Osmanlı İmperiyasının zirehli döyüş gəmilərinin siyahısı

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
SMS Goeben, limanda (1911). Adı 1914-ci ildə Yavuz Sultan Səlim olaraq dəyişdirilmiş və Osmanlı donanmasına qatılmışdır.

Osmanlı İmperatorluğunun zirehli döyüş gəmiləri siyahısı — Osmanlı İmperiyasına aid olan və olması planlanan döyüş gəmiləri[Not 1].Millətçi türklərin 1908-ci ildə Osmanlıda güc qazanmasından sonra İttihad və tərəqqi partiyası iqtidara gəldi; güclü bir Osmanlı Donanması hazırlamaq üçün planlara başlandı [1]. 1910-ci ildə edilən Osmanlı Donanması keçid mərasimində ciddi əskiklik açıqca görülmüşdü.Girişilən zirehli gəmi inşa işləri Abdül Kadirdə olduğu kimi müvəffəqiyyətsizliklə nəticələnmişdi, bunun üçün Donanma Cəmiyyəti quruldu; yerli ianələr toplanması yolu ilə gəmi alışını hədəfləməktəydi. Bu səylərə baxmayaraq donanma pis vəziyyətdə qaldı. Donanmanın qeyri-kafiliyi, Birinci Balkan müharibəsinda qəti olaraq görüldü. Bu döyüşdə Osmanlı Donanması, Yunan Donanması tərəfindən İmroz və Mondros Dəniz Müharibəsində iki dəfə məğlubiyyətə uğradıldı.[2]

Balkan müharibələrinin bitməsinin ardından, donanma mövzusunda Osmanlı İmperatorluğu ilə Yunanıstan Krallığı arasında bir yarış başladı. Donanmanın müvafiq hala gələ bilməsi üçün Donanma Cəmiyyətinin səyləri ilə Birləşmiş Krallıqdan Sultan I. Osman gəmisi və özü [[Reşadiye sinifi zirehli döyüş gəmiləri]]ndən iki gəmi daha sifariş edildi. Lakin Birləşmiş Krallıq, Birinci Dünya Müharibəsinin təhlükəsini səbəb göstərərək pulu verilmiş olan gəmiyə əl qoydu.Zırhlılardan Sultan I. Osman , HMS Agincourt ; Sultan Rəşad , HMS Erin adını aldı.[3] Onların düzəltdikləri ianələr ilə bu döyüş gəmilərini maraqla gözləyən Osmanlı xalqı, gəmilərə əl qoyulduğunu eşidəndə qəzəbi alovlandı. Almaniya İmperiyası, bu hadisə üzərinə SMS Goeben müharibə kruvazörü ilə SMS Breaslau yüngül kruvazörünün Osmanlının paytaxtı İstanbula 1914-ci ildə göndərdi, iki döyüş gəmisi də Osmanlı Donanmasının mülkiyyətinə keçdi. Gəmilərin adları Yavuz və Midilli olaraq dəyişdirildi. Bu hadisə, bir neçə ay sonra Osmanlı İmperatorluğunun İttifaq Dövlətləri tərəfində I. Dünya Müharibəsinə girməsi üçün olduqca təsirli oldu.[4][5]

Birinci Dünya müharibəsində çox az sayda Osmanlı zirehli döyüş gəmisi aktiv oldu.[6] Hələ çox pis vəziyyətdə olduqlarından, az qala hamısı də bağlı qaldı. Bir çox Osmanlı zirehli döyüş gəmisi daha döyüşün ilk zamanlarında istifadə edilə bilməyəcək hala gəldi. Abdül Kadir 1914-də donanmadan çıxarıldı,[7] Barbaros Hayreddin 1915-ci ildə batdı. Turqut Rəis böyük dəniz müharibələrindən xilas oldu və 1950-ci illərdə donanmadan çıxarıldı.[8] Planlaşdırılan üç Reşadiye sinifi zirehli döyüş gəmisindən yalnız biri hazırlana bildi və ona da Birləşmiş Krallıq tərəfindən əl qoyuldu.[3] Sultan Birinci Osman gəmisini, ilk sifariş edən ölkə olan Braziliyanın pulunu ödəməməsi səbəbiylə Britanyada kirşədə qalmış və sonra Osmanlıya verilmiş, amma avqust 1914-də Birinci Dünya Müharibəsi səbəbiylə bu gəmiyə də əl qoyulmuşdu.[9] Osmanlı donanmasının son gəmisi olan Yavuz isə döyüşdən ziyan almadan xilas olmuş və 1973-ci ildə donanmadan çıxarılmışdır.[10][11]

Siyahı açarı[redaktə | mənbəni redaktə et]

Əsas Silahlar Top sayı ve tipi
Səfər Müharibə Halındakı Səfər
İtələmə Qüvvəsi Val sayı, itələmə gücü və ən yüksək sürəti
Xidmət Gəminin tikintisinə başlama və inşasını tamamlanma tarixləri ilə aqibəti
Tikintiyə başlama Montaj işlərinə başlama tarixi
Dənizə endirilmə Dənizə endirilmə tarixi
Vəzifəyə başlama Vəzifəyə başlama tarixi

Abdul Kadir[redaktə | mənbəni redaktə et]

Abdül Kadirin planı

Abdül Kadir , Osmanlının ilk pre-dreadnought hərbi gəmisi olması planlanmışdı. Osmanlı donanmasında kiçik diametrli bir genişləmə var ikən, 1892-ci ildə tikintisi başlandı. Skelet istehsalı əsnasında işlər olduqca yavaşladı. 1900-cü illərin əvvəlindəki tək irəliləmə skeletin zireh ilə örtülməsi olmuşdur. Bundan əlavə işlər sonlandırıldı. İşlərə 1904-ci ildə davam edilməsi planlandı. Nəticədə gəmi inşasının artıq mümkün olmayacağı düşünüldü. 1914-cü ildə parçalanıb donanmadan çıxarıldı.[7]

Gəmi Əsas silahları Həcmi İtələmə qüvvəsi Xidmət
Tikintiyə başlama Dənizə endirilmə Tapşırığa başlama Aqıbəti
Abdul Kadir 4 x 20 cm [7] 8.100 metrik ton [7] 2 vallı, 18 kn (33 km/sa; 21 mil/sa) [7] 1892 [7] — — Dənizə endirilmədi ve 1914-də donanmadan çıxarıldı [7]

Barbaros Hayreddin və Turqut Rəis [redaktə | mənbəni redaktə et]

SMS Kurfürst Friedrich Wilhelm , Osmanlı İmperatorluğuna satılmadan əvvəl

Osmanlı zirehli döyüş gəmiləri Barbaros Hayreddin və Turqut Rəis , orijinal adıyla və sırayla Kurfürst Friedrich Wilhelm və Weissenburg ; Alman Brandenburg sinifi zirehli döyüş gəmisi mənsubu pre-dreadnought idilər. Okeana uyğun bu tip döyüş gəmiləri, Alman donanmasında xidmət etmək üzrə inşa edilmişdi. İlk ikisi Brandenburg və WORTH pre-dreadnought döyüş gəmilərinin ardından Kurfürst Friedrich Wilhelm ilə Weissenburg döyüş gəmiləri də inşa edildi. Bu iki döyüş gəmisi, polad baxımından daha irəli səviyyədəydi.[12]

1910-ci ildə Kurfürst Friedrich Wilhelm ilə Weissenburg gəmiləri Osmanlıya satıldı və adları sırasıyla Barbaros Hayreddin ilə Turqut Rəis olaraq dəyişdirildi. İki döyüş gəmisi Trablusqarp Döyüşündə nadir aktiv oldu və ümumiyyətlə Dardanel boğazını hər hansı bir İtalyan hücumuna qarşı qorumaq üzrə xidmət verdi.[13] Barbaros Hayreddin ilə Turqut Rəis , Balkan Döyüşlərində olduqca aktiv oldusa da dekabr 1912-ci ildə və Yanvar 1913-cü ildə yunan donanmasının Çanaqqala mühasirəsinə mane ola bilmədi,[2] Trakyada Osmanlı ordusuna topçu dəstəyi təmin etdi.[14] 8 Avqust 1915 tarixində - Birinci Dünya Müharibəsidə - İngilis sualtı gəmisi, Çanaqqala Boğazında Barbaros Hayreddini bombaladı və bir çox silahı ilə batırdı.[8][15] Turqut Rəis isə yavaş sürəti səbəbiylə I. Dünya müharibəsində uzun müddət istifadə olunmadı. 1924-ci ildə təhsil üçün istifadə edilməyə başlandı, 1956 - 1957-də isə parçalandı və donanmadan çıxarıldı.[8]

Gəmi Əsas silahları Həcmi İtələmə qüvvəsi Xidmət
Tikintisinə başlama Dənizə endirilmə Tapşırığa başlama Aqibəti
Barbaros Hayreddin 6 × 28 cm [16] 10.670 metrik ton[16] 2 pərvanə, üçlü genləşmə tipli motorlar, 16.5 kn (30.6 km/sa; 19.0 mil/sa)[16] May 1890[17] 30 İyun 1891[17] 29 Aprel 1894[18] 12 Sentyabr 1910-da Osmanlı donanmasına qatıldı, 8 Avqust 1915 tarixində batdı.[19]
Turqut Rəis 6 × 28 cm[16] 10,670 metrik ton[16] 2 pərvanə, üçlü genləşmə tipli motorlar, 16.5 kn (30.6 km/sa; 19.0 mil/sa)[16] May 1890[17] 30 İyun 1891[17] 29 Aprel 1894[18] 12 Sentyabr 1910-da Osmanlı donanmasına qatıldı, 8 Avqust 1915 tarixində batdı. 1956 - 1957-də donanmadan çıxarıldı.[19]

Reşadiye sinifi[redaktə | mənbəni redaktə et]

HMS Erin ( Reşadiye ), 1918-ci ildə şar ilə seyr halında

Almaniyadan SMS Kurfürst Friedrich Wilhelm və SMS Weissenburg gəmilərinin alınmasının ardından, Osmanlı donanması yeni bir döyüş gəmisi sinifinə dair planlarına əhəmiyyət verdi və Reşadiye sinifi olaraq adlandırılan yeni bir döyüş gəmisi sinifi hazırlandı. Reşadiye sinifi üç döyüş gəmisindən meydana gələcəkdi; Reşadiye , Rəşad-ül Hamid və Fatih . Planlaşdırılan üç gəmidən yalnız biri - "'Reşadiye' '- tamamlanabildi. Lakin bu döyüş gəmisinə də Birinci Dünya Müharibəsinə az bir vaxt qalanda Britaniya əl qoydu, səbəb isə Osmanlının bu hərbi gəmi ilə İttifaq Dövlətlərinə dəstək verməsindən qorxmaları idi; gəminin adı HMS Erin olaraq dəyişdirildi və Britaniya donanmasına qatıldı.[3][20] Gəmilərin sifarişi üçün ayrılan vəsait Osmanlı xalqından gələn ianələrlə meydana gəlirdi, hadisə Osmanlı xalqında narazılığa səbəb oldu. Bu hadisə, Osmanlı Dövlətinin Almaniya İmperiyası və müttəfiqləri yanında Birinci Dünya Müharibəsinə qoşulması üçün çox təsirli oldu.[4] Sinifin ikinci gəmisi olan "" Rəşad-ül Hamid , 1912-ci ildə ləğv edilmişdi. Onun yerinə Sultan Birinci Osman dreadnoughtu üçün işlər başlamışdı.[21] Üçüncü gəmi olan Fatih , 1914-ci ildə inşa halındaykən ABŞa verildi, ABŞ isə gəmini Missisipi adı ilə Yunanıstana təhvil verdi. 1917-ci ildə tamamlanması gözlənilirdi, tamamlandığında Rəşad-ül Hamiddən və Reşadiye hərbi gəmilərindən daha böyük bir gəmi olacaqdı. Lakin 1914-ci ildə inşası bitirilmədən parçalanıb donanmadan çıxarıldı.[4][9]

Birinci Dünya Müharibəsində HMS Erin , 2. Döyüş donanmasının 1. Diviziyasına təyin edildi. Sonra "Jutland" Müharibəsində tapıldı. Müharibədən sonra, 1919-ci ildə ehtiyatda gözləyən bayraq gəmisi oldu və 1922-ci ildə "Vaşinqton Dəniz Müqaviləsinə" uyğun olaraq gəmi tamamilə parçalandı.

Gəmi Əsas silahlar Həcmi İtələmə qüvvəsi Hizmet
Tikintiyə başlama Dənizə endirilmə Tapşırığa başlama Aqıbəti
Reşadiye 10 × 34 cm[22] 27.900 metrik ton[22] 4 buxar turbini, 21 kn (39 km/sa; 24 mil/sa)[22] 1 Avqust 1911[22] 3 Sentyabr 1913[22] Avqust 1914[22] Avqust 1914-də Britaniya tərəfindən əl qoyuldu,[20] 1922'de hurdaya çıkarıldı.[22]
Reşad-ül Hamid 10 × 34 cm[22] 27.800 metrik ton[22] 4 buxar turbini, 21 kn (39 km/sa; 24 mil/sa)[22] — — — 1912-də donanmadan çıxarıldı.[22]
Fatih 10 × 34 cm[22] Bilinmir [Not 2] 4 buxar turbini, 21 kn (39 km/sa; 24 mil/sa)[22] — — — 1914-də donanmadan çıxarıldı.[22]

Sultan I Osman[redaktə | mənbəni redaktə et]

HMS Agincourt , ( Sultan I. Osman ) və qarşısında HMS Erin ( Reşadiye ) zırhlısı

Sultan I. Osman gəmisi vəzifə müddəti boyunca üç fərqli donanmaya keçdi və üç dəfə ad dəyişmək məcburiyyətində qaldı. İlk olaraq Braziliyanın sifarişi ilə Rio de Janeiro ; 14 Sentyabr 1911 tarixində inşa işlərinə başlandı, işləri İngiltərədə Armstronq Whitworth şirkəti icra edirdi. İki il sonra ancaq gövdəsinə başlanabildi, bunun səbəbi də Braziliyada iqtisadi böhran başlamışdı. Bunun üzərinə 28 Dekabr 1913 tarixində Osmanlı Dövlətinə gəmi təhvil verildi.[23][24] Adı da Sultan I Osman olaraq dəyişdirildi. Gəminin sınaqları 1914-cü ilin avqust ayında bitdi, bu vaxt Birinci Dünya Müharibəsi başlamış amma Osmanlı Dövləti qatılmamışdı. Britaniya hökuməti, gəmiyə əl qoyulmasını uyğun gördü, müharibədə Osmanlının İttifaq Dövlətlərinə qatılıb Britanyaya qarşı döyüşməsindən və gəmini də bu döyüşdə istifadə edilməsindən narahat idilər. Bu vaxt Reşadiye sinifindən tamamlanmış bir gəmiyə da əl qoyulmuşdu. İki yeni döyüş gəmisinə pulu verildiyi halda əl qoyulması Osmanlı xalqını qıcıqlandırmışdı və İngilis əleyhdarlığı artmışdı.[9][25] Gəminin adı bir dəfə daha dəyişdirildi; HMS Agincourt oldu. Döyüşdən ciddi bir ziyan almadan xilas oldu, xidmətinə son verildi və 1924-də donanmadan çıxarıldı.[10][26]

Gəmi Əsas silahlar Həcmi İtələmə qüvvəsi Xidmət
Tikintisinə başlama Dənizə endirilmə Tapşırığa başlama (Britaniya donanmasında) Aqıbəti
Sultan I. Osman 14 × 12 cm[27] 27.500 metrik ton[28] 4 buhar türbini, 22 Babcock ve Wilcox su kazanı, 22 kn (41 km/sa, 25 mil/sa) [29] 14 Sentyabr 1911[30] 22 Yanvar 1913[30] 7 Avqust 1914[30] Avqust 1914-də Britaniya tərəfindən əl qoyuldu ve adı HMS Agincourt olaraq dəyişdirildi. 1924-də donanmadan çıxarıldı.[28]

Yavuz Sultan Selim[redaktə | mənbəni redaktə et]

SMS Goeben (Yavuz) zırhlısı İstanbul Boğazında

İlkin adı SMS Goeben olan Yavuz müharibə gəmisi, Moltke sinifi zirehli döyüş gəmisi idi. Moltke və Goeben , sırayla 1908 - 1909 illərində hazırlanmışdı. Osmanlı donanmasına keçmədən əvvəl; Goeben , Alman donanmasının Aralıq dənizi Flotuna bayraq gəmisi olaraq təyin edildi və Aralıq dənizinə gəldi. Birinci Dünya Müharibəsi əvvəlində, Goeben və ona yoldaşlıq edən yüngül kreyser SMS Breaslau təqibdə olan İngilis donanmasından qaçma təşəbbüsü etdi.[31] İttifaq dövlətlərindən Avstriya-Macarıstan İmperatorluğu donanmasının da köməyi ilə iki Alman döyüş gəmisi 11 Avqust 1914 tarixində inamla İstanbula çatdı.[32] Daha sonra Osmanlı donanmasına qatıldılar. Bundan sonra SMS Goeben , Yavuz Sultan Səlim ; SMS Breslau isə Midilli olaraq ad dəyişdirdi. Eyni ayda Britaniya hökuməti, Osmanlıya təslim ediləcək olan iki döyüş gəmisinə əl qoymuşdu və bu hadisənin də olması ilə Osmanlı xalqındakı Alman simpatiyası artdı və İttifaq Dövlətləri yanında Birinci Dünya Müharibəsinə girməsinə çox təsirli oldu. Yavuz Sultan Səlim gəmisi Sevastopolda yerləşən Rus Qara dəniz Desantına hücum etdi. 1918-ci ildə, Yavuz Sultan Səlim gəmisi Çanaqqala boğazı yaxınlarında İmroz Dəniz müharibəsinə qatıldı və üç dəniz minasına dəydi.[31] İngilis bomba hücumları altında sahilə çatmağı bacardı və baxım işlərinə alındı​​. 1927 - 1930 arasında gəmiyə bir çox baxım çalışması edilmişdir.[33] 1936-ci ildə gəminin adı qısaldıldı və Yavuz oldu. İkinci Dünya Müharibəsi əsnasında da Türk donanmasında idi, 1941-ci ildə zenit sistemləri ilə təchiz edildi. 20 Dekabr 1950 tarixində xidməti sona çatdı, 14 Noyabr 1954 tarixində də Türk Dəniz Qüvvələri tərəfindən donanma inventarına düşmüşdü.[34] 1973-ci ildə donanmadan çıxarıldı.

Gəmi Əsas silahlar Həcmi İtələmə qüvvəsi Xidmət
Tikintiyə başlama Dənizə endirilmə Tapşırıq Aqibəti
Yavuz Sultan Selim 10 × 28 cm [35] 25.400 metrik ton[35] 4 pərvanə, buxar turbinli, 28 kn (52 km/sa; 32 mil/sa)[35] 28 Avqust 1909[36] 28 Mart 1911[36] 2 İyul 1912[36] 16 Avqust 1914 tarixinde Osmanlı donanmasına qatıldı, 1973-də donanmadan çıxarıldı[37]

Qeydlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ Türk dənizçilik terminologiyasında "zirehli" sözü, İngiliscədəki "Battleship" sözünə qarşılıq gəlməkdədir. Bu maddə İngilis qaynaqlarda "Battleship" olaraq təyin olunan zirehli gəmi növünü əhatə edir. İronklad və mühafizə Kreyserindən bu məqalədə bəhs edilmir.
  2. ↑ Fatih, eyni sinifdəki digər gəmilərdən daha böyük olacaqdı amma tapşırığa başlamadı (Bkz. Hore, s. 145)

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ Langensiepen, Güleryüz və Cooper, s. 14
  2. ↑ 1 2 Hall, s. 64 - 65
  3. ↑ 1 2 3 Johnston, s. 76
  4. ↑ 1 2 3 Xora, s. 145
  5. ↑ Hough s. 143 - 144
  6. ↑ Sondhaus, s. 218
  7. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 Gardiner, s. 309
  8. ↑ 1 2 3 Gardiner və Gray, s. 390
  9. ↑ 1 2 3 Hough, s. 143 - 144
  10. ↑ 1 2 Staff, s. 20
  11. ↑ GRONER, s. 55
  12. ↑ Herwig, s. 25
  13. ↑ Langensiepen, Güleryüz və Cooper, s. 15
  14. ↑ Erickson, s. 264
  15. ↑ Halperin, s. 119
  16. ↑ 1 2 3 4 5 6 Gröner, s. 13
  17. ↑ 1 2 3 4 Gardiner, Chesneau ve Kolesnik, s. 247
  18. ↑ 1 2 Gröner, s. 14
  19. ↑ 1 2 Gardiner ve Gray, s. 390
  20. ↑ 1 2 Langensiepen, Güleryüz və Cooper, s. 17
  21. ↑ Gardiner və Gray, s. 79
  22. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Hore, s. 145
  23. ↑ Hough, s. 75
  24. ↑ Langensiepen, Güleryüz və Cooper, s. 17-18
  25. ↑ Hough, s. 121
  26. ↑ Burt, s. 250
  27. ↑ Gardiner ve Grey, s. 37
  28. ↑ 1 2 Sondhaus, s. 220
  29. ↑ Burt, s. 245, 250
  30. ↑ 1 2 3 Burt, s. 245
  31. ↑ 1 2 Xora, s. 72
  32. ↑ Langensiepen, Güleryüz və Cooper, s. 28
  33. ↑ Brice, s. 277
  34. ↑ Gardiner və Gray, s. 391
  35. ↑ 1 2 3 Gröner, s. 54
  36. ↑ 1 2 3 Staff, s. 12
  37. ↑ Gröner, s. 55
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Osmanlı_İmperiyasının_zirehli_döyüş_gəmilərinin_siyahısı&oldid=6995675"