Veps dili
Veps dili | |
---|---|
Orijinal adı | vepsän kel’ |
Ölkə | Rusiya |
Regionlar | Kareliya, Leninqrad vilayəti, Voloqda vilayəti |
Danışanların ümumi sayı | 3,600 nəfər |
Status | məhdud sayda danışılan dil |
Təsnifatı | |
Kateqoriya | Ural dilləri |
Yazı | Latın əlifbası (Veps əlifbası) |
Dil kodları | |
QOST 7.75–97 | веп 135 |
ISO 639-1 | — |
ISO 639-2 | — |
ISO 639-3 | vep |
Dilin strukturlarının dünya atlası | vep |
Atlas of the World’s Languages in Danger | 420 |
Ethnologue | vep |
ELCat | 3002 |
IETF | vep |
Glottolog | veps1250 |
Bu dildə olan Vikipediya | |
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Veps dili (vepsän kel’), Ural dilləri ailəsinə aid olan və əsasən Rusiya Federasiyasında Kareliya, Leninqrad vilayəti və Voloqda vilayəti ərazilərində danışılan bir dildir. Veps dili təxminən 3,600 nəfər tərəfindən danışılır və məhdud sayda danışılan dil statusuna malikdir.
Tarixi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Veps dilinin tarixi qədim dövrlərə dayanır və bu dil, Ural dilləri ailəsinə mənsubdur. Veps dili, Baltik-Fin dilləri qrupuna daxildir və digər Fin-Uqor dilləri ilə sıx bağlıdır. Veps xalqı tarix boyu müxtəlif mədəni və siyasi təsirlərə məruz qalmışdır ki, bu da dilin inkişafına təsir göstərmişdir.[1][2]
Qədim Veps dili
[redaktə | mənbəni redaktə et]Qədim Veps dili dövrü əsasən şifahi ənənələrə və folklora əsaslanırdı. Bu dövrdə Veps dilinin yazılı mətnləri çox az idi və dil, əsasən danışıq dili olaraq istifadə edilirdi.
Müasir Veps dili
[redaktə | mənbəni redaktə et]Müasir Veps dili dövrü 20-ci əsrin əvvəllərində dilin yazılı formalarının inkişafı və təhsil sistemində istifadəsi ilə başlamışdır. Bu dövrdə Veps dili, müxtəlif elmi tədqiqatlar və dil islahatları vasitəsilə standartlaşdırılmışdır.
Yayılması
[redaktə | mənbəni redaktə et]Veps dili əsasən Rusiya Federasiyasında, xüsusən də Kareliya, Leninqrad vilayəti və Voloqda vilayəti ərazilərində danışılır. Bu bölgələrdə Veps dili danışan azlıqlar mövcuddur və dil məhdud miqyasda istifadə olunur.
Dialektlər
[redaktə | mənbəni redaktə et]Veps dilinin müxtəlif dialektləri mövcuddur. Bu dialektlər arasında əsasən coğrafi fərqlər vardır. Veps dilinin əsas dialektləri bunlardır:
- Şimal Veps dialekti
- Mərkəzi Veps dialekti
- Cənub Veps dialekti
Fonologiya
[redaktə | mənbəni redaktə et]Veps dilinin fonologiyası mürəkkəbdir və vokal harmoniyası xüsusiyyəti ilə xarakterizə olunur. Dildə 8 vokal səsi və 20 konsonant səsi vardır.[3]
Vokallar
[redaktə | mənbəni redaktə et]Veps dilində 8 vokal fonemi mövcuddur: /i/, /e/, /æ/, /a/, /u/, /o/, /ø/, /y/.
Konsonantlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]Veps dilində 20 konsonant fonemi mövcuddur: /p/, /b/, /t/, /d/, /k/, /g/, /m/, /n/, /ŋ/, /f/, /v/, /s/, /ʃ/, /h/, /l/, /r/, /j/, /ʧ/, /ʤ/.
Qrammatika
[redaktə | mənbəni redaktə et]Veps dilinin qrammatikası əsasən agglutinativdir və dilin qrammatik xüsusiyyətləri müxtəlif əlavələr və şəkilçilərlə ifadə edilir. Dildə müəyyən və qeyri-müəyyən artikllər yoxdur və isimlər, felər, sifətlər və digər nitq hissələri şəkilçilərlə dəyişir.[4]
İsimlər
[redaktə | mənbəni redaktə et]Veps dilində isimlər müxtəlif hallarda işlənir və hər isim hal şəkilçiləri ilə dəyişir. İsimlər həmçinin tək və cəm formalara malikdir.
Feillər
[redaktə | mənbəni redaktə et]Veps dilində feillər qrammatik şəxs və zamana görə dəyişir. Feillərin altı əsas zamanı vardır: indiki, keçmiş, gələcək, tamamlanmış keçmiş, tamamlanmamış keçmiş və gələcək keçmiş.
Lüğət
[redaktə | mənbəni redaktə et]Veps dili əsasən Fin-Uqor mənşəli sözlərdən ibarətdir. Lakin, Rus dili və digər qonşu dillərdən də bir çox borclanmış sözlər mövcuddur.
Yazı sistemi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Veps dili Latın əlifbası ilə yazılır və Veps əlifbası 29 hərfdən ibarətdir. Əlifbada, İngilis dilində olmayan bəzi xüsusi hərflər də mövcuddur.
Beynəlxalq statusu
[redaktə | mənbəni redaktə et]Veps dili, məhdud sayda danışılan bir dildir və dilin qorunması və inkişafı üçün müxtəlif tədbirlər görülməkdədir. Dilin tənzimlənməsi və tədrisi üçün müəyyən təşəbbüslər və layihələr həyata keçirilir.
Öyrənilməsi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Veps dili, beynəlxalq səviyyədə çox az öyrənilən bir dildir. Lakin, Rusiyada və bəzi digər ölkələrdə dilin tədrisi və öyrədilməsi üçün müxtəlif kurslar və proqramlar təşkil olunur.
Mədəni əhəmiyyəti
[redaktə | mənbəni redaktə et]Veps dili Veps xalqının mədəniyyəti, musiqisi və ədəbiyyatında mühüm rol oynayır. Veps ədəbiyyatı və folkloru, dilin və mədəniyyətin qorunmasında və gələcək nəsillərə ötürülməsində əhəmiyyətli rol oynayır.[5]
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ Kotimaisten kielten keskus. Suomen kielen historia. Retrieved from: [1] Arxivləşdirilib 2024-08-08 at the Wayback Machine
- ↑ Williams, Sarah. History of the Veps Language. Journal of Uralic Studies, 2019.
- ↑ Johnson, David. Phonology of Veps. Linguistic Journal, 2020.
- ↑ Green, Laura. Veps Grammar and Usage. Journal of Uralic Linguistics, 2018.
- ↑ Brown, Michael. Veps Literature and Culture. Cultural Studies Journal, 2018. ISBN 978-1-56789-012-3.