Dünyanın yeddi möcüzəsi

Dünyanın yeddi möcüzəsi — Antik dünyada inşa edilən Xeops ehramı, İsgəndəriyyə mayakı, Semiramiadanın (Babilin) asma bağları, Artemis məbədi, Rodos heykəli, Halikarnas mavzoleyi adlı yeddi bina və Olimpdə Zevsin Heykəli. Bunlar müxtəlif müəlliflər tərəfindən insanın etdiyi inanılmaz strukturlar olaraq "möcüzə" deyə adlandırıldı. Binaların möcüzə olmalarının səbəbi dövrün texnikalarına və imkanlarına görə böyük səylər tələb etməsidir. Möcüzələr çox antik müəllifin və ziyalısının marağını çəkmiş, bir çoxunun səyahətə çıxmasını təmin etmişdir. Bu strukturları yazan yazarlar binaların xüsusiyyətlərini çox vaxt duyaraq yazmışlar. Məlumatların bir qisimi mübahisəlidir. Bu gün yeni kəşflərə və strukturlara görə yeni "yeddi möcüzə" siyahıları nümayiş olunmuşdur. Bu yazılanlar antik dünyadan bəri bilinən "antik dünyanın yeddi möcüzəsidir". Müasir dünyada yeni möcüzə siyahıları edilmişdir.

Möcüzələrin siyahısı

Möcüzə	Yer	Şəkil
Xeops ehramı	Cizə, Misir
Semiramidanın (Babilin) asma bağları	Əl-Hilləh, İraq
Olimpdə Zevsin heykəli	Olimpiya, Yunanıstan
Artemida məbədi	İzmir, Türkiyə
Rodos Heykəli	Rodos, Yunanıstan
İsgəndəriyyə mayakı	İsgəndəriyyə, Misir
Halikarnas(Yunanıstan) mavzoleyi	Bodrum, Türkiyə

Xeops ehramı

E.ə 2500-cü illərdə inşa edilliyi təxmin edilən Xeops ehramı, dünyanın yeddi möcüzəsi arasında indiki dövrə çatan tək əsərdir. Misir fironu Xeopsun üçün mavzoley olaraq inşa edilmişdir. Lakin quldurlar fironun dəfn olduğu otağa girməyi bacarıb, hökmdarın mumiyasını və qiymətli əşyalarını oğurlayıb qaçmışdırlar. Ehramın sahəsi 2.6 milyon kubmetrdir, hündürlüyü isə 146.6 metrdir. Piramida 2.3 milyon əhəng daşından kəsilmiş daş bloklarla tikilib və ümumi çəkisinin isə 6.75 milyon ton olduğu ehtimal edilir. Herodotun verdiyi məlumata görə Xeops ehramı 20 ilə tikilmişdir. Ehram XX əsrə qədər dünyanın ən böyük binası idi.

Semiramidanın (Babilin) asma bağları

Semiramidanın asma bağları qədim Şərqin ən böyük və zəngin şəhəri olan Babildə yerləşirdi. Bu bağların salınmasını e.ə. VII əsrdə padşah II Navuxodonosor sevgili arvadı Midiya şahzadəsi Semiramiadanın vətəni Midiyanın həsrətini çəkməməsi üçün əmr etmişdi. Bağlar tağları 25 metrlik sütunlara söykənən, pillə-pillə qalxıb, əlvan daşlardan hörülmüş əydəmli pilləkənlər bir-biri ilə birləşən dörd yarusdan ibarət idi. Bağların meydançalarına yastı daşlar, qır qarışıqlı, qurğuşun təbəqəli bir qat qamış döşənmişdi ki, su aşağıdakı mərtəbələrə keçməsin. Hər yarusa iri ağacın yetişə biləcəyi qədər qalın torpaq qatı salınmış, şimaldan nadir bitki və kol toxumu, ağac tingləri gətirilmışdi. Beləliklə, II Navuxodonosor arvadına olan sevgisini isbat edir və bu bağlar "Semiramidanın asma bağları” adı ilə məşhurlaşıb, tarixin yaddaşında daşlaşır. Lakin belə bir maraqlı fikir də var ki, Semiramida adını daşıyan bu bağlarda heç vaxt yaşamayıb. Bağlar müasir dövrə gəlib çatmayıb, yerləşdiyi şəhər kimi tarixin tozlu rəflərində yerini almışdır.

Hollandiyalı rəssam Maarten van Heemskerck tərəfindən təsvir edilən dünyanın yeddi möcüzəsi rəsm əsərlərinin kolajı

Olimpdə Zevsin heykəli

Zevs heykəli e.ə 430-cu illərdə qədim yunanların baş ilahı Zevsin şərəfinə Olimpiyadakı Zevs məbədi üçün heykəltəraş Fidi tərəfindən hazırlanmışdı. Antik müəlliflərin məlumatına görə, Zevs qızıl və fil sümüyü ilə bəzədilmiş taxtda əyləşmişdi. Onun gövdəsinin yuxarı hissəsi çılpaq, aşağı hissəsi isə zəngin paltara bürünmüşdü. Zevsin bədəni və başı ağacdan düzəldilmiş və üzəri fil sümüyü ilə örtülmüşdü. Zevsin bir əlində Nika — qələbə ilahəsinin heykəli, o biri əlində isə Zevsin müqəddəs quşu — qartalın təsviri ilə bəzədilmiş jezl — hökmdarlıq əsası var idi. Zevsin başını qızıldan düzəldilmiş zeytun yarpaqları çələngi bəzəyirdi. Zevs məbədinin içində olan heykəl, məbədə çətinliklə sığırdı, hətta oturaq vəziyyətdə təsvir edilən Zevs, ayağa qalxsa məbədin tavanı yıxılacaqmış kimi dayanırdı. Heykəlin oturdulduğu döşəmə 6.5 metr genişliyində və 1 metr hündürlükdə, heykəlin özü isə 12 metr hündürlükdə idi. Üzərində, yunan tanrılarının və sfinks kimi mistik heyvan fiqurları təsvir edilirdi. Heykəlin dərisi fil dişindən, saqqalı, saçları və paltarı qızıldan idi.

391-ci ildə Roma imperatoru Dominisian (284–305) tərəfindən olimpiadaların qadağan edilməsi ilə Zevs məbədinə olan maraq azaldı. Zəngin bir yunan tərəfindən o zamanlar Konstantinopol deyilən İstanbula gətirilən heykəl, 462-ci ildə baş verən böyük bir yanğında tamamilə yox olmuşdur. Daha sonra 1829-da Olimp dağında heykələ aid bəzi parçalar tapılmış və Fransaya aparılmış və Parisdəki Luvr Muzeyində sərgilənməyə başlanmışdır.

Artemida məbədi

Anadolunun qədim şəhəri Efesdə yerləşən məbədin təməlləri e.ə VII əsrə kimi gedib çatır. Məbəd bilinənin əksinə yunan mifologiyasında ay, ov və vəhşi təbiət ilahəsi Artemidanın şərəfinə yox, Efesin bəzən Diana da deyilən bərəkət və doğruluq tanrısı olan Artemidanın şərəfinə tikilmişdi. Bu qədim məbəddə tamamilə yupiterdən düşən bir meteorit olduğu təxmin olunan müqəddəs bir daş vardı. Lidiya kralı Krez , m.ö 550-ci ildə də Efesi ve Anadoludakı digər yunan şəhərlərini fəth etdi. Bu döyüş zamanı məbəd dağıdıldı. Krez memar əvvəlkilərin hamısını kölgədə qoyan yeni bir məbəd tikdirdi. Yeni məbəd əvvəlkindən 4 mərtəbə, 90 metrə yüksəklikdə ve 45 metrə enlikdə böyük idi. Məbədin damı yüzdən çox daş sütunla dəstəklənirdi. Amma bu məbəd də e.ə 356-cı ildə Herostratus adlı biri tərəfindən törədilən yanğın nəticəsində yanıb dağılır. Bundan qısa zaman sonra yeni bir məbəd tikilir. Romalı tarixçi Pliniyə görə yeni məbəd 130 metrə uzunluqda və 68 metrə enlikdə idi. Tavanı, yüksəkliyi 18 metrə olan 127 ədət sütun dəstəkləyirdi. İnşaat 120 il davam etmişdi. Yeni məbəd, yunan məbədləri içərisində o zamana qədər tikilən ən böyük tikinti idi. Məbədin başqa xüsussiyyəti onun tamamilə mərmərdən tikilməsi idi. Lakin bu məbəd də, 262-ci ildə qotların basqınları zamanı şəhərlə birlikdə dağıdılır. Bundan bir əsr sonra Roma imperatoru I Konstantin Efesi bərpa etsə də, xristian olduğu üçün məbədi bərpa etdirmir. Məbədin qalıntılarının böyük hissəsi digər inşaatlarda istifadə olundu.

Hazırda məbədin qalan hissələrinin çoxu Britaniya Müzeyində olsa da, Türkiyədəki Efes antik şəhərində onun bir iki qalıntısı sərgilənir.

Xarici keçidlər

• Oktay Talıstanlı. Qədim Şərqin möcüzələri. Bakı: "Adiloğlu", 2007.