tacının Milli ordeni"
• 1995: Türkiyə "Türkiyə İş Bankının Böyük mükafatı" (Kültəpə-Kaniş/Neşa sarayları və məbədləri)

Xarici keçidlər

• 21 noyabr 2005-ci ildə Şotlandiyanın gündəlik "Scotsman" qəzetində dərc olunan ölüm haqqındakı məqalə  (ing.)
• Təhsin Özgüc əsərleri Arxivləşdirilib 2012-01-22 at the Wayback Machine  (türk.)