Ərəb ölkələrində çap mətbuatı

Ərəb çap mediasının əksəriyyəti zəif iqtisadi bazada mövcud olmuşdur. Onlar savadlı əhalinin az olması və bir çox yerlərdə məhdud gəlirdən əziyyət çəkirdilər.Eyni zamanda satışdada məhdudiyyət vardır, beləki mediada reklamdan istifadə çox geniş inkişaf etməmişdir. Hətta bəzi Ərəb ölkələri və fiziki şəxslərin 20-ci əsrin ikinci yarısında varlanmasına baxmayaraq, onlar reklamı ciddiyyətə almır və medianı önəmli investisiya kimi görmürdülər. 

Tarixi

Mətbu xəbərlərini daşıyan ərəblər tərəfindən yazılmış ilk nəşr olunan Jurnal-al-İraq olmuşdur və 1816-cı ildə ərəb və türk dillərində Bağdadda çıxmağa başlamışdır.İki ərəb qəzeti 1820-ci illərdə Qahirədə nəşr olunmağa başlamış və bundan sonra 1847-ci ildə Əlcazairdə,1858-ci ildə Beyrutda, 1860-cı illərdə Tunis, Dəməşq və Ttipoli Liviyada, 1879-cu ildə San`a, 1889-cu Kasablanka və 1908-ci ildə Məkkədə qəzetlər çıxmağa başlayır .

Livan və Misirdə

Çap mediasının aparıcı mərkəzləri Livan və Misir olmuşdur və bu ölkələrdə bir çox ərəb ölkələrindən daha erkən vacib xəbərlər çap olunurdu. Onlar 21-ci əsrə qədər jurnalistikada aparıcı səviyyəsini saxlaya bilmişdir. İlk gündəlik ərəb qəzeti 1873-cü ildə Beyrutda çıxmış al-Ahram olmuşdur.Bu günə qədər də aparıcı gündəlik qəzetdir. 1875-ci ildə Misirdə buraxılmağa başlayır. 21-ci əsrdə yalnız Misir yarım milyondan çox gündəlik dövriyyəsi olan çap mediasına malik idi. Onun aparıcı iki gündəlikləri olan al-Ahram və al-Akbar 700 mindən çox nüsxə və al-Jumhuriyya 400 mindən çox nüsxə satmışdır.

XX əsr

20-ci əsrin son onilliklərində neft ilə zəngin olan Fars körfəzinin ərəb ölkələri sürətlə çap mediasını genişləndirdi.Lakin onların dövriyyəsi az idi. Məsələn, Qatar, Bəhreyn, Oman yalnız 1970-ci illərdən bəri uğurlu gündəliklər çap etməyə başlayır.

Səudiyyə Ərəbistanı

Səudiyyə Ərəbistan ən qədim qəzet ənənələrinə malik idi. Səudiyyə Ərəbistanı qərb regionunda Asal-Bilad və al-Madina kimi qəzetləri ən tez 1930-cu illərdə çıxarmağa başlamış, Ukar və al-Nadiva kimi gündəlikləri isə 1960-cı illərdə çap etməyə başlayır.

Gündəlik qəzetlər

Al-Jazira və al-Riyad gündəlik qəzetləri Riyadda, al-Yavm isə Dammamda çap olunmağa başlamış və 2003-cü ildə bu qəzetlərin 7-si hələ də nəşr olunurdu. Yəməndə hökumət həm cənub, həm də şimalda 1960-cı illərdən bəri gündəliklər nəşr etmiş, lakin onların dğvriyyəsi məhdud və ucuz keyfiyyətli idi.UNESCO 100 nəfər əhali üçün gündəlik 100 qəzet minimum standartını nüəyyən etmişdir, lakin 1966-cı ildə Livan və 4 Fars dövləti, əsasən Bəhreyn, Kuveyt, Oman və BƏƏ onun standartını keçmişdir ( 2003-ci il hesabatı) 21-ci əsrdə dövriyyəsi 10000-dən artıq gündəliyi olan 5 ərəb ölkəsi var idi.

Strukturu və istifadəsi

Zənginlik, əhali, savadlılıq, siyasi sistem və mədəni şəraitdə fərqliliyi əks etdirən Çap mətbuatının strukturu və istifadəsi Ərəb ölkələri arasında fərqlər vardır. Regionda bəzi fərqlilik və istisnalar olmasına baxmayaraq, aşağldakı xarakteristikalar regionda ümumilik təşkil edir. Qəzetlərin 20-ci əsrin ortalarında olduğu kimi daha təkcə orta sinif üçün bahalı lüks olmamasına baxmayaraq, qiymət və savadlılıq hələ də dövriyyəni məhdudlaşdırırdı.Ərəb mediası bir sıra hallarda siyasət ilə bağlı idi. Beləki ilk qəzetlər bürokratiya və ictimaiyyəti məlumatlandırmaq üçün hökumət tərəfindən nəşr edilmişdir. İlk yerli Misir qəzetləri Jurnal al-Khadyu və al-Waqaʾi al-Misriyya 1820-ci illərdə hökumət nəşrləri kimi çıxmışdır. Bu təcrübəyə digər dövlətlərdə də rast gəlinirdi:Əlcəzairdə hökumət 1847-ci ildə al-Mubashir, Tunisdə hökumət 1861-ci ildə al-Raʾid al-Tunis, Dəməşqdə hökumət 1865-ci ildə Suriya adlı qəzetləri nəşr etməyə başlayır. İraqda hökumət 1816-cı ildə Jurnal al-Iraq buraxılışına başlamışdır. Fiziki şəxslər və ailələr də qəzet dərc etməyə başlamış, lakin 19-cu əsrdə onlara yalnız Suriya, Livan, Misir və Mərakeşdə rast gəlmək olardı.Bir qədər sonra özəl sahə insanları qəzetlər buraxmağa başlayır,lakin II dünya müharibəsindən sonra Ərəb milliyyətçiliyi və müstəmləkəyə qarşı dövründə Ərəb hökumətləti öz qəzetlərinə nəzarət etməyə meylli idilər;hökumət tərəfindən təsis edilmiş qəzetlər hələ də mövcuddur və onlar siyasi alət kimi mühüm rol oynayırlar.Bəzi qəzet sahibləri maliyyə dəstəyini yerli və xarici hökumətlər və ya yerli siyasi partiyalardan almağa meyllidirlər.II dünya müharibəsindən sonra yaranmış Ərəb siyasi partiyaları mətbuat vasitəsilə öz fikirlərini təbliğ etməyə çalışırdı və bir sıra ƏRəb ölkələrində hələ də partiya qəzetləri buraxılır, baxmayaraq ki, onlardan çoxu nisbətən kiçik dövriyyəli həftəlik qəzetlərdir.Üçüncüsü, əvvəldən bəri Ərəb qəzetləri qısa hekayələr, poeziya çap edərək, önəmli mədəni mahiyyəti özündə daşımağa meylli idi. Alimlər və ədəbi xadimlər tez-tez qəzetlərdə məqalələr yazırdı. Eyni zamanda dünyanın bir çox yerlərində olduğu kimi obyektiv və qərəzsis xəbərlərin təqdimatı vərdişlərini daxil edən jurnalistika professiyası Ərəb dünyasında tam inkişaf etməmişdir.Sonda, Ərəb çap mediasının strukturu tam deyil,bir çox bulletenlər kiçik,ixtisaslaşdırılmış auditoriya ilə məhdudlaşır. Qəzetlərin əksəriyyəti hər bir ölkənin bir və ya iki şəhərində çap olunur,, beləki orada savadlı oxucu və onun yayılması maneələri vardır.

Həmçinin bax

• Ərəb ölkələrində nəşr
• Ərəb ölkərində reklam
• Ərəb ölkələrində film