Çorum ili: Redaktələr arasındakı fərq
Redaktənin izahı yoxdur |
k Bot redaktəsi əlavə edilir: ja:チョルム県 |
||
Sətir 1.980: | Sətir 1.980: | ||
[[id:Provinsi Çorum]] |
[[id:Provinsi Çorum]] |
||
[[it:Provincia di Çorum]] |
[[it:Provincia di Çorum]] |
||
[[ja:チョルム県]] |
|||
[[lv:Čorumas ils]] |
[[lv:Čorumas ils]] |
||
[[nl:Çorum (provincie)]] |
[[nl:Çorum (provincie)]] |
06:37, 26 oktyabr 2008 tarixindəki versiya
Bu məqalə Çorum məqaləsinə çox yaxındır və hər ikisinin eyni başlıq altında birləşdirilməsi mümkündür.
Çorum; Türkiyə Respublikası'nın, Qara dəniz bölgəsinin orta bölmə coğrafiyasında bir vilayəttir.
Çorum, aynı adlı vilayətin mərkəzi olan şəhərdir. Ləbləbisi ilə məşhurdur. Topraq sənayə ve makina istehsalat sənayə çok gelişmiştir.
İdarə
1 - Vilayət mülki idari təqsimat:
Çorum Vilayətində 2007-ci ildə mülki idari təqsimat olaraq 13 bağlı qəza (ilçə) ilə mərkəz Çorum qəzası ilə yəkun 14 ilçə vardır. Bu ilçələrə bağlı olaraq 4 nahiyə (bucaq) ilə 732 kənd məvcuddur.
- 1 - 1 - Vilayət İlçələri, 14 adət: Çorum, Alaca, Bayat, Boğazkale, Dodurga, İskilip, Kargı, Laçin, Mecitözü, Oğuzlar, Ortaköy, Osmancık, Sungurlu və Uğurludağ
- 1 - 2 - Vilayət Nahiyələri, 4 adət:
- 1 - 3 - Vilayət Kəndləri, 732 adət:
- 1980-ci ildə vilayətdə yəkun 750 adət kənd var idi. 2001-ci il rəsmi qeydlerine görə bu sayı 732 adət olmuşdur. Vilayətdə en çox kənd bağlısı olan ilçə mərkəz ilçə Çorum'dur; 1980-ci ildə 208 adət kəndi vardı, 2001-ci ildə bu sayı 197 oldu.
2 - Vilayət məhəlli idari təqsimat:
Çorum Vilayətində 2007-ci ildə məhəlli idari təqsimat olaraq 38 bələdiyyə və bu bələdiyyələrə bağlı olaraq 187 məhəllə vardır.
- 2 - 1 - Vilayət Bələdiyyələri, 38 adət:
- Çorum mərkəz ilçə: 4 adət; Çorum, Düvenci, Konaklı, Seydim
- Alaca ilçəsi: 4 adət; Alaca, Alacahöyük, Çopraşık, Büyükhırka
- Bayat ilçəsi: 3 adət; Bayat, Eskialibey, Kunduzlu
- Boğazkale ilçəsi: 3 adət; Boğazkale, Evci, Evren
- Dodurga ilçəsi: 2 adət; Dodurga, Alpagut
- İskilip ilçəsi: 1 adət; İskilip
- Kargı ilçəsi: 2 adət; Kargı, Hacıhamza
- Laçin ilçəsi: 3 adət; Laçin, Çamlıca, Narlı
- Mecitözü ilçəsi: 2 adət; Mecitözü, Elvançelebi
- Oğuzlar ilçəsi: 1 adət; Oğuzlar
- Ortaköy ilçəsi: 3 adət; Ortaköy, Aşdağul, Karahacip
- Osmancık ilçəsi: 2 adət; Osmancık, Başpınar
- Sungurlu ilçəsi: 7 adət; Sungurlu, Arifegazili, Demirşeyh, Kaledere, Kavşut, Tuğlu, Yörüklü
- Uğurludağ ilçəsi: 1 adət; Uğurludağ
- 2 - 2 - Vilayət Məhəllələri: 187 adət
- Çorum mərkəz ilçə: 23 adət; Çorum 13, Düvenci 4, Konaklı 3, Seydim 3
- Alaca ilçəsi: 15 adət; Alaca 7, Alacahöyük 3, Çopraşık 2, Büyükhırka 3
- Bayat ilçəsi: 13 adət; Bayat 5, Eskialibey, Kunduzlu
- Boğazkale ilçəsi: 9 adət; Boğazkale 3, Evci 3, Evren 3
- Dodurga ilçəsi: 9 adət; Dodurga 5, Alpagut 4
- İskilip ilçəsi: 14 adət; İskilip 14
- Kargı ilçəsi: 10 adət; Kargı 5, Hacıhamza 5
- Laçin ilçəsi: 10 adət; Laçin 3, Çamlıca 3, Narlı 4
- Mecitözü ilçəsi: 11 adət; Mecitözü 8, Elvaçelebi 3
- Oğuzlar ilçəsi: 5 adət; Oğuzlar 5
- Ortaköy ilçəsi: 7 adət; Ortaköy 3, Aşdağul 2, Karahacip 2
- Osmancık ilçəsi: 24 adət; Osmancık 18, Başpınar 4
- Sungurlu ilçəsi: 31 adət; Sungurlu 12, Arifegazili 4, Demirşeyh 3, Kaledere 3, Kavşut 2, Tuğlu 3, Yörüklü 4
- Uğurludağ ilçəsi: 6 adət; Uğurludağ 6
Çorum vilayəti mülki - məhəlli idarə və coğrafya statistik məlumatları | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
İlçə | Ərazi (km²) | Yüksəklik (m) | Mərkəz Əhali | Qəsəbə Əhali | Kənd Əhali | Yəkun Əhali | Bələdiyyə sayı | Kənd sayı | Məhəllə sayı |
Çorum | 2178? | 801 | 161.321 | 4.955 | 55.423 | 221.699 | 4 | 197 | 23 |
Alaca | 1.371 | 950 | 24.983 | 6.717 | 21.493 | 53.193 | 4 | 94 | 15 |
Bayat | 784 | 625 | 7.381 | 3.654 | 19.539 | 30.574 | 3 | 36 | 13 |
Boğazkale | 245 | 1.036 | 1.970 | 3.410 | 2.810 | 8.190 | 3 | 12 | 9 |
Dodurga | 214 | 510 | 3.431 | 1.669 | 5.339 | 10.439 | 2 | 10 | 9 |
İskilip | 1.481 | 720 | 19.648 | - | 25.679 | 45.327 | 1 | 65 | 14 |
Kargı | 1.301 | 450 | 5.728 | 2.468 | 12.192 | 20.388 | 2 | 57 | 10 |
Laçin | 209 | 720 | 2.153 | 3.756 | 3.516 | 9.425 | 3 | 11 | 10 |
Mecitözü | 959 | 750 | 5.787 | 1.506 | 18.771 | 26.064 | 2 | 54 | 11 |
Oğuzlar | 181 | 650 | 4.673 | - | 4.405 | 9.083 | 1 | 8 | 5 |
Ortaköy | 300 | - | 3.349 | 5.216 | 3.255 | 11.820 | 3 | 13 | 7 |
Osmancık | 1.179 | 430 | 28.423 | 1.905 | 23.430 | 53.758 | 2 | 54 | 24 |
Sungurlu | 1.810 | 780 | 35.397 | 15.314 | 30.129 | 80.840 | 7 | 102 | 31 |
Uğurludağ | 608 | 775 | 7.648 | - | 8.617 | 16.265 | 1 | 19 | 6 |
Yəkun | 12.820 | ------ | 311.897 | 50.570 | 234.598 | 597.065 | 38 | 732 | 187 |
Tarixi
Çorum vilayəti torpaqları tarixi dövrlərin en başından beri insan yerleşimine sahip olmuştur. Yanı zamanda qadim dövrlerde kurulan ilk anadolu siyasi birliği və dövləti bu torpaqlardan çıkıp anadoluya hökm ətmişdir. Qadim Hitit'lerin paytaxı Hattuşaş Çorum vilayətindədir. Tarixi dövrlərə baxıldıgında Alacahöyük, Hattuşaş, İskilip, Kuşsaray, Pazarlı, Eskiyapar, Büyükgülücek çevresinde yapılan qazılarda ve torpaqüstü buluntularından anlaşılır ki Kalkolitik Dövr ile İlk Tunç Dövrinə tarixlənən araç, gereç və siahlar bulunmuştur.
- M.Ö. Kalkolitik Dövr ? -4000
- M.Ö. İlk Tunc Dövri 3000 - 2000
- M.Ö. Orta Tunc Dövri 2000 - 1650
- M.Ö. 3000? - 1650 - Hatti
- M.Ö. 2000? - 1300 - Kaşkalar (İskilip və şimali)
- M.Ö. 1650 - 1460 - Hitit Krallık
- M.Ö. 1460 - M.Ö. 1200 - Hitit İmperiya
- M.Ö. Paflagon (Kızılırmak qərbi)
- M.Ö. 750 - 330 Frig
- M.Ö. 676 - İskit akınları
- M.Ö. 550 - M.Ö. 332 - Pers akınları (Kızılırmak şərqi)
- M.Ö. 300 - 200 Galat
- M.Ö. 323 - M.S. 170 - Kapadokya (Kızılırmak şərqi)
- M.Ö. - M.S. Pontus
- 175 - 395 - Roma İmperiyası
- 395 - 1071 - Bizans İmperiyası hökmranlıq dövri.
- 968 - (3 Eylül) Çorum, Amasya və Kastamonu civarında zəlzələ
- 1050 - Mərkəz üssü Amasya olan bir zəlzələ
- 1074 - Bizans İmperiyasının elinden alınması.
- 1075 - Çorum'un Bizans'tan alındığı yıl, Danişmend zəlzələsi,
- 1080 - Türklərin, Danişməndli Bəyliyinin yöreye kalıcı olarak yerleşmeleri və indiki Çorum şəhərini qurmaları
- 1097 - 1101 - Xaçlı ordusu istilası
- 1109 - Danişməndlilərin yörəyə tümdən hökmran olmaları.
- 1175 - Anadolu Selçuklularının eline geçti.
- 1240 - Babai ayaklanması
- 1240+ - İskilip; Ceceli Əşirəti Cece oğullarından Yahya Bey’in idaresinde girer daha sonra Nureddin Caca aşiret beyi olur.
- 1257 - İskilip, Ulucami (Çarşı Camii) zəlzələ nəticəsində yıxıldı və yeniden yapıldı
- 1272 - Aslen İskilipli Kırşehir Emiri Cəcə Nureddin (Nureddin Cibril bin Caca) İskilip qəzasına vakfiyə olarak mescid, camii və hamam yaptırdığına dair vakfiyenamesini kaleme alır.
- 1283 Mecitözü Elvan Çelebi Tekkesi açıldı.
- 1344 - Eretna Beyliği hökmranlıqına daxil oldu.
- 1352 - Mecitözü Elvan Çelebi Zaviyesi
- 1381 - Çorum havarisi Qazi Bürhanəddin hökmranlıqına daxil oldu.
- 1391 - Qısa bir vaxt üçün Osmanlı İmperiyası hökmranlıqına daxil oldu.
- 1392 - Qazi Bürhanəddin, Şahzadə Ertuğrul komutasındaki Osmanlı İmperiyası ordusunu Çorum yaxınlarında (Kırkdilim) yendi və bu savaşta İldırım Bəyazid taxt varisi uşağı Ertuğrul öldü.
- 1398 - Ağqoyunlu hökmdarı Qara Yuluq Osman Bəy tərəfindən Qazi Bürhanəddinin öldürülməsiylə birlikdə Çorum və havarisinin Osmanlı İmperiyası hökmranlıqına daxil olması.
- 1398 - Çorum, indiki Sivas şəhərinin mərkəzi olduğu 'Rumiye-i Suğra' adını taşıyan Osmanlı əyalətinə bağlı sancaq mərkəzi oldu.
- 1409 - II Beyazıd zamanında olan deprem 40 gün devam etmişdir.
- 1416 - İskilip, Çelebi Mehmed tarafından Osmanlı İmperiyasına daxil olub.
- 1419 - Tekkeköy Abdalata Tekkesi
- 1423 - Çorum, indiki Amasya şəhərinin mərkəzi olduğu əyalətə bağlı sancaq mərkəzi oldu.
- 1427 - Yörgüç Paşa, Osmancık və Çorum'da asileri yenerek yeniden mərkəzi otoriteyi sağladı.
- 1428 - Osmancık, İmaret Camisi
- 1435 - Qara Yuluq Osman Bəyin iki uşağı Osmanlıya sığınırak önce Mecitözü indiki Elvançelebi bəldəsindəki Elvan Çelebi Dərgahına gəlirlər bunu xəbər alan dövrin padişaxı II Murad, Hasan və Üveys adlı bu iki kardaşa və ailələrinə İskilipi Tımar olarak verir.
- 1436 - Yörgüç Paşa, İskilip şəhərinə Amasya'da qurulu vakfına irad edilmek üzere hamam yaptırdı. vaqfiyə tarixi
- 1446 - Zəlzələ, çox şiddətli olur və xalq arasında Danişmend Zəlzələsi yahut Kiçik Kıyamət deyilir. 40 gün aralıqlarla sürer
- 1484 - Osmancık, Sultan II. Bayezıd Köprüsü
- 1512 - I. Selim'in tahta çıkışı esnasında Çorum yöresinde Alevi kalkışması.
- 1514 - Şiddetli zəlzələ Çorum'un üçte biri yıxılıraq harap olur.
- 1543 - 30 qadar evi yıkan bir zəlzələ
- 1559 - Gülabibey Camii'nin de yıxıldığı və şehere zarar ziyan eden bir deprem
- 1560 - Çorum yöresinde medrese talebelerinin kalkışması
- 1579 - Zəlzələ, bu zəlzələdən xalq çox mağdur oldu və hububatdan alınan vergi o il alınmadı.
- 1585 - Çorum və Amasya zəlzələsi
- 1591 - Çorum, indiki Ankara şəhərinin mərkəzi olduğu əyalətə bağlı sancaq mərkəzi oldu.
- 1595 - Çorum, indiki Amasya şəhərinin mərkəzi olduğu əyalətə bağlı sancaq mərkəzi oldu.
- 1601 - Celali kalkışmasının elebaşısı Karayazıcı'nın öldürülmesi.
- 1692 - Böyük bir zəlzələ olmuştur, şəhərlər və kəndlər harap olmuştur.
- 1729 - Çorum'da kuşluk vaxtində zəlzələ oldu. Aynı gün altı kere zelzele oldu, bir aydan fazla dəvam etti, İskilip'in bütün evleri harap oldu
- 1730 - İndiki İskilip kitabxanasın banisi olan; Hocazade, Şeyh Hasip və Hacıbey kitabxanaları qurulmaqlı olub.
- 1734 - Şiddetli bir zəlzələ oldu.
- 1754 - Kalınsaz adı ilə (Sungurlu) Yozgat'a bağlı nahiyə oldu.
- 1756 - İndiki Çorum Vilayət kitabxanasın çekirdeği kabul edilen Elhaç Ali Efendi bin Mahmut vaqif kitabxanası açıldı.
- 1759 - Şiddətli bir zəlzələ oldu
- 1763 - Çorum'un Çapanoğlu Ahmed Paşa'ya arpalık olarak verilmesi.
- 1793 - Çorum zəlzələsi.
- 1794 - Kalınsaz (Sungurlu) nahiyəsi Çorum'a bağlandı.
- 1800 - Zəlzələ və 600 nəfər şəhəri terq edir.
- 1822 - İskilip, Terzi Bekir kitabxanası quruldu
- 1824 - Zəlzələ xalq uzun vaxt çadırlarda iqamət edir.
- 1841 - Çorum, Sivas əyalətindən alınıp Ankara əyalətinə bağlı sancak mərkəzi.
- 1848 - İskilip Camii Kebir kitabxanası quruldu.
- 1863 - Çorum, sancak mərkəzi qezaya çevrildi.
- 1864 - Çorum, Yozgat sancağına bağlı qeza olaraq bağlandı.
- 1864 - Osmancık, Amasya sancaqına bağlandı.
- 1866 - Kalınsaz, Budaközü (Sungurlu) adı ilə ilçə oldu.
- 1866 - Hacıköy (Mecitözü) ilçə oldu.
- 1866 - İskilip, Amasya'dan alınarak Çankırı sancaqına qəza olaraq bağlandı.
- 1866 - Ruslar tarafından Qafqazyadan sürgün edilen Çərkəzlər İskilip'e geldi.
- 1871 - Mecitözü Rüşdiyyəsi açıldı.
- 1872 - Çorum Rüşdiyyəsi açıldı.
- 1872 - İskilip bələdiyyə teşkilatı quruldu
- 1875 - İskilip, Kastomunu livasına bağlı.
- 1876 - Çorum bələdiyyə teşkilatı quruldu
- 1879 - İskilip və Sungurlu'da Rüşdiyyə məktəbləri açıldı.
- 1890 - İskilip, Amasya sancaqına qəza olaraq bağlandı.
- 1891 - Osmancık bələdiyyə teşkilatı quruldu
- 1894 - Çorum, Ankara əyalətinə bağlı olaraq yeniden sancak mərkəzi oldu və İskilip, Osmancık ile Sungurlu qəzaları Çorum'a bağlandı. İndiki siyasi idarənin banisi oldu bu durum. Bu durum dövrin Osmanlı paşası Yedi Sekiz Hasan Paşa'ın gayreti ilə məydana gəlir.
- 1895 - Çorum Hasan Paşa Kitabxanası quruldu.
- 1902 - Çorum İdadi məktəbi fəaliyyətə kəçirildi.
- 1905 - Alaca bələdiyyə teşkilatı quruldu
- 1908 - İskilip mərkəzli böyük yıkıma yol açan zəlzələ
- 1911 - Kargı bələdiyyə teşkilatı quruldu
- 1914 - Çorum, yeni bir padişah salnaməsi ilə Ankara'ya bağlı sancaq mərkəzi olur və İskilip, Osmancık, Sungurlu, Mecitözü ilə Alaca'da Çorum'a bağlı kılınır.
- 1919 - Hüseyinabad (Alaca) nahiyəsi qəza yapıldı.
- 1920 - Çapanoğlu, Pontus ve Aynacıoğlu ayaklanmları.
- 1920 - Çerkez Ethem və birliklerinin isyancıları yenmesi.
- 1921 - Çorum Türkiyə Respublikası'nın müstəqil sancaq oldu.
- 1924 - Çorum Türkiyə Respublikası'nın müstəqil vilayəti oldu.
- 1924 - İskilip kitabxanası Caca Bey mescidi yanında ilk düzenli yerinde açılır.
- 1925 - İdadi Mektebi ortaokul yapıldı.
- 1929 - Çorum Meteoroloji İstasyonu quruldu
- 1930 - Yazılı tarix boyunca Kızılırmak üzerinde bilinən İskilip - Çorum arası ilk köprü ahşap olarak kullanıma açıldı.
- 1932 - Çorum'da modern un üretiminin banisi olan Hatap Un Fabrikası istehsalat fəaliyyətinə başladı.
- 1932 - Hüseyinabad qəzasının adı Alaca olarak dəyişildi
- 1932 - Çorum Kızılay Şubesi açıldı.
- 1939 - Mərkəz üssü Erzincan olan Zəlzələ Çorum ve havarisinde yıkıma neden oldu.
- 1941 - Alacahöyük Müzesi açıldı
- 1943 - Çorum'da meydana gelen zəlzələdə 2554 ev yıxıldı və 618 kişi öldü.
- 1945 - İskilip ilçəsinə tümü bağlı Dedesli Ovası köylerinin ırmağın doğu yakasında kalanlarının tümü Çorum mərkəz ilçəyə dönemin valisinin ısrarıyla bağlanması.
- 1946 - Çorum'da ilk kz torpaq sənayəsi olaraq Yıldız Kiremit və Tuğla Fabrikası quruldu.
- 1953-cü ildə Kastamonu vilayəti ilçəsi Kargı Çorum vilayətinə daxil olub.
- 1957 - Çorum Çimento Fabrikası fəaliyyətə başlanış olup.
- 1958 - Bayat bələdiyyə teşkilatı quruldu
- 1958-ci ildə İskilip ilçəsinin nahiyəsi olan Bayat ilçə olaraq Çorum vilayətinə daxil oldu.
- 1959-ci ildə Mecitözü ilçəsinin nahiyəsi olan Ortaköy ilçə olaraq Çorum vilayətinə daxil oldu.
- 1966 - Boğazköy Müzesi açıldı.
- 1966 - Çorum'da makina sənayəsinin banisi olan Çağıl Makina fəaliyyətə başladı.
- 1968 - Çorum Müzesi açıldı.
- 1969 - Uğurludağ bələdiyyə teşkilatı quruldu
- 1973 - Çorum makina imalat sənayəsinin öncülerinden olan Arsan Makina İmalat Tic. A.Ş.
- 1975 - İki illik yüksək məktəblər açıldı; Makina Meslek Yüksək Okulu v Eğitim Enstitüsü.
- 1975 - Çorum Yem Fabrikası üretime girdi.
- 1976 - ÇOPİKAS A.Ş. quruldu, kağıt və oluklu mukavva fabrikası üretime başladı
- 1977 - Çorum Organize Sanayi Bölgesi işletmeye açıldı.
- 1977 - Çorum Süt Peynir ve Tereyağı Fabrikası üretime başladı.
- 1980 - Tarixe Çorum Olayları diyə girən Alevi - Sunni kışkırtılmasında ölenler oldu ve Çorum mərkəz ilçede çox sayıda aile Çorum'dan göç etti.
- 1981 - Çorum'un ilk demir çelik dökümhanesi olan Kızılırmak Döküm Sanayii ve Ticaret A.Ş. açıldı.
- 1981 - Ayvaz Kale Kiremit Fabrikası işletmeye açıldı.
- 1981 - İlk kəz Hitit Festivali tərtib ədildi. (16 Eylül 1981)
- 1982 - Vilayət daxilindəki kiremit və tuğla fabrikası sayı 40 adədə ulaştı.
- 1985 - Çorum makina imalat sənayəsinin öncülerinden olan Altan Makina ve Çelik Döküm Ltd. Şti. faaliyete geçti.
- 1987 - Çorum'un ilk yüksək evsaflı krom çelik dökümhanesi olan Duduoğlu Çelik Döküm Sanayii Ticaret A.Ş. faaliyete girdi.
- 1987 - Hayat şırınga, Hayat Tıbbi Aletler ve Oluklu Mukavva San. Ve Tic. A.Ş quruldu.
- 1987-ci ildə Sungurlu ilçəsinin nahiyəsi olan Boğazkale ilçə olaraq Çorum vilayətinə daxil oldu.
- 1990-cı ildə Osmancık ilçəsinin nahiyəsi olan Dodurga ilçə olaraq Çorum vilayətinə daxil oldu.
- 1990-cı ildə Çorum Mərkəz ilçəsinin nahiyəsi olan Laçin ilçə olaraq Çorum vilayətinə daxil oldu.
- 1990-cı ildə İskilip ilçəsinin qəsəbəsi olan Karaören adı dəyişilip Oğuzlar adıyla ilçə olaraq Çorum vilayətinə daxil oldu.
- 1990-cı ildə İskilip ilçəsinin nahiyəsi olan Uğurludağ ilçə olaraq Çorum vilayətinə daxil oldu.
- 1996 - 5.6 və 5.4 şiddetinde peşpeşe iki Zəlzələ olur, can kaybı olmadı.
Kültür
- Hattuşaş - Boğazkale; Hitit İmperiyasının paytaxı
- Yazılıkaya Tapınağı
- Alacahöyük
- Ortaköy-Şapinuva
- Hüseyindede Eski Hitit Kült Merkezi
- Kapılıkaya Anıtsal Kaya Mezarı
- İskilip Kaya Mezarları
Qalalar
- İskilip Kalesi; Hatti, Hitit, Henet, Paflagon, Galat, Roma, Bizans, Selçuklu, Osmanlı dövrləri
- Mitridat Kalesi, İskilip;
- Çorum Kalesi
- Osmancık Kandiber Kalesi Selçuklu dövri
- Hacıhamza Kalesi 1723
- Yivlik Kayası, İskilip; Qadim dövrlərin şəfa - sağlık və inanç mərkəzi,
- İskilip Redif Kışlası 19. əsr
Çan Saatları
- Çorum Saat Kulesi; 1894-ci ildə əsasən Çorumlu olan padişah II Abdulhamid'in has adamı Beşiktaş muhafızı Yedi Sekiz Hasan Paşa tarafından məmləkətinə yaptırılmıştır.
- Sungurlu Saat Kulesi 1891
- mecitözü Saat Kulesi
Körpülər
- Koyunbaba Köprüsü 1484 - 1489
Hamamlar
- Dəri Hamamı, İskilip Cəcə Bəy hamamı 13. əsr
- Sabah Hamamı, İskilip; 15. əsr
- Hacıhamza Hamamı 1514
- Paşa Hamamı 1484
- Yeni Hamam 1573
Kitabxanalar
Çorum Vilayətində kitabxana mədəniyyəti Çorum v İskilip şəhərləri xaricində yənidir. İskilip ve Çorum kitabxanalarının əsası qadim Osmanlı dövri mədrəsələrinə dayanmaqlı olub indiki hal Türkiyə Respublikasının quruluşundan sonra 1924-cü ildə yənidən qurulmaları ilə olur. Digər şəhər kitabxanaları sıra ilə 1963-cü ildən sonra açıldı; Sungurlu 1963, Osmancık 1967, Mecitözü 1965, Alaca 1978, Bayat 1978.
Vilayətin tümündə 18 xalq və müstəqil 2 uşaq olmak üzere yəkun 20 kitabxana var. 2006-cı il statisikasına görə vilayəttə yəkun 228.482 adət kitab vardı. En çox kitab olan kitabxanaları; Çorum Hasan Paşa Kitapxanası 47.303, İskilip Xalq Kitabxanası 38.046 adət və Sungurlu Xalq Kitabxanası 19.866 adət gəri qalan 123.547 kitab 17 xalq və uşaq kitabxanasındadır.
Vilayət mərkəzi olan Çorum'da beş adət kitabxana mövcud olub yəkun kitab varlıq 72.805 adət digər 12 ilçə ilə 3 bəldə kitabxanasında ise 155.677 kitab var olub; İskilip Xalq Kitabxanası 38.046 adət, Sungurlu Xalq Kitabxanası 19.866, Mecitözü Xalq Kitabxanası 14.468, Osmancık 13.106, Kargı 11.575, Alaca 10.023, Bayat 9.566, Boğazkale 7.474, Uğurludağ 7.188, Oğuzlar 6.066, Arifegazili 5.884, Ortaköy 5.006, Alacahöyük 3.349, Dodurga 2.617, Hacıhamza 1.443. Laçin ilçəsində kitabxana na mövcuddur.
Türkiyə Respublikası'nın yəkun 28 adet 'El Yazması Əsər' kitabxanası vardır. Bu El Yazması Əsər kitabxanalarından İskilip ve Çorum şəhərlərində olmaq üzere Çorum vilayətində iki var. İskilip Xalq Kitabxanasında 529 adət, Çorum Hasan Paşa Kitabxanasında 3692 adət el yazması kitab vardır.
İskilip Xalq Kitabxanası
İskilip kitabxanası 1730-cu ildə qurulmuş olan; Hocazade, Şeyh Hasip və Hacıbey kitabxanaları ilə 1822-ci ildə qurulan Terzi Bekir Ağa və 1848-ci ildə qurulan Camii Kebir kitabxanalarının 1924-cü ildə qanun ilə Cəcə Bəy Mədrəsəsi kitabxanasında cəm olub tək kitabxana olaraq faaliyete keçdi. Vilayətin en eski kitabxanasıdır. Türkiyə Respublikasının quruluşundan sonra 1924-cü ildə çıxan Tevhid-i Tedrisat Kanunu adlı ixtilal qanunu ilə dövlət sahipliğinde yənidən açılması ilə indiki hal olur.
İskilip Xalq Kitabxanasında tarixi 1443 adət ərəb əlifbası ilə yazılmış taş baskı kitab ilə 529 adət el yazması kitab ilə 2006-cı ildə 38.046 adət yəkun kitab vardır.
İskilip Xalq Kitabxanasında 1996-cı ildə yaşlılar üçün xüsusi okuma salonu xidmətə açılmış olub bu salon Türkiyə umumiyəsində gerçekleştirilen ilk uygulamadır.
Hasan Paşa Xalq Kitabxanası
1895-ci ildə Hasan Paşa vaqfi olaraq quruldu. Hasan Paşa Kitabxanası Çorum vilayətinin indi en böyük kitabxanası olub daxilində çox sayı dünyada əmsali olmayan nadir əl yazma kitablar vardır.
2006-cı ildə mövcud kitab sayı 47.303 adət bunun 3692 adət kitab el yazması olub.
Vilayət Xalq Kitabxanası
Mərkəz ilçə olan Çorum şəhərindədr. Vilayət Xalq Kitabxanası əsəsındə Osmanlı dövrində vaqif olaraq qurulan üç kitabxanaya daynamaqlı. Bunlar; 1756-ci ildə Elhaç Ali Efendi bin Mahmut, 1787-ci ildə Süleyman Fevzi Paşa, 1878-ci ildə Müftü Ahmet Feyzi Efendi adlarıyla vaqif kitabxanası olaraq quruldular və Türkiyə Respublikasının quruluşundan sonra 1924-cü ildə çıxan Tevhid-i Tedrisat Kanunu adlı ixtilal qanunu ilə dövlət sahipliğinde yənidən açılması ilə indiki hal olur. Bu üç kitabxana 1924-cü ildə bu qanun ilə birleştirldi və adı 'İl (Vilayət) Xalq Kitabxanası' oldu.
Müzelər
Müze olaraq; Alacahöyük, Boğazköy ve Çorum müzeleri vardır. Ələvə olaraq Hattuşaş örən yeri de açıq müze olub ziyaretcilere xizmet eder.
Alacahöyük müzesi vaxtında kənd indi bəldə olan yerde 1935-ci ildən sonra məhəllində arkeologiya qazılarında çıxarılabilən tarixi əsərlər üçün 1941-ci ildə quruldu. Müzede miladdan əvvəl 4000-ci ildən indiyə gələn tarixi əsərlər mövcuddur.
Boğazköy müzesi umumiyətlə qadim Hitit dövri arkeologiya əsərləri bulundurmaqlıdır. 1966-cı ildə quruldu.
2006-cı il Müze/Örən statistikasları | ||
---|---|---|
Müze Adı | Əsər Sayı (adət) | Ziyaretci Sayı (adət) |
Çorum | 13.804 | 12.452 |
Alacahöyük | 3.324 | 12.742 |
Boğazköy | 12.420 | 5.677 |
Hattuşaş Yazılıkaya | ören yeri | 26.738 |
Umumi Yəkun | 29.548 | 57.609 |
Məhəlli xalq ədəbiyyatı
Çorum vilayətində xalq ədəbiyyatına XV. əsrdən başlayan Bəktaşi - Aləvi ədəbiyyatı təsirədici olmuşdur.
Aşıq Ali Açık, Deli Boran, Aşıq Haydar, Dedemoğlu, Kasap Mustafa Çarkacı, Kadir Uslu, Aşıq Kör Kurtça, Hüseyin Çırakman, Aşıq Gülabi...
İskilip ilçəsində haftanın gün adları da Türkiyə Türkcəsindən fərqlidir; Gİrevi - Pazar, Düşəmbə - Pazartesi, Dəri - Salı, Bazar - Çarşamba, Bazitəsi - Perşembe, Cumayı - Cuma, Cumitəsi - Cumartesi
Vilayətin məşhurları
İskiliplilər:
- Mustafa el-İmadi -
- Muhyiddin Mehmed-i İskilibi (Şeyx Yavsi - Xunkar Şeyxi) - II Bayezidin Amasya şəhzadəliq dövri hocası və Bayrami təriqət şeyxi və şeyxülislam Ebussuudun atası. (Babası Mustafa el-İmadi olup; İmadi, Ali Kuşçu ilə Fatih Sultan Məhəmməd xana birlikte Ağqoyunlu Uzun Həsənın adına elçi gelmişlerdir.)
- Şeyxülislam Ebussuud - Qanuni Sultan Süleyman və II Səlim dövri Osmanlı Devleti şeyxülislamı. Astronom və matematikçi Ali Kuşçunun torunu.
- Kazasker Cafer Efendi - Ebussuud'un soyundan gelir, Osmanlı Dövləti Anadolu Kazaskerliği vəzifəsində bulunmuştur. İskilipdə yer alan tarixi camilerden Yenicami'yi yaptıran şəxs.
- Şeyxülislam Sunullah - Cafer Efendizade Mustafa Sunullah Efendi
- Doktor Türk Emin Paşa
- İskilipli Mehmet Atıf Hoca
- Münir Çağıl
- İsmail Kemal Alpsar
- Edip Alpsar
- İsmail Beşikci - Sosyolog
- Numan Seymen- Çanaqqala Gazisi
- Abdulhaluk Mehmet Çay - Tarixci və siyasi xadim.
- Ömer Küyük - İstiqlal Şavaşı Gazisi Ölüm tarixi:13 Ocak 2006
Çorumlular:
Coğrafiya
Çorum vilayəti torpaqlarının %61-i dağlıqdır. Bu dağlar dərin vadilərlə yarılmaqlıdır. Dağlar şimali-qerbi istiqamətində uzanmıştır.
Çorum vilayəti Qara dəniz bölgəsinin orta qara dəniz bölməsinin daxili kısmında yer almaktadır. Şərqində Amasya, cənupda Yozgat, qərbində Çankırı, şimaldə Sinop, şimali şarkında Samsun, cənubi qərbində Kırıkkale vilayətləri ilə çevrilidir.
Çorum vilayət mərkəzinin digər vilayət mərkəzlərinə uzaqlıqları; Ankara'ya 244, İstanbul'a 608, Amasya'ya 92, Sinop'a 294, Samsun'a 172, Tokat'a ise 188 km. mesafededir.
İlçələrin vilayət mərkəzinə uzaqlıqları; Alaca 52, Bayat 83, Boğazkale 87, Dodurga 42, İskilip 56, Kargı 106, Laçin 29, Mecitözü 37, Oğuzlar 68, Ortaköy 57, Osmancık 59, Sungurlu 72 və Uğurludağ 66 km'dir.
Ovalar:
- Çorum Ovası: ərazi 375 km², yüksəklik 800m
- Bozboğa Ovası: ərazi 70 km², yüksəklik 820m
- Ovasaray Ovası: ərazi 75 km², yüksəklik 700-800m
- Hüseyin Ovası: ərazi 264 km², yüksəklik 725 - 875m
- Dedesli Ovası: ərazi 250 km² yüksəklik 500 - 550m
- Taybı Ovası: ərazi 144 km², yüksəklik 500 - 550m
- Irmak Ovası: ərazi 600 km², yüksəklik 500-550m
- Seydim Ovası: ərazi 50 km², yüksəklik 950m
- Mecitözü Ovası: ərazi 100 km², yüksəklik 950m
- Osmancık Ovası: ərazi 300 km², yüksəklik 300 - 350m
- Düvenci Ovası: ərazi 32 km², yüksəklik 900m
- Hamamözü Ovası: ərazi 75 km², yüksəklik 400 - 500m
- Kuyumcu Ovası: ərazi 72 km², yüksəklik 400 - 500m
- Sungurlu Ovası: ərazi 750 km², yüksəklik 550 -580m
- Delice Ovası: ərazi 300 km², yüksəklik 500 - 600m
- Kargı Ovası: ərazi ? km², yüksəklik 250 - 400m
Akarsuları :
- Kızılırmak: Kızılırmak havzasının 182 km'lik bölməsi vilayət sınırlarındadır. Vilayət sınırlarında eni 500 ilə 1000 mətr arası dəyişir və dərinlik 1 - 1.5 mətr olur.
- Yeşilırmak,
- Çat suyu,
- Mecitözü çayı,
- Çekerek ırmağı.
Dağlar: Umumiyətlə çox yüksəkboylu olmayan dağlar mövcuddur.
- Erenler tepesi, Kargı 2.097 mt.
- Türbe tepe, Kargı 1.981 mt.
- Kara tepe - Mecitözüt 1.846 mt.,
- Kırklar Dağ - Mecitözü 1.791 mt.,
- Çal dağı - Osmancık
- Ada dağı - Osmancık
- Teke dağı - İskilip 1.700 mt.
- Kavak dağı - İskilip
- Göl dağı - İskilip
- Deveci dağı - İskilip
- Sakaröküz dağı - İskilip
- Çatalkaya Tepesi-Karadağ - Çorum-Merkez 1.566 mt.dir.
İqlim
Vilayətin ümimiysində iki fərqli iqlim cürü göstəriş ədir: Qara dəniz və Daxili Anadolu iqlimi.
Qara dəniz iqlimi olan şəhərlər Kızılırmak hövzəsincə olan: Bayat, Dodurga, İskilip, Kargı, Laçin, Oğuzlar, Osmancık və Uğurludağ. Qışları çox yağış olub yazları daxili anadolu iqlim tesiri ilə sıcaq olub.
Daxili Anadolu iqlimi Kızılırmak hövzsinin cənubunda olan Çorum, Alaca, Boğazkale, Mecitözü, Ortaköy və Sungurlu olub.
Çorum vilayətinde bulunan şəhər, nahiyə və kəndlər umumi olaraq tipik qarasal iqlim özelliklerini gösterir. Yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve genelde kar yağışlıdır. İlkbahar ve sonbaharda azda olsa yağmurludur. Yüksək yərləşimlərdə özellikle yaz akşamları bile serin bir havaya sahiptir. Bu umumi durumun istisnası da İskilip ve havarisinin iqlim tipi olup mikro klima iqlim özelliklerini göstəriş ədər.
Yağmur
İlçələr | Rasat sürə | Oca | Şub | Mar | Nis | May | Haz | Tem | Ağu | Eyl | Eki | Kas | Ara |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Çorum | 54 il | 39.8 | 30.2 | 37.9 | 45.9 | 60.6 | 48.9 | 17.7 | 11.9 | 20.1 | 24.9 | 30.9 | 43.3 |
Bayat | 18 il | 69.3 | 62.2 | 51.2 | 52.2 | 60.9 | 38.9 | 17.8 | 15.9 | 22 | 30 | 32.1 | 75.9 |
İskilip | 32 il | 70.1 | 51.7 | 56.4 | 55.4 | 69.8 | 47.3 | 17.6 | 15.1 | 16.5 | 27.5 | 35.8 | 70.1 |
İlərə Görə Aylık Yağış Statistikası |
Geologiya
Zəlzələ yaradıcısı Şimal Anadolu Fay Hattı Çorum şəhərinin 20 kilomətr şimalindən geçmektedir.
Vilayətin geologiya yapısında iki ana kütlə (kayaç) qrup gözə çatar. Bunlardan birincisi “Metamorfik seri” (başkalaşmış kayaçlar), ikincisi isə, “Tortul Kütlələr” dir. Vilayətin asıl geolojiq karakterini 3. geolojiq zamanın sonları ile 4. geolojiq zamanda meydanaçıxma oluşumlar meydana gətirməkdədir.
Bununla birlikdə, geolojiq dövrlərdən ilkəl vaxt olaraq məlumat olunan Arkean və Prekambrien dövrlərinə aid Çorum mərkəz ilçə, Alaca, İskilip, Osmancık, Mecitözü və xüsusiyətlə Kargı ilçlərində müğtəlif metamorfik (başkalaşım) torpraqlarına rastlanılmıştır. Xüsusiyətlə 3. geolojiq zamanın kütlələrindən olan jips (kireçtaşı) və kayatuzu yataqları ilə karbon miqdari % 75 kadar olan zengin linyit kömürü yataqlarına (Osmancık, Dodurga yöresinde 30 milyon ton rezervinde ayrıca Alpagut - Zambal - Karakaya - Ayva və Ovacık Kəndində) rastlanmaktadır. Yine bu zamanın püskürük kütlələrindən olan Trakit, Granit, Bazalt və Andezit kimi kütlə ərəzisinə də Çorum mərkəz ilçəsində, Kargı, Sungurlu, Alaca, Mecitözü, Osmancık və İskilip ilçələrində rastlaşma olub. Tortul kütlelere isə vilayətin çox yörəsində rastlaşma olub.
Çorum; Alp-Himalaya Orogenezi (Dağ oluşumu) olarak bilinen sistem daxilində yer alan K.A.F. (Kuzey Anadolu Fay Hattı) üzərində yer almaktadır. K.A.F. vilayət merkezinin 20 kilomətr şimalindən Osmancık və Kargı ilçələrinin daxili sınırlarından geçmekdədir.
İqtisadiyyat
Çorum vilayəti iqtisadiyyatı tarım, heyvandarlıq, sənayə və ticarətçilikten ibarətdir.
2000-ci il statistiklərinə görə Çorum vilayəti iqtisadiyyatının sektörlere görə dağılımı; xizmətlər %32, ticarət %30, tarım %25, sənayə %9, inşaat %4 olaraq meydana gelmiştir.
Vilayətin coğrafi konumu nedeniyle Daxili Anadolu bölgəsi ilə Qara dəniz bölgəsi arasında önemli bir geçiş yolu üzerinde olması önemini artırmakta olup iqtisadiyyatınıda olumlu olaraq etkilemektedir. Ankara ilə Samsun arasında şimal - cənup doğrultusunda geçiş üzerinde yer aldığı gibi şərq - qərp doğrultusunda da Kastamonu, Çankırı, Amasya və Tokat vilayətləridə Çorum topraqlarında yer alan yollardan istifadə ederler.
Çorum Vilayəti, Osmanlı İmperiyası illərindən indiyə qədər tarım və heyvandarlıq başat olagelmiştir. 1913-cü il Osmanlı tarım statistiklərinə görə indiki illərdə unutulmuş bir sənayə bitki olan cehri vardır ve bu bitki boya sənayədə qullanılmaktaymış. Cehri; kimya sənayə gelişince unutulup gitmiş o illərdə İskilip və Çorum şəhərlərində pek çox ailə geçimini cehriden sağlarmış. İlde 70 ton cehri istehsal edildiği 1913-cü il statistikində yazılıdır. 1913-cü ildə Osmanlı İmperiyasının yəkun heyvan varlıq sayısının %1'i Çorum'da mövcuddur.
Vilayət xaricindən alınan istehsalat olaraq; beyaz eşya, nəft mamulləri, otomotiv yedek parçası, makinalar, kazanlar, mexanik araçlar, hazır giyim gibi kalemlerdir. Vilayət xaricinə satışı yapılan istehsalat kalemleri ise; süt ve süt ürünleri, çimento, bal, yumurta, kazanlar, makınalar, mexanik araçalr, hazır giyim, ayakkabı, değirmencilik ürünleri, kağıt və karton nəviləridir.
Tarım istehsalatı
Çorum vilayətində çeşitlenmiş tarım yapısı olup ürün yelpazesi geniş istehsal miktarları fazladır. En çox yetiştirilen tarım bitkileri; buğday, şekerpancarı, arpa, soğan, domates, patates, kavun, karpuz, hıyar, üzüm, mohut, fiğ, pirinç, ayçiçeği, yeşil mercimek, ceviz, elma, kiraz, gebere. 2002 ili Türkiyə statistiklərinə görə yeşil mercimeğin %14'ü, pirincin %11'i, soğanın %8'i Çorum vilayətində istehsal edilir. Geleneksel yöre sebze ve meyvelerinin dışında olanlarda özellikle İskilip ve havarisinin mikro klima iqlimi sayesinde yetişebilmektedir; Antepfıstığı, haşhaş, kayısı, Trabzon Hurması gibi bitkilerde yetişebilmektedir. 2002-ci ildə vilayəttəki traktör sayı 20.929 adət.
2004-cü ildə Tarım Ərəziləri | |
---|---|
Növü | Miqdər (ha) |
Ekili Ərəzi | 474.126 |
Nadas Ərəzi | 121.757 |
Bağ Ərəzisi | 9.093 |
Meyve Ərəzisi | 2.876 |
Sebze Ərəzisi | 11.753 |
Tarıma müsait kullanım dışı | 2.863 |
Tarım Ərəzisi | 662.468 |
İllərə Görə Traktör sayı | |
---|---|
1970 | 1.862 |
1979 | 9.234 |
2002 | 20.929 |
2005 | 30.505 |
Əkin, arpa, çavdar, yulaf və tritikale böyük ölçüde quru tarım ərəzilərində istehsal edilir. Mısır iqlim xüsusiyətincə su istər, çəltik tümüylə su daxilində olan tavalarda istehsal edilir. İstehsal əksəriyyətlə İstehsalatçı eliyle tahıl borsasında satılmaqda yahut un və yəm fabrikalarına vərilməkdədir.
2005-ci il Tarla bitkiləri istehsalatı | ||
---|---|---|
Nevi | Ərəzi (ha) | Miqdar (Ton) |
Buğday | 292.610 | 924.396 |
Arpa | 87.632 | 282.604 |
Çavdar | 710 | 1.528 |
Yulaf | 660 | 1.581 |
Çəltik | 8.280 | 59.097 |
Mısır | 200 | 1.082 |
Tritikale | 875 | 274 |
Noxud və yeşil mərcimək quru tarım ərəzilərində istehsal edilir yetiştirilmekte olup, kuru fasulye sulama yapmadan yetişmemektedir.
2005-ci il baklagiller istehsalatı | ||
---|---|---|
Nevi | Ərəzi (ha) | Miqdar (Ton) |
Noxud | 25.676 | 28.406 |
Kuru Fasulye | 1.468 | 1.600 |
Yeşil Mərcimək | 9.054 | 9.173 |
2005-ci il Yem bitkileri istehsalatı | ||
---|---|---|
Nevi | Ərəzi (ha) | Miqdar (Ton) |
Fiğ (Dane) | 17.755 | 17.945 |
Fiğ (K.Ot) | 4.005 | 10.428 |
Mısır (Silaj) | 993 | 46.035 |
Yonca (K.Ot) | 2.365 | 25.598 |
Korunga | 1.191 | 4.193 |
Heyvan Pancarı | 12 | 450 |
2005-ci il Sənayə bitkileri istehsalatı | ||
---|---|---|
Nevi | Ərəzi (ha) | Miqdar (Ton) |
Şeker Pancarı | 7.555 | 310.198 |
Haşhaş | 634 | 205 |
Ayçiçeği (Yağlık) | 6.955 | 10.004 |
Ayçiçeği (Çerezlik) | 425 | 732 |
Patates | 1.262 | 29.040 |
2005-ci il Bahçə bitkiləri istehsalatı | ||
---|---|---|
Nevi | Ərəzi (ha) | Miqdar (Ton) |
Lahana (Beyza) | 161 | 3.811 |
Ispanak | 220 | 1.321 |
Pırasa | 73 | 689 |
Kabak (Sakız) | 32 | 378 |
Kabak (Bal) | 108 | 1.427 |
Hıyar | 411 | 5.315 |
Patlıcan | 64 | 444 |
Bamya | 130 | 536 |
Domates | 1.810 | 46.845 |
Biber (Sivri) | 132 | 836 |
Biber (Dolmalık) | 29 | 177 |
Karpuz | 508 | 8.426 |
Kavun | 1.736 | 30.799 |
Fasulye (Taze) | 718 | 3.761 |
Barbunya (Taze) | 201 | 1.366 |
Sarımsak | 8 | 61 |
Soğan (Kuru) | 4.689 | 109.659 |
Havuç | 22 | 198 |
Turp (Bayır) | 19 | 232 |
Soğan (Taze) | 110 | 1.174 |
2005-ci il Məyvə istehsalatı | |
---|---|
Nevi | Miqdar (Ton) |
Erik | 1.229 |
Kayısı | 391 |
Gilas | 1.104 |
Vişne | 683 |
Badem | 165 |
Ceviz | 2.902 |
Dut | 974 |
Üzüm | 14.623 |
Elma | 7.426 |
2005-ci il Gübre qullanımı | |
---|---|
Nevi | Miqdar (Ton) |
Saf N | 60.991 |
Saf P205 | 45.559 |
Saf K20 | 11,4 |
Orman istehsalatı
Vilayətin ormanlıq ərəziləri daha çox şimalinde olub İskilip, Çorum, Osmancık və Kargıda sıx olaraq mövcuddur. Dağ kəndlərinin geçimi ormancılıq istehsalatına bağlıdır.
Yəkun ormalıq ərəzisi 373.825 hektardır. 185.873 hektar orman vərimli, 187.952 hektar orman vərimsizdir. Bu ormanların 194.564 hektarı koru ormanı, 179.261 hektarı baltalık ormandır. Vilayət ormanlarının yəkunu dövlətə aid olub şəxs ormanı na mövcuddur.
- Kargı ilçesinde Sarıçam, Göknar, Kayın, Karaçam, Kızılçam, Meşe, Ardıç.
- İskilip ilçəsində: Göknar, Kayın, Karaçam, Meşe, Ardıç.
- Osmancık ilçesinde: Kayın, Karaçam
- Laçin ilçesinde: Karaçam, Meşe.
- Uğurludağ ilçesinde: Karaçam, Meşe.
- Çorum ilçesinde: Sarıçam, Göknar, Kayın, Karaçam, Meşe.
- Mecitözü və Sungurlu ilçələrində: Karaçam, Meşe.
2005-ci ildə Orman istehsalatı | |
---|---|
Nevi | Miqdar (m³) |
Tomruk | 37.730 |
Maden Direk | 4.413 |
Sənayə Odunu | 3.641 |
Kağıtlık Odun | 13.580 |
Lif Yonga Odunu | 73.000 |
Yakacak Odun | 152.931 |
2005-ci il Orman - Mera Ərəzisi | |
---|---|
Nevi | Miqdar (ha) |
Çayır Ərəzisi | 5.530 |
Mera Ərəzisi | 139.582 |
Orman Ərəzisi | 365.208 |
Yoz Ərəzi | 145.593 |
Heyvandarlıq istehsalatı
Vilayəti iqtisadiyyatında heyvandarlıq istehsalatı ikinci derecededir. 2002-ci il Türkiyə statistiklərinə görə vilayət daxilində 162.000 sığır, 139.000 qoyun, 17.000 kıl keçisi, 3.000 Ankara keçisi, 5.000 manda məvcuddur. Yumurta, deri, süt, arıcılık, tavukçuluk önemli heyvandarlıq iqtisadi istehsalatlarındandır.
Mera ərəzisi 139.582 hektar olub vilayətin heyvandarlıq istehsalatı üçün əhəmmiyyət ərz ətməkdədir.
1913-cü ildə heyvandarlıq istehsalatı; 89.059 sığır, 195.735 qoyun, 220.856 keçi/çəpiş, 8.000 camış vardı. Ələvə olaraq 5.592 at, 12.575 eşek, 385 katır kimi çekim heyvanı vardı.
1927-ci ildə istehsalatı dövlət statistikasına görə; vilayəttə 83.000 qədər sığır, 160.000 qədər koyun, 230.000 qədər çəpiş, 230.000 qədər tavuk ilə ələvə olaraq 80.000 qədər eşek, katır və at kimi çəkim heyvanı vardı.
Ləzzətli yoğurdu üçün xüsusiyyət ilə camış sulak kəndlərdə və Kızılırmak kenar kəndlərində bəslənməkdədir.
1980-ci ilə qədər vilayətte çox sayı kıl çəpişi vardı. Orman ərəzisində təzə sürgünlərə verilen zərər nəticədə çox sayı kənddə yasaqlandılar.
Vilayət daxilində bir adət balıkçılık istehsalatı ilə iştigal ədən şiket var olup illik kapasitəsi 15.000 ton olub ancaq 10.000 ton qədər istehsal mümkün olmaqdadır.
Böyük baş heyvandarlıq istehsalatı (adət) | ||
---|---|---|
Nevi | 2003-cü il | 2005-ci il |
Sığır (Kültür) | 28.418 | |
Sığır (Melez) | 89.465 | |
Sığır (Yerli) | 46.461 | |
Sığır Yəkunu | 162.144 | 164.344 |
Manda | 4.830 | 3.297 |
At | 1.104 | |
Katır | 1.245 | |
Eşek | 10.766 |
Kiçik baş heyvandarlıq istehsalatı (adət) | ||
---|---|---|
Nevi | 2003-cü il | 2005-ci il |
Qoyun | 139.334 | 154.180 |
Kıl Keçisi | 17.125 | 17.249 |
Tiftik Keçisi | 3.285 | 3.649 |
2005-ci il kuş - kanatlı və yumurta istehsalatı | |
---|---|
Nevi | Miqdar |
Yumurtacı Tavuk | 2.426.200 |
Et Tavuk | 18.950 |
Ördek | 10.695 |
Kaz | 18.805 |
Hindi | 23.680 |
Tavuk Yumurtası | 514.318.000 |
Ördek Yumurtası | 372.750 |
Kaz Yumurtası | 621.400 |
Hindi Yumurtası | 798.500 |
2005-ci il Arıcılık istehsalatı məlumatları | |
---|---|
Nevi | Miqdar |
Eski Usul Kovan Sayı | 722 |
Fenni Usul Kovan Sayı | 44.384 |
Bal Üretimi | 565.120 kg |
Bal Mumu Üretimi | 13.808 kg |
Arı Baxan Kənd Sayı | 626 |
Sənayə istehsalatı
Vilayəttəki başlıca sənayə tesisleri; muhtelif gıda maddeleri, süt ürünleri, un, yem, şeker, kereste, parke, alçı, kireç, çimento, prefabrik yapı elemanları, tuğla ve kiremit, demir - çelik döküm ve makina, dokuma, ayakkabı, ısıcam fabrikalarıdır. 2001-ci il Türkiyə statistiklərinə görə vilayət daxilində 10'dan fazla nəfər çalıştıran sənayə işletmesi sayı 82 adət. Bunlardan 40 adəti taş və topraq sənayəsi, 18'i gıda, içki və tütün sənayəsi, 10'u metal eşya, makina və teçhizat sənayəsi, 5'i metal ana sənayəsi, 4'ü tekstil, giyim ve deri sənayəsi, 2'si mobilya sənayəsi, 1'i kağıt, kağıt ürünleri ve basım sənayəsi, 1'i motorlu kara taşıtları sənayəsi. Vilayətin sembolü olan ləbləbi isə İskilip və Çorum şəhərlərində kiçik işletmelerce istehsal edilir.
Çorum vilayəti Sənayə Təsisləri 2005-ci il | ||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
İlçə | Gıda Sənayə | Faizi (%) | Makina Sənayə | Faizi (%) | Taş/Torpaq Sənayə | Faizi (%) | Digər Sənayə | Faizi (%) | Yəkun(cəm) | |
Çorum | 36 | 47 | 76 | 95 | 41 | 76 | 59 | 82 | 212 | |
Alaca | 3 | 3 | - | - | - | - | 1 | 1 | 4 | |
Bayat | 1 | 1 | - | - | - | - | 2 | 2 | 3 | |
Boğazkale | - | - | - | - | - | - | - | - | ||
Dodurga | - | - | - | - | - | - | - | - | ||
İskilip | 3 | 3 | - | - | - | - | 4 | 6 | 7 | |
Kargı | 8 | 11 | - | - | 1 | 2 | - | - | 9 | |
Laçin | 1 | 1 | - | - | - | - | - | - | 1 | |
Mecitözü | 2 | 2 | - | - | 1 | 2 | - | - | 3 | |
Oğuzlar | - | - | - | - | - | - | - | - | ||
Ortaköy | - | - | - | - | - | - | - | - | ||
Osmancık | 16 | 21 | - | - | 11 | 20 | - | - | 27 | |
Sungurlu | 9 | 12 | 4 | 5 | - | - | 6 | 9 | 19 | |
Uğurludağ | - | - | - | - | - | - | - | - | ||
Yəkun | 79 | ------ | 80 | ------ | 54 | ------ | 72 | ------ | 285 |
Maden istehsalatı
Vilayət daxilində işletilen pek çox sayıda linyit kömür işeltmesi vardır. Bu işletmeler İskilip, Dodurga ve Bayat ilçələrindədir. Hususi olaraq Dodurga linyiti en zengin rezerve ve kaloriye sahiptir.
Əhali
İndiki Çorum Vilayətini meydana getiren şəhərlərə baxarsaq üçü xaricində olanlar qeza kimliğine 1866-ci ildən sonra qavuşuşmuşlardır. 1866-ci ilə qadar üç şəhər qeza statusunda olup bunlar; Çorum, İskilip və Osmancık'tır. İndiki vilayət sınırları kalıcı halinə 1924-cü ildə qavuşur. 1924-cü ile qadar iskilip'e bağlı olan indiki Çankırı vilayətinin iki ilçə torpaqları qoparılmış ve Çankırı vilayətinə daxil edilmişlerdir. Öyləki 1900-cu il İskilip torpaqlarında indi tam yədi adət ilçə qurulu olup bu ilçələr 3 vilayətə (Çankırı, Çorum, Kastamonu) dağılmıştır. Birde Kargı ilçəsinin xususi durumu xaricinde sınır dəyişiklik olmamıştır.
Aşağıdaki tabloda Çorum, İskilip, Osmancık, Sungurlu və Mecitözü ilçə əhəli sayısında illərə görə ani azalışların nedenleri için;
- Bayat 1958-ci ildə, Oğuzlar və Uğurludağ 1990-cı ildə İskilip ilçəsindən ayrılıp ilçə statusuna çıxarıldı.
- Alaca 1919-cu ildə, Laçin 1990-cı ildə Çorum'dan ayrılıp ilçə statusuna çıxarıldı.
- Ortaköy 1959-cu ildə Mecitözünden ayrılıp ilçə yapıldı.
- Dodurga 1990-cı ildə Osmancık ilçəsindən ayrılıp ilçə statusuna çıxarıldı.
- Boğazkale 1987-ci ildə Sungurlu ilçəsindən ayrılıp ilçə statusuna çıxarılmaları
məlumatlarını diqqətə alasınız.
İllərə görə vilayət Əhali statistik məlumatları | ||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
İlçə | 1831* | 1849 | 1893 | 1907 | 1927 | 1950 | 1960 | 1970 | 1980 | 1990 | 2000 | 2007 | ||||||
Çorum | 10.075* | 49.057 | 80.973 | 60.752 | 88.056 | 118.536 | 144.569 | 168.985 | 189.748 | 221.699 | ||||||||
Alaca | - | - | - | - | 26.787 | 46.444 | 54.315 | 56.657 | 56.724 | 53.403 | 53.193 | |||||||
Bayat | - | - | - | - | - | - | 22.836 | 27.078 | 31.957 | 36.294 | 30.574 | |||||||
Boğazkale | - | - | - | - | - | - | - | - | - | 9.973 | 8.190 | |||||||
Dodurga | - | - | - | - | - | - | - | - | - | 13.550 | 10.439 | |||||||
İskilip | 11.450* | 43.442 | 43.271 | 52.362 | 53.722 | 66.611 | 55.618 | 67.434 | 72.569 | 52.569 | 45.327 | |||||||
Kargı | - | - | - | - | - | - | 31.564 | 32.261 | 31.247 | 26.762 | 20.388 | |||||||
Laçin | - | - | - | - | - | - | - | - | - | 11.960 | 9.425 | |||||||
Mecitözü | - | - | 31.928 | 36.752 | 44.319 | 34.598 | 35.496 | 34.911 | 31.246 | 26.064 | ||||||||
Oğuzlar | - | - | - | - | - | - | - | - | - | 11.154 | 9.083 | |||||||
Ortaköy | - | - | - | - | - | - | 9.580 | 11.016 | 12.420 | 13.073 | 11.820 | |||||||
Osmancık | 4.349* | 17.639 | 29.473 | 29.184 | 33.494 | 42.960 | 53.849 | 63.018 | 52.490 | 53.758 | ||||||||
Sungurlu | - | - | 67.607 | 39.793 | 40.405 | 62.429 | 76.382 | 90.006 | 100.000 | 88.327 | 80.840 | |||||||
Uğurludağ | - | - | - | - | - | - | - | - | - | 18.111 | 16.265 | |||||||
Yəkun | 202.601 | 247.602 | 341.353 | 446.389 | 518.366 | 571.831 | 608.660 | 597.065 |
- 1831 ilinə dərc olunan nəfər əhəli sayı şəhər mərkəzlərinə ait olub kənd əhəli sayı daxili yoxdur.
- ( - ) işarəti daxil olunan qutucuklar adı geçen ilçənin o tarixdə / tarixlərdə ilçə olmadığı üçündür.
- Yuxardaki tabloda sarı rəngli bölmələr 1866-cı ildən əvvəldə ilçə olanları işarət ədər.
Türkiyə Böyük Millət Məclisinde vilayət
Çorum Vilayəti TBMM Millətvəkilləri :
|
|
TBMM Cumhuriyət Sənatosu: (15 Ekim 1961 - 12 Eylül 1980) Sənatörlər:
|
Vilayətin valileri
|
|
Mənbə
- Mənbə:
- ( Türkiye Mülki İdare Bölümleri ) Republic of Turkey Civil Administration Units Municipalities Villages, Ministry of Interior, Ankara 2002
- Türkiyə İstatistik Kurumu TUİK Genel Nüfus Sayımı 1990, 2000 ( Əhəli sayı )
- DİE Genel Nüfus Sayımı, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, Çorum 1975
- DİE Genel Nüfus Sayımı, 1927, 1935, 1940, 1945, 1950, 1955, 1960, 1965, 1970, 1975, 1980, 1985, 1990
- Çorum 2003 İl (Vilayət) Çevre Durum Raporu Çorum 2004
- Çorum 2005 İl (Vilayət) Çevre Durum Raporu Çorum 2005
- Türkiyə Vilayətlər Ensiklopediyası ( İl İl Yurdumuz Türkiye İller Ansiklopedisi ) Milliyet Yayınları 2005 İstanbul
- Türkiye Coğrafya Atlası, DB Yayıncılık 2006 İstanbul
- DİE - Osmanlı Devletinin İlk İstatistik Yıllığı 1897, Ankara 1997
- Yurt Ansiklopedisi, Anadolu yayıncılık 1982 istanbul
- İ. Hakkı Uzunçarşılı - Osmanlı Tarihi Cilt I -IV Ankara 1972 - 1978
- Yaşar Yüsel - Kadı Burhaneddin Ahmed ve Devleti, Ankara 1970
- Çorum İl Yıllığı 1973
- Çorum İl Yıllığı 1967
- Ahmet Temir, Kırşehir Emiri Caca Oğlu Nureddin'in 1272 tarixli Arapça - Moğolca Vaqfiyəsi, Ankara 1959
- Türkiye Ansiklopedisi, 1956
- Ahmet Gökoğlu - Paflagonya - Paphlagonia Gayri Menkul Eserleri ve Arkeolojisi, Kastamonu 1952
- Şemseddin Sami - Kamus-ül Alam, Cilt 1 - 6, İstanbul 1889 -1899
- V. Cuniet - La Turquie d'Asie, Paris 1892
- Charles Texier - Küçük Asya, Asie Minore I, Paris 1842
- W.F. Ainsworth - Travels and REsearches in Asia Minor, Mesopotamia, Chaldea and Armenia, Londra 1842
- J. Hamilton - Researches in Asia Minor, Pontus and Armenia I, Londra 1842
- M. Vivien de Saint Martin - Description Historique de l'Asie Mineoure, Paris 1852
İzahatlar
- Anadoluda qurulan tarixi qadim vaqiflar üç cürden mürəkkəbdir; vaqif eden açısından vaqfedilen vaqiflar 1- öz şəhərinə, 2- anasının şəhərinə, 3- avradının şəhərinədir.
Xarici keçidlər
- Türkiyə El Yazması Əsər kitabxanaları
- Çorum Vilayəti Kızılırmak Havza Projesi
- Çorum mərkəz bələdiyyə
- İskilip bələdiyyə
- Alaca bələdiyyə
- Osmancık bələdiyyə
- Sungurlu bələdiyyə