Avroatlantizm

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Soyuq müharibə kontekstində İkinci dünya müharibəsindən sonra Avropanı Şimali Amerika ilə əlaqələndirən ABŞ plakatı (1950)

Transatlantizm[1] kimi də tanınan avroatlantizm — Şimali Amerika (ABŞ və Kanada) və Avropa (Avropa İttifaqı ölkələri, Böyük Britaniya, Ukrayna, İsveçrə, Norveç, İslandiya, Türkiyə və s.) xalqları arasında siyasi, iqtisadi və müdafiə sahələrində sıx ittifaqı təşviq edən ideologiya. Məqsədi iştirakçı ölkələrin təhlükəsizliyini və rifahını qorumaq və ya artırmaq, liberal demokratiyaları və onları multikulturalizm altında birləşdirən açıq cəmiyyətin mütərəqqi dəyərlərini qorumaqdır. Termin Şimali Amerika və Avropa ilə həmsərhəd olan Şimali Atlantik okeanından irəli gəlir.

Bu termin Sovet İttifaqına qarşı[2] Şimali Atlantika hərbi ittifaqlarına dəstək və ya daha geniş şəkildə əməkdaşlıq, qəbul edilən dərin ortaq dəyərlər, diplomatik mədəniyyətlərin birləşməsi,[3] həmçinin Şimali Amerika və Avropa arasında birlik hissi və müəyyən dərəcədə inteqrasiya ifadə etmək üçün daha spesifik şəkildə istifadə edilə bilər. Praktikada Atlantizm fəlsəfəsi fəal Şimali amerikalıları, xüsusən də amerikalıları Avropaya cəlb etməyə və okeanın hər iki sahilindəki dövlətlər arasında sıx əməkdaşlığa təşviq edir. Atlantizm özünü ən güclü şəkildə İkinci Dünya müharibəsi və ondan sonrakı Soyuq müharibə zamanı müxtəlif Avro-Atlantik institutların, ən əsası isə Marşall planı və NATO-nun yaradılması ilə göstərdi.

Avroatlantizm müxtəlif tarixi və mədəni amillərə əsaslanaraq bölgədən bölgəyə və ölkədən ölkəyə güc baxımından dəyişir. Çox vaxt Şərqi Avropa, Mərkəzi Avropa, İrlandiya və Böyük Britaniyada o, xüsusilə güclü hesab olunur. Avroatlantizm tez-tez ABŞ-ın siyasi və ya sosial mədəniyyətinə yaxınlığı və ya Şimali Amerikadakı Avropaya yaxınlığı, eləcə də iki qitə arasındakı tarixi bağları nəzərdə tutur.

Atlantik okeanının hər iki tərəfində avroatlantizm və kontinentalizm arasında müəyyən gərginlik var, bəzi insanlar trans-atlantik əməkdaşlıq üzərində regional əməkdaşlığın və ya inteqrasiyanın artırılmasını vurğulayır.[4] Atlantizm ilə Şimali Amerika və ya Avropa inteqrasiyası arasındakı əlaqə mürəkkəbdir və bir çox şərhçilər tərəfindən onlar bir-birinə birbaşa zidd görünmür.[5] Beynəlmiləlçilik həm Atlantizmi, həm də kontinentalizmi birləşdirən xarici siyasət ideyasıdır.[5]

İdeologiya[redaktə | mənbəni redaktə et]

Avroatlantizm Şimali Amerika və Avropa arasında əməkdaşlığın zəruriliyinə inamdır. Bu termin, Avropa və ABŞ arasındakı ikitərəfli münasibətlərin, xüsusən də təhlükəsizlik məsələlərinə gəldikdə, Avropadaxili əməkdaşlıq da daxil olmaqla, hər şeydən daha vacib olduğuna inamı ifadə edə bilər.[6] Termin "transatlantik təhlükəsizlik arxitekturasının stenoqrafiyası kimi" də istifadə edilə bilər.[7]

Şimali Atlantika ərazisinin üstün millətlərlə inteqrasiyası artıq XIX əsrin sonlarında Atlantikanın hər iki tərəfindəki ziyalılar arasında düşüncə mərkəzi kimi ortaya çıxmışdı. O dövrdə atlantizm kimi tanınmasa da (termin 1950-ci ildə istifadə edilmişdir), onlar Atlantik okeanının iki tərəfini müəyyən dərəcədə birləşdirəcək yumşaq və sərt gücü birləşdirən bir yanaşma inkişaf etdirmişdilər. Cəlbedici "nüvə" birliyi ideyası ən böyük yumşaq güc elementi idi; Belə bir birliyin sahib olacağı hegemon qlobal gücün empirik faktı sərt güc elementi idi. Bu yanaşma sonda müəyyən dərəcədə NATO, G7 qruplaşması və digər Atlantik institutlar şəklində həyata keçirildi. XX əsrdə avroatlantizm və onun tənqidçiləri arasında gedən uzun mübahisədə əsas arqument dərin və formal Atlantik inteqrasiyanın hələ də kənarda olanları, atlantiklərin iddia etdiyi kimi, qoşulmaq istəyənləri cəlb etməyə xidmət edəcəyi, yoxsa dünyanın qalan hissəsini özündən uzaqlaşdırıb onları idarə edəcəyi idi[8] İkinci Dünya müharibəsindən sonra ABŞ-la Qərbi Avropa ölkələri arasında münasibətlərin sxemini formalaşdıran atlantik perspektivi siyasi məqsədəuyğunluq və güclü sivilizasiya bağı formalaşdırırdı.[9] Realistlər, neytralistlər və pasifistlər, millətçilər və beynəlmiləlçilər bunun sonuncunu edəcəyinə inanmağa meyilli idilər, Varşava müqaviləsini öz fikirlərinin sübutu kimi göstərdilər və onu NATO-nun qaçılmaz realpolitik tərəfdarı kimi qəbul etdilər.[8]

İnstitutlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

Şimali Atlantik Şurası avroatlantizm kontekstində müzakirələr və qərarların qəbulu üçün əsas, hökumət forumudur. Mənşəcə atlantist sayıla bilən digər təşkilatlar:

Görkəmli atlantistlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Tanınmış atlantistlərə keçmiş ABŞ prezidentləri Franklin D. Ruzvelt, Harri Trumen və Ronald Reyqan; Böyük Britaniyanın baş nazirləri Uinston Çörçill, Marqaret Tetçer, Toni Bleyr və Qordon Braun;[10] ABŞ-ın keçmiş dövlət katibi Din Açeson keçmiş Müharibə Katibinin köməkçisi və prezidentin daimi müşaviri Con J. McCloy; ABŞ-ın keçmiş milli təhlükəsizlik müşaviri Zbiqnev Bjezinski;[11] NATO-nun keçmiş Baş katibi Xavyer Solana ;[12] və Xarici Əlaqələr Şurasının həmtəsisçisi Paul D. Cravath daxildir.[13]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ Klinke, Ian. "Geopolitics and the political right: lessons from Germany". International Affairs. 94 (3). May 1, 2018: 495–514. doi:10.1093/ia/iiy024. October 1, 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: February 20, 2024.
  2. ↑ Croci, Osvaldo. "Not a Zero-Sum Game: Atlanticism and Europeanism in Italian Foreign Policy". The International Spectator: Italian Journal of International Affairs. 43 (4). December 2008: 137–155. doi:10.1080/03932720802486498.
  3. ↑ Weisbrode, Kenneth. The Atlanticists.' Arxivləşdirilib 2021-12-01 at the Wayback Machine' Nortia Press, 2017.
  4. ↑ Mouritzen, Hans. "Denmark's Super Atlanticism". Nordic International Studies Association. 16 May 2007. 7 March 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 June 2015.[ölü keçid]
  5. ↑ 1 2 Kořan, Michal, redaktor Czech Foreign Policy in 2007-2009: Analysis. Ústav mezinárodních vztahů, v. v. i. 2010. səh. 373. ISBN 978-8086506906. İstifadə tarixi: 24 June 2015.
  6. ↑ Dunne, Tim. "'When the shooting starts': Atlanticism in British security strategy". International Affairs. 80 (5). 2004: 895. doi:10.1111/j.1468-2346.2004.00424.x.
  7. ↑ (#empty_citation)
  8. ↑ 1 2 (#empty_citation)
  9. ↑ Lewkowicz, Nicolas. The United States, the Soviet Union and the Geopolitical Implications of the Origins of the Cold War. New York: Anthem Press. 2018. 63. ISBN 9781783087990.
  10. ↑ Settle, Michael. "'Atlanticist' Brown vows to strengthen special bond with US". Herald Scotland. 30 July 2007. 6 September 2014 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 July 2013.
  11. ↑ "Zbigniew Brzezinski". Atlantic Council. 13 May 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 July 2013.
  12. ↑ Gros-Verheyde, Nicolas. "A diplomat, Socialist, Atlanticist and European". Europolitics. 19 March 2009. 10 July 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 July 2013.
  13. ↑ "Paul D. Cravath, the First World War, and the Anglophile Internationalist Tradition", by Priscilla Roberts, Australian Journal of Politics and History, 2005 51(2), pages 194–215. ISSN 0004-9522. Retrieved December 1, 2021.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Avroatlantizm&oldid=7497925"