Əfqanıstan İslam Əmirliyi (1996–2001)
 | Bu səhifədə iş davam etməkdədir. |
| Əmirlik | |||
| Əfqanıstan İslam Əmirliyi | |||
|---|---|---|---|
| د افغانستان اسلامي امارات | |||
|
|||
|
«لا إله إلا الله، محمد رسول الله» «Şəhadət» |
|||
 |
|||
|
|
|||
| Paytaxt | Kabil, Qəndəhar | ||
| Ən böyük şəhər | Kabil | ||
| Dilləri | dəri dili, Puştu dili, ərəb dili | ||
| Rəsmi dilləri | Puştu, Dari | ||
| Dövlət dini | İslam | ||
| Valyuta | Əfqanıstan əfqanisi | ||
| Ərazisi | 650,000 | ||
| Əhalisi |
|
||
| İdarəetmə forması | Əmirlik, Teokratiya | ||
![Bayraq[d]](/wiki/Fayl:Flag_of_the_Taliban.svg)
Əfqanıstan İslam Əmirliyi (puştu د افغانستان اسلامي امارات) — Əfqanıstan ərazisində 1996–2001-ci illərdə mövcud olmuş və yalnız 4 ölkə tərəfindən (Səudiyyə Ərəbistanı, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, İçkeriya və Pakistan) rəsmən tanınan İslam dövləti. Adı ölkəni idarə edən "Taliban" hərəkatı tərəfindən verilmişdir. Ölkənin Tacikistan, Pakistan və Çinlə həmsərhəd olan şimal əraziləri, yəni təxminən 10%-i həm də "Şimal Alyansı" adı ilə tanınan "Əfqanıstanın Xilası üzrə Birləşmiş İslam Cəbhəsi"nin nəzarətində olmuşdur. 15 avqust 2021-ci ildə Taliban yenidən paytaxt Kabili ələ keçirərək bütün Əfqanıstan üzərində hakimiyyətini bərqərar etdi.
Əfqanıstan İslam Əmirliyi 1996-2001-ci illərdə mövcud olmuş və Əfqanıstanın əksər ərazilərinə nəzarət edən qismən tanınan İslam dövlətidir.
O, vətəndaş müharibəsi (1992-1996) nəticəsində İslamçı Taliban hərəkatının Pakistanın dəstəyi ilə hakimiyyəti ələ keçirməsi nəticəsində yaranıb.
O, Pakistan, Səudiyyə Ərəbistanı, BƏƏ, (de-fakto) Türkmənistan və tanınmamış Çeçenistandan diplomatik tanınıb, eyni zamanda beynəlxalq ictimaiyyətin əksəriyyəti Şimal Alyansının nümayəndəsi olan Rəbbanini qanuni prezident hesab etməkdə davam edir.
2000-ci ildə faktiki güc balansı
İslam Əmirliyi 2001-ci il dekabrın 17-də Şimal Alyansı tərəfindən devrildi.
Şimal Alyansı iki ay əvvəl ABŞ-ın ölkəyə müdaxiləsindən sonra yaradılan Beynəlxalq Təhlükəsizliyə Yardım Qüvvələri tərəfindən dəstəklənib.
Taliban 2001-ci ildən 2021-ci ilə qədər rəsmi məlumatlarda özlərini Əfqanıstan İslam Əmirliyi adlandırmağa davam etdi.
2021-ci il hücumu zamanı Taliban 15 avqust 2021-ci ildə Kabilin süqutundan sonra Əfqanıstanda nəzarəti bərpa etdi.
Hənəfi məzhəbinin təlimlərinə uyğun olaraq və əmirliyin qurucu dini lideri Məhəmməd Ömərin rəhbərliyi altında İslam şəriət qanunları ilə idarə olunan teokratik dövlət idi.
Əmirlik liberal demokratiyaya, dünyəviliyə və Qərb dünyasına, xüsusən də ABŞ və İsrailə qarşı çıxdı.
Bir neçə növ mədəni-əyləncə fəaliyyəti haram kimi qadağan edildi.
Qadınların və qızların məktəbə və universitetlərə getməsi qadağan edildi və işləmək böyük dərəcədə qadağan edildi; onlardan həm də pürdə əməllərinə riayət etmələri və ev təsərrüfatlarından kənarda kişi məhrəm qohumlarının müşayiəti tələb olunurdu.
Qamçılama və ya edam yerli qanunların müxtəlif pozuntularına görə ümumi cəza idi.
Gündəlik beş İslam namazı (namaz) bütün müsəlmanlar tərəfindən yerinə yetirilməli idi.
Xristianlar, şiə müsəlmanları, buddistlər, sikxlər, hindular, zərdüştilər və digər dini azlıqlar geniş yayılmış dini ayrı-seçkilik, mədəni soyqırım və digər təqiblərlə üzləşdilər.
Taliban həmçinin 1500 illik Bamiyan Budda heykəlləri kimi çoxsaylı abidələri və tarixi əsəri məhv edib.
Taliban rejimi həmin vaxt bəzi üzvləri ölkədə gizlənən Əl-Qaidə terror qruplaşması ilə əməkdaşlıqda ittiham olunurdu.
Buş administrasiyasının “Əl-Qaidə” lideri Usamə bin Ladenin təhvil verilməsi ilə bağlı ultimatumuna əməl etməkdən imtinası ABŞ və onun müttəfiqlərinin hərbi müdaxiləsi nəticəsində 2001-ci ildə Talibanın devrilməsinin əsas səbəbi oldu.
17 dekabr 2001-ci ildə Tora Bora döyüşü İslam Əmirliyinin Amerika işğalından iki ay əvvəl yaradılmış Beynəlxalq Təhlükəsizliyə Yardım Qüvvələrinin üzvlərinin böyük ölçüdə kömək etdiyi Şimal Alyansı tərəfindən devrilməsi ilə əlamətdar oldu; bu, Talibanın ölkənin əksər hissəsindən qovulmasına və nəticədə Əfqanıstan İslam Respublikasının yaranmasına səbəb oldu.
Bununla belə, Taliban məğlubiyyətini etiraf etməyib və koalisiya qüvvələrinə qarşı partizan müharibəsi apararaq, özlərini Əfqanıstan İslam Əmirliyi adlandırmağa davam ediblər.
ABŞ və NATO qoşunlarının 2021-ci ildə çıxarılması zamanı Taliban 2021-ci ilin mayında hərbi hücuma başladı və üç ay yarım ərzində Əfqanıstanın böyük hissəsinə nəzarəti ələ keçirdi.
2021-ci il avqustun 15-də Taliban qüvvələri ölkənin paytaxtı və ən böyük şəhəri Kabilə nəzarəti ələ keçirdikdə Əfqanıstan ordusu süqut etdi və faktiki Əfqanıstan İslam Respublikası süqut etdi.
Bu çöküş bəzi analitiklər tərəfindən daha geniş qlobal tendensiyaların, o cümlədən müsəlman bölgələrində islamçılığın artan təsirinin və gücünün, qeyri-liberal idarəetmə modellərinin artan cəlb edilməsinin və Amerikanın tənəzzülünün dəlili kimi şərh edilmişdir.
The Washington Post iddia edirdi ki, Talibanın 2021-ci ildə Əfqanıstanı ələ keçirməsi "Pakistanla ayrılmaz şəkildə bağlıdır".
“New York Times” qəzetinin yazdığına görə, “Əfqan qəbilə liderləri bildiriblər ki, Pakistan ordusu Pakistan daxilindəki təhlükəsiz sığınacaqlardan sərhədin o tayına yeni yaraqlılar göndərib”.
Bir çox insan Respublika hökumətinin sürətli və gözlənilməz süqutu ilə tələyə düşdü, evakuasiya böhranına səbəb oldu, Amerika və digər müttəfiq pasportları olan on minlərlə əfqan Talibanın nəzarətində olan ərazilərdə qapalı qaldı.
16 avqust 2022-ci il tarixindən etibarən heç bir hökumət bərpa edilmiş Əfqanıstan İslam Əmirliyini tanımasa da, Çin, Pakistan, Türkiyə, Qətər, Rusiya, Səudiyyə Ərəbistanı və ABŞ hökumətləri Taliban hökumətinin əsas prinsiplərə hörmət etdiyi təqdirdə onu tanıya biləcəklərini bəyan ediblər. insan hüquqları .