Behçet Necatigil

Behçet Necatigil
türk. Behçet Necatigil
Doğum tarixi	16 aprel 1916(1916-04-16)
Doğum yeri	Konstantinopol, Osmanlı imperiyası
Vəfat tarixi	13 dekabr 1979(1979-12-13) (63 yaşında)
Vəfat yeri	İstanbul, İstanbul ili, Türkiyə
Vəfat səbəbi	ağciyər xərçəngi
Dəfn yeri	Zəncirliquyu qəbiristanlığı
Təhsili	İstanbul Universiteti, Kabataş Liseyi
Fəaliyyəti	şair, tərcüməçi, yazıçı

Behçet Necatigil (Mehmet Behçet Gönül) (16 aprel 1916, Konstantinopol – 13 dekabr 1979, İstanbul) — Türk şairi, müəllimi və tərcüməçisi.

Müasir türk poeziyasının qabaqcıl şairlərindən biridir. O, heç bir ədəbi hərəkatda iştirak etməyib; müstəqil şair və ziyalıdır. Poeziyadan başqa, teatrdan mifologiyaya, leksikoqrafiyadan roman tərcümələrinə və radio tamaşalarına qədər ədəbiyyatın bir çox sahələrində əsərlər yaradıb. Türkiyədə radiofonik pyesin ədəbiyyatın bir qolu kimi qəbul edilməsində pyesləri, tərcümələri və uyğunlaşdırmaları ilə böyük səy göstərmişdir. "Evlərin şairi" kimi tanınan sənətkar ədəbiyyatı ilə yanaşı müəllim kimli də tanınır.

Həyatı

1916-cı il aprelin 16-da İstanbulun Fatih səmtindəki Atikalıpaşa məhəlləsində malikanədə anadan olub. Atası Kastamonulu Hacı Mehmet Necati (Gönül) Əfəndi, anası isə Gevyeli professor Hafiz İbrahim Haqqı Əfəndinin qızı Bedriye Xanımdır. Mühazirəçi olan atası Beyoğlu və Sarıyer rayonlarında müfti işləyirdi. Əsl adı Mehmet Behçet Gönül olan şair 1951-ci ildə məhkəməyə müraciət edərək rəsmi olaraq Necatigil soyadını götürüb.

Necatigilin Atikalipaşa məhəlləsində doğulduğu malikanə 1918-ci ildə Böyük Fateh yanğınında yandı və şiddətli mədə qızdırmasından əziyyət çəkən anasının xəstəliyi bu travmanın təsiri ilə daha da ağırlaşdı.

Cəmi iki yaşı olan Mehmet Behçet həmin il anasını itirdi. O, bir müddət nənəsi Əminə Münire Xanımın Karagümrük məhəlləsindəki evində yaşayıb. İkinci dəfə bir saray məmurunun qızı Saime xanımla evlənən və bu evlilikdən iki qızı olan atası Mehmet Necati Əfəndi Beşiktaş Valideçeşmədə yaşayırdı. Necatigil 1923-cü ildə nənəsinin xəstəliyinə görə atasının yanına köçüb və ibtidai təhsilini Beşiktaşdakı Cevriusta məktəbində alıb.

Atası Singer Tikiş Maşınları Şirkətində müfəttiş kimi işə düzəldikdən sonra, ailə Kastamonuya köçüb. Necatigil ibtidai təhsilini Kastamonu Kişi Müəllimlik Təcrübə Məktəbində tamamlayıb. Orta təhsilə Kastamonu liseyində başlayıb. Lakin düzgün qidalanmama və baxımsızlıq səbəbindən "adenit vərəmi" səbəbindən təhsilinə ara verməli olub. Ailə İstanbula köçdü. Müalicədən sonra Necatigil 1931-ci ildə Kabataş Oğlan Liseyində orta təhsilini davam etdirir.

Xəstəliyi ilə gələn həssaslıq onu yazmağa ruhlandırdı. 1927–1928-ci illərdə "Kiçik Məhərrir" adlı həftəlik əlyazma dərgi çıxarır, hazırladığı on dörd sayını dostlarına və ailə üzvlərinə təqdim edir. Kabataş liseyində təhsilini bərpa etdikdən sonra Balaca Məhərriri yeni hərflərlə hazırlamağa başladı və bir yay ərzində on iki sayını çıxardı. Bu illərdə "Axşam" qəzetinin Uşaq Dünyası səhifəsində Küçük Məhərrir adı ilə lətifələr, şeirlər və hekayələr də dərc etdirir. Necatigil bu təcrübəni heç vaxt unutmur. Bədii mətn olaraq çap olunan ilk şeiri orta məktəb illərində "Behçet Necati" imzası ilə "Varlık" jurnalında çap olunan "Gecə ve Yas" şeiri olub. O, 1936-cı ildə məktəbin ədəbiyyat şöbəsini birinci dərəcəli diplomla bitirmişdir.

Orta məktəbi bitirdikdən sonra Ali Müəllimlər Məktəbinin Türk dili və ədəbiyyatı bölməsində ali təhsil alıb. Bu məktəbdə dərs deyən Əli Nihad Tərlan və Əhməd Həmdi Tanpınarın tələbəsi oldu; Divan şeiri və Tənzimat şeiri ilə tanış oldu. Müəllimlik Məktəbi illərində Cahit Küləbi onun ən yaxın dostu oldu. O, həmçinin Alman filologiyası bölməsinin bəzi dərslərində qonaq tələbə kimi iştirak edib və Deutscher Austauschdienst qurumunun dəvəti ilə təqaüdlə Berlinə göndərilib və orada dörd ay alman dili kursunu davam etdi. 1940-cı ildə ali təhsilini başa vuraraq pedaqoji fəaliyyətə başlayıb.

Ədəbiyyat müəllimi kimi ilk iş yeri Qars Liseyi olub. İqlim şəraitinə uyğunlaşmaqda çətinlik çəkən və xəstələnməsi ilə 1941-ci ildə Zonguldak Mehmet Çelikel Liseyinə təyin olunur. Burada Müzəffər Tayyib Uslu və Rüşdü Onurla əməkdaşlıq edib; Zonguldak qəzetlərindən biri olan "Ocak"-da, "Kara Elmas" jurnalında və İstanbulda çıxan "Değirmen" jurnalında bu şairlərlə birlikdə şeirləri dərc olunub. 1943-cü ilin mart ayında İstanbul Pertevniyal Liseyinə təyin olundu.

Əsgərliyi ilə əlaqədar iki ay sonra İstanbulu tərk edən şair iki ildən sonra qayıdanda Kabataş Oğlan Liseyinə təyinat alıb. O, müəllimlik fəaliyyətinin ən uzun dövrünü bu məktəbdə keçirib. Kabataş Oğlan Liseyində Dəmir Özlü, Hilmi Yavuz kimi yazıçı və şairlərin müəllimi olub. Bu məktəbdə "Dönüm" jurnalının çıxmasında onun xidmətləri olub. 1945-ci ildə "Kapalı Çarşı" adlı ilk şeir kitabı çapdan çıxıb. Ömrü boyu pedaqoqluqla poeziyanı birgə davam etdirib.

1948-ci ildə müvəqqəti olaraq Kabataş Liseyinin yaxınlığındakı Sarıyer ortaməktəbində dərs demişdir. O, bu müddətdə tanış olduğu həmkarı Huriye Qorqudla ailə həyatı qurub. Cütlüyün iki qızı var idi.

1945–1955-ci illərdə "Cevrə" (1951), "Evlər" (1953), "Köhnə torpaq" (1956) kitablarını nəşr etdirən şair öz müşahidələrini, yaşadıqlarını əks etdirən şeirlər idi. 1955-ci ildə poetikasında dəyişiklik etdi. O, az hekayə elementi olan və assosiasiyalara açıq şeirlərlə dolu kitablar yazdı. O, Köhnə torpaq kitabı ilə (1956) Yedditəpə Şeir Mükafatını, Yaz Dönüşü (1963) kitabı ilə 1964 Türk Dil Qurumunun Şeir Ödülünü, Karl Zukmayerdən tərcümə etdiyi "Qurtlar" şeiri ilə Türk-Alman Dərnəyi Tərcümə Yarışmasında birincilik mükafatını qazandı.

1963-cü ildə radio pyesləri yazmağa başladı. O, Türkiyənin ən zəhmətkeşlərindən birinə çevrilib və bu sahədəki əsərlərini dörd cilddə toplayıb. O, həmçinin Rayner Mariya Rilke, Miqel de Unamuno, Knut Hamsun, Avqust Strindberq, Tomas Mann, Stefan Sveyq kimi bir çox alman və norveçli yazar və şairlərin kitablarını türk dilinə tərcümə edib. Şeirləri, radio pyesləri və tərcümələri ilə yanaşı, "Ədəbiyyatımızda adlar lüğəti" (1960), "Ədəbiyyatımızdakı əsərlər lüğəti" (1979), "100 sualda mifologiya" (1969) kitablarını hazırlayıb.

1960-cı ildə Çapa Təhsil İnstitutuna təyin olunan Necatiqil 1972-ci ildə bu məktəbdən təqaüdə çıxıb. O, təqaüd günlərini evdə ədəbiyyata daha sıx məşğul olmaqla keçirirdi.

13 dekabr 1979-cu ildə xərçəng diaqnozu ilə yerləşdirildiyi Cerrahpaşa Xəstəxanasında vəfat etdi.

Şeir kitabları

• 1951: Çevrə
• 1953: Evlər
• 1956: Köhnə torpaq
• 1958: Arada
• 1960: Dar dövr
• 1963: Yaz ayarı
• 1965: Divançe
• 1968: Tək başına yerimək
• 1970: Ən/Cam
• 1973: Zebra
• 1975: Kareler Aklar
• 1976: Sevgilərdə
• 1978: Bəylər
• 1979: Söyləyərik
• 1985: Yayımlanmamış şeirlər

Radio pyesləri

• 1965: Ulduzlara baxmaq, qadın və pişik
• 1967: Gecə aşxana
• 1970: Üç portağal
• 1975: Pəncərə
• 1995: Ərtoğrulun faciəsi

Yazıları

• 1979: Bile/Yazdı
• 1983: Düzyazılar 1 (haz. Ali Tanyeri — Hilmi Yavuz)
• 1983: Düzyazılar 2

Digər əsərləri

• 1963: Atatürk şeirləri (antologiya)
• 1969: 100 sualda mifologiya
• 1971: Mosullu Süleyman (Ahmet Mithat Efendi'den sadeleştirme)
• 1989: Məktublar

Lüğət

• 1960: Ədəbiyyatımızda adlar lüğəti
• 1971: Ədəbiyyatımızda əsərlər lüğəti