Şətt
Şətt (ərəb. شط, hərf. sahil) — geologiyada Afrikanın Məğrib regionunda ilin çox hissəsi quru qalan, lakin qışda bir qədər su alan duzlu göl. Bu, səthinin hündürlüyü su səviyyəsinin və kapilyar torpağın mövqeyi ilə idarə olunur. Şəttdə su səviyyəsi aşağı düşdükdə çöküntü deflyasiyası və su səviyyəsi yüksəldikdə çöküntü yığılması baş verir.[1] Onlar dəyişkən sahillərdə, Atlas dağ silsiləsindən gələn yaz əriməsi ilə, həmçinin Böyük Səhrada ara-sıra yağış suları və ya Böyük Səhra artezian hövzəsi kimi yeraltı su mənbələri ilə əmələ gəlir.[2][3]
Su mənbələri[redaktə | mənbəni redaktə et]
Sahara şəttləri nadir yağışlar zamanı fasilələrlə qidalanır. Onlar yüksək buxarlanma sürətinə məruz qalırlar, buna görə də duzlar sonda çöküntünün səthində toplanır. Əslində, şəttlər ildə illik buxarlanma dərəcələri çox vaxt illik yağıntının 20 qatını üstələyir. Bu duz yığılması, müqayisə edilə bilən dəyişkənliyə baxmayaraq, şəttlərin xüsusilə yüksək albedoya sahib olmasına səbəb ola bilər.[3] Şəttlərdə evaporitlərin çökməsi üstünlük təşkil etdiyi halda, daha rütubətli iqlim dövrlərində palçıq təbəqələri şətt səthində çökə bilər. Boş qum mənbəyinin yaxınlığında olduğu halda eol çöküntüsü də chott səthində çöküntü çöküntüsündə rol oynaya bilər.[4]
Sahara dənizi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Çoxları dəniz səviyyəsindən aşağıda yerləşdiyinə görə, bəzi avropalı müstəmləkəçilər və mühəndislər Sahara şəttlərini Aralıq dənizindən və ya bəzi hallarda Atlantik okeanından kanal kəsərək Sahara dənizi adlanan daxili dəniz yaratmaq fürsəti kimi qiymətləndirirdilər. Belə bir kanal dənizdən suyun içəriyə axmasına imkan verəcəkdi. Ümid bu idi ki, bu ticarət və dəniz müharibəsini asanlaşdıracaq, həmçinin Saharanın iqlim şəraitini dəyişdirəcək.[5]
Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ Swezey, C.S., 2003, The role of climate in the creation and destruction of continental stratigraphic records: An example from the northern margin of the Sahara Desert, in Cecil, C.B., and Edgar, N.T., eds., Climate Controls on Stratigraphy: SEPM (Society for Sedimentary Geology) Special Publication 77, p. 207-225.
- ↑ Ramdani, Mohammed; Elkhiat, Najat; Flower, Roger J. Africa: North of Sahara // Likens, Gene E. (redaktor). Encyclopedia of Inland Waters. Lake Ecosystem Ecology. San Diego, CA: Academic Press. 2010. ISBN 978-0123820020. İstifadə tarixi: 16 December 2012.
- ↑ 1 2 Laity, Julie J. Deserts and Desert Environments. Environmental Systems and Global Change Series. Chichester, UK: John Wiley & Sons. 2009. ISBN 978-1444300741. 11 August 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 December 2012.
- ↑ Komatsu, Goro; Ori, Gian Gabriele; Marinangeli, Lucia; Moersch, Jeffrey E. Playa environments on Earth: Possible analogs for Mars // Chapman, Mary (redaktor). The Geology of Mars: Evidence from Earth-Based Analogs (5th). Chichester, UK: Cambridge University Press. 2007. ISBN 978-0521832922. İstifadə tarixi: 16 December 2012.
- ↑ Spinage, Clive Alfred. African Ecology: Benchmarks and Historical Perspectives. Springer Geography (Illustrated). New York: Springer. 2012. ISBN 978-3642228711. İstifadə tarixi: 16 December 2012.