Aleksandra Altayeva
| Aleksandra Altayeva | |
|---|---|
| rus. Александрa Алтаевa | |
 | |
| Doğum adı | Margarita Vladimirovna Rokotova |
| Doğum tarixi | 22 noyabr (4 dekabr) 1872[1] və ya 4 dekabr 1872[2][1][…] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 13 fevral 1959[3][2][…] (86 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri |
|
| Fəaliyyəti | yazıçı, uşaq ədəbiyyatı yazıçısı, bioqraf |
| Əsərlərinin dili | rus dili |
| Janr | nağıl |
Aleksandra Altayeva təxəllüsü Al. Altayev və ya Mariya Vladimirovna Altayeva, həmçinin əsl adı Marqarita Vladimirovna Yamşikova (rus. Александрa Алтаевa, Ал. Алтаев, Мария Владимировна Алтаева, Маргаритa Владимировнa Ямщиковa; 22 noyabr (4 dekabr) 1872[1] və ya 4 dekabr 1872[2][1][…], Kiyev – 13 fevral 1959[3][2][…], Moskva) — Rus sovet uşaq yazıçısı, nasir, publisist, memuarist.
Həyatı[redaktə | mənbəni redaktə et]
Marqarita Vladimirovna Yamşikova qədim rus nəslinin üzvüdür. Atası — V.D.Rokotov zadəgan idi. Anasının əcdadı Dekabrist, Semyonovski üsyanının iştirakçısı N.N.Tolstoy olub.
Atası torpaq sahibi və mülkədar Vladimir Dmitriyeviç Rokotov aktyor və dramaturq idi. O, Pskov vilayətinin Velikolukski rayonunun zadəganlarının lideri, XVIII əsr rus portret rəssamı Fyodor Rokotov nəslindəndir. Sosial inanclara görə, Vladimir Rokotov şərti "altmışıncı illər" zadəgan cərəyanına yaxın idi və təhkimçiliyin ləğvindən əvvəl də kəndlilərini torpaq sahəsi ilə azad etmişdi. Rokotov Pskov vilayətində teatrların təşkilində, Kiyevdə kütləvi kitabxananın yaradılmasında, "Kiyev Vestnik" qəzetinin nəşrində iştirak edib.
Marqarita dövrünə görə yaxşı təhsil almışdı. O, əvvəl rəsm məktəbində, sonra Froebelin pedaqoji kurslarında oxumuşdu. Bu da gələcəkdə uşaqlar və gənclər mövzusunda olan yaradıcılığına təsir göstərib.
1892-ci ildə Marqarita Meşə İnstitutunun tələbəsi Andrey Yamşikovla nikaha girib. Lakin tezliklə o, arvadının yazıçı olmasını istəməyən həyat yoldaşının yanında azyaşlı uşağı ilə qaçıb.
Oktyabr inqilabından sonra Yamşikova "Soldatskaya Pravda" və "Kənd kasıbları" qəzetlərində, "Qırmızı şumçu", "Gənc yoldaşlar", "Gənc inşaatçılar", "Murzilka", "Otuz gün" jurnallarında çalışıb. "Torpaq və fabrik" nəşriyyatının redaksiya heyətinin üzvü olub, "Vətəndaş müharibəsi tarixi" nəşriyyatı ilə əməkdaşlıq edib.
Marqarita Yamşikova 13 fevral 1959-cu ildə Moskvada vəfat edib. O, Sankt-Peterburqda Volkovski qəbiristanlığının Literatorskie xiyabanında dəfn olunub.[4][5]
Yaradıcılığı[redaktə | mənbəni redaktə et]
Marqarita Yamşikovanın işi həcmli və tematik cəhətdən çoxşaxəlidir. Böyük Sovet Ensiklopediyasına görə, Al. Altayev 150 kitaba sahibdir. Bəzi tədqiqatçılar onun (variantları və təkrar nəşrləri ilə) 300-dən çox nəşr edilmiş əsəri olduğunu bildirir.
Onun ilk nəşri Al təxəllüsü ilə imzalanmış "Yeni il gecəsi" Milad nağılıdır. Altayev şair P. Polonskinin dəstəyi sayəsində ilk əsərini 1889-cu ilin sonunda "Dünya illüstrasiyası" jurnalında çap etdirə bildi. "Oyuncaq" uşaq jurnalında dərc olunan ikinci nağıl — "Kəpənək və Günəş" yazıçını uşaqlar üçün yazan ən yaxşı yazıçılardan biri etdi. O, daima uşaqlar üçün yazan müəlliflər siyahısında əsas yerlərdən birini tuturdu. Marqarita Yamişkova "Oyuncaq"ın redaktoru A.N. Peşkova-Toliverovanı ədəbi tərbiyəçilərindən biri hesab edir və xatirələrini ona həsr edirdi.
"Kişi" təxəllüsü olan Al. Altayev təxəllüsünü götürməsinə görə o, himayəçisinə Y.P.Polonskiyə borclu idi. Polonski xüsusilə bəyəndiyi kitabını, gənc qıza istedadlı və istiqanlı, lakin geniş ruhlu bir insanın həyatından bəhs edən "Dul qadının nağılı"nə hədiyyə vermişdi. Təxəllüs seçimi yazıçı olmaq istəyə şəxsin ideoloji prinsiplərini də əks etdirirdi.
Al. Altayevanın ilk kitabları uşaqlara həsr olunmuşdu. "Özün et!", "Kənddə. İnsanların və heyvanların qatlanan heykəlcikləri" və s. əsərləri uşaqlar arasında çox populyar idi. Lakin ona dana çox tarixi roman janrında yazılmış kitabları və bədii tərcümeyi-halları uğur gətirib.
Sovet oxucularına Al. Altayev ilk növbədə bəstəkarlar, musiqiçilər və rəssamlar haqqında tarixi romanların və bioqrafik hekayələrin müəllifi kimi tanınırdı. 1917-ci il inqilabından sonrakı ilk illərdə Al. Altayevin kitabları populyarlıq baxımından Maksim Qorkinin kitabları ilə rəqabət aparırdı. Sonrakı onilliklərdə onlar dərhal satılmağa davam edərək böyük tirajlarda nəşr edilirdi. Təkcə "Ayaqqabı bayrağı altında" kitabının 10-dan çox təkrar nəşri olub.
Al. Altayev 50-yə yaxın tərcümeyi-hal yazıb. "Gənc şair, S. Y. Nadsonun həyatı", "Migel Servantes", "Leonardo da Vinçi", "Rafael", "Mikelancelo", "Şiller", "İncəsənət zirvələrinə", "Akademiyanın ögey övladları", "Çaykovski", "Bethoven", "Benvenuto Cellini" və s. əsərləri dövründə çox populyar idi. Onun müəllifi olduğu bir çox tərcümeyi-hal "Həqiqət işıqları", böyük insanların həyatından oçerklər və şəkillər", "Əsrlərin qabağında", "Tanınmış insanların uşaqlığı" toplularına daxil edilib.
O, Cüzeppe Qaribaldi, Jan Pol Marat, II Filip, Mariya Stüart, Leonardo da Vinçi, Rafael Santi, Cordano Bruno, Qalileo Qaliley, Yan Hus, Yan Jijka, Migel de Servantes, Hans Kristian Andersen, Cirolamo Savonarola, patriarx Nikon haqqında bir çox maraqlı süjetli əsərlərin müəllifidir. O, həmçinin Rusiya tarixini əks etdirən bədii əsərlər də yaradıb. Kiyev Rus dövləti dövründə Şərqi slavyanların həyatı, tatar-monqol istilası, Ryazan uğrunda döyüş, İvan Qroznı opriçninası, XVII əsrin dini parçalanması, Stepan Razin kəndli üsyanı və s. tarixi hadisələr barədə ədəbi dildə yazıb.
"Volqa çayının aşağısı", "Üsyançılar", "Dekabristlər", "Ayaqqabının bayrağı altında", "Saraylar söküləndə" tarixi roman və hekayələrində xalq hərəkatları (Stepan Razinin rəhbərliyi altında üsyan, dekabristlər üsyanı, Almaniyada kəndli müharibələri və s.) təsvir edilir. Al. Altayevanın qələminə həmçinin XIX əsrin sonu — XX əsrin əvvəllərinin rus incəsənət xadimləri haqqında "Yadda qalan görüşlər", "Teatr divarlarında" xatirələri məxsusdur.
Yazıçı ədəbiyyatdakı yerini belə müəyyən edib: "Al. Altayeva ədəbiyyatda nədir? Həmişə sıravi, fəhlə. Bunu oxucularla görüşlərdə, kitabxanalarda demişəm: Al. Altayev tarixin populyarlaşdırıcısıdır, müəllimlərin köməkçisidir…"
Al. Altayevanın Muzey-Mülkü[redaktə | mənbəni redaktə et]
Pskov vilayəti, Plyusski rayonunun Lositsı kəndində, keçmiş Qdov uyezdində vaxtilə zadəgan mülkü olmuş Log ərazisində, yazıçının xatirə muzeyi fəaliyyət göstərir. Muzey 1967-ci ildə açılıb.[6]
Əvvəllər (ilk dəfə 1895-ci ildə) M.V. Yamşikova 1890-cı ildən başlayaraq mülkün sahibləri olan Varvara Nikolayevna Pisareva və onun qızını ziyarət etmək üçün buraya gəlirdi. Daha sonra, 1926-cı ildə o, 1927-ci ildən 1958-ci ilə qədər (müharibə illəri istisna olmaqla) yay aylarında yaşayıb işlədiyi malikanənin yardımçı tikilisinin mülkiyyət hüququnu əldə etdi. Muzeydə Marqarita Vladimirovnanın istifadə etdiyi mebellər, xüsusən də piano və işlədiyi masa qorunub saxlanııb. Burada yazıçının və yaxınlarının həyatından bəhs edən fotoşəkillər, sənədlər, şəxsi əşyalar da var.[7]Yamşikova “Yadda qalan görüşlər” kitabında bu barədə bunları yazırdı: “Mən Qdovşinanı, onun meşələrini, tarlalarını və Plyussa çayının şəffaf dərinliklərini sevirəm; Qədim döyüşlərdən qalan kütləvi məzarları, “möhkəmləndirilmiş yaşayış məskəni”, bütpərəst qəbirləri və xəzinələri, özünəməxsus ləhcəsi olan əziz əfsanələrlə örtülmüş əziz Qdovşina...”
O, “Qdovşina” adlı avtobioqrafik hekayəsində kənd həyatından ətraflı bəhs edib.[8]
Xatirəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Yazıçının şərəfinə adlandırılanlar:
- Zapskovye və Pskov şəhərində Altayeva küçəsi.
- Al Altayeva küçəsi , Plyusski rayonunun Novosel kəndində.
- Plyusski rayonunun Lositsı kəndində Pskov Muzey-Qoruğunun filialı olan Al Altayev (M.V.Yamşikova) ədəbi-memorial ev-muzeyi yerləşir.[9]
Ailəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Yamşikova-Dmitriyeva Lyudmila Andreyevna (1893–1978) — qızı və həmmüəllif, yazıçı və tərcüməçi. "Art Felice" təxəllüsündən istifadə edib. Anasının yanında dəfn olunub.[4][5]
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ 1 2 3 4 Алтаев Ал // Литераторы Санкт-Петербурга. ХХ век (rus.). / под ред. О. В. Богданова
- ↑ 1 2 3 4 АЛТАЕВ Ал. // Русская литература XX века. Прозаики, поэты, драматурги (rus.). / под ред. Н. Н. Скатов 2005. С. 64–67. ISBN 5-94848-245-6
- ↑ 1 2 Bibliothèque nationale de France Al. Altaev // BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- ↑ 1 2 "Могила М. В. Ямщиковой на Волковском кладбище". 2010-06-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-03-02.
- ↑ 1 2 "Литераторские мостки .. Маргарита Владимировна Алтаева-Ямщикова. Писатель". litmostki.ru. 2022-01-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-04.
- ↑ «Женщины в истории псковского края» «В вашем доме…»
- ↑ "Наследие Земли Псковской/ Культура и история Пскова и Псковской области. Достопримечательности, туристическая инфраструктура". 2014-01-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-04-29.
- ↑ "Ал. Алтаев. Гдовщина. Рукопись. (Не опубликовано)". 2016-03-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-08-06.
- ↑ "Литературно-мемориальный дом-музей Ал. Алтаева (М.В. Ямщиковой)". Официальный сайт Псковского музея-заповедника. 2019-11-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-21.
Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Литвинов В. Ал. Алтаев. — М., 1973.
- Неутомимый Алтаев : к 145-летию со дня рождения Маргариты Владимировны Ямщиковой (1872–1959) : биобиблиографический указатель литературы : 12+ / ГБУК "Псковская областная универсальная научная библиотека", Отдел краеведческой литературы ; [сост.: М. И. Панчишина ; гл. ред.: В. И. Павлова]. — Псков : Псковская областная универсальная научная библиотека, 2017. — 51 с.