Əbdülqaffar Krımi
| Əbdülqaffar Krımi | |
|---|---|
| krımtat. عبد الغفار قريمى | |
| Fəaliyyəti | alim |
Əbdülqaffar Krımi (tam adı əl-Həcc Abd əl-Qaffar ibn əl-Həcc Həsən-əfəndi kırım-tatar. Əbdülqaffar Qırımiy , عبد الغفار قريمى — krım tatar qazısı, şair, 18-ci əsr tarixçisi.
Bioqrafiya[redaktə | mənbəni redaktə et]
O, Krım alimlərinin (üləma) kateqoriyasına aid idi. O, məşhur Qızıl Orda üləma - Krım alimləri kateqoriyasına aid idi. O, məşhur Qızıl Orda sərkərdəsi Mamayın ailəsindən, Qıyat qəbiləsindən olan Alaçinin oğludur. Mamayın arvadı, Bərdibəy xanın qızı Biysulu vasitəsilə Əbdülqaffar Krıminin şəcərəsi Batı xana, onun vasitəsilə isə Çingiz xana qədər uzanır.[1]
Fiqh və hədisşünaslığa dair bir sıra traktatların müəllifi olan Qarasuvbazarlı qazı 1735-ci ilin əvvəlində Məkkə və Mədinəni də ziyarət etmişdir.[2]
"Qafuri" təxəllüsü ilə şeirlər yazmışdır. O, müasirləri tərəfindən Krımda dövrünün ən yaxşı sufi şairlərindən biri kimi tanınıb.
Amma o, daha çox tarixçi kimi tanınır. 1747-ci ildə xanın əmriylə Əbdülqaffar Kırımi Sucuqqala qalasına sürgün edildi. Burada o, “Ümdət-ül-əxbar il-mötəbər” və başqa dini-tarixi əsərlər yazmışdır. 1748-ci ildə Krıma qayıtmışdır. O, qalanı “etibarsız yer” kimi təsvir etmişdir.[3]
“Ümdətül-əxbar” (Xəbərin əsası) adlı kitabında İslam tarixini yazmışdır (1748). Qızıl Orda və Krım xanlığının tarixinin təqdimatına da kitablarında yer vermişdir. "Ümdətül-əxbar" əsərində o dövrlər üçün çoxlu sayda mənbələrdən istifadə etmişdir. Məsələn, Quran təfsirləri, o cümlədən Abdullah Bəyzavinin təfsirləri, hədis kitabları, o cümlədən Buxari və Müslimin topluları, Firdovsinin “Şahnamə”si, Təbərinin, Mirxondun, Hafiz Əbrunun və başqalarının tarixi əsərləri, Yaqut Həməvinin coğrafi əsərləri və Məsudinin əsərlərinə istinad etmişdir. Faktiki Kırım mənbələrindən o, Xeyrəddin-zadə Məhəmməd Şirininin bu günə qədər gəlib çatmamış əsərlərinə istinad etmişdir.[4] Əbdülqaffar Kırıminin mənbələri arasında Ötəmiş Hacının salnaməsi və Qızıl Orda tarixşünaslıq ənənəsinə əsaslanan bəzi digər mənbələr mühüm yer tutur.[5]
"Ümdət ət-təvarix” (Salnamələrin əsası) türk tarixçisi Nəcib Asim tərəfindən 1924-25-ci illərdə İstanbulda nəşr edilmişdir.
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ Seytaqayev N. S. Qarasulu alim Əbdülqaffar Krımi və onun tarixi əsəri (tarixi, problemləri və tədqiqat perspektivləri) // Bəkir Çoban-zadə dünyası. 2013.
- ↑ Q. Abdullayeva. "Əbdülqaffar Krımi - 18-ci əsrin tarixçisi". 2014-07-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-01-29.
- ↑ Seytaqayev N. S. http://www.academia.edu/11513360/ (#bare_url_missing_title).
- ↑ Dərin Paşaoğlu D. Hacı Əbdülqaffar Krımi ibn Həsən Əfəndi. 2015.
- ↑ Mustakimov İ. M. "Dəftər-i Çingiz-namə"nin bir siyahısı haqqında. 2009.
Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Mustakimov İ., Bayazitova R. Uluq-Məhəmmədxanın siyasi tərcümeyi-halına // (Əsrlərin əks-sədası): elmi sənəd. jurnal - 2005. - No 2. - ISSN 2073-7483. 20 aprel 2019-cu il tarixində orijinaldan arxivləşdirilib.
- Seytaqayev N. C. Qarasulu alim Əbdülqaffar Krımi və onun tarixi əsəri (tarixi, problemləri və tədqiqat perspektivləri)