Hacı ağa Fəqir Ordubadi
| Fəqir Ordubadi | |
|---|---|
| Hacı ağa Ordubadi | |
| Doğum tarixi | 1836 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1886 |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Uşağı | |
| Fəaliyyəti | şair |
| Üzvlüyü | |
 Hacı ağa Fəqir Ordubadi Vikimənbədə | |
Hacı ağa Fəqir Ordubadi (1836, Ordubad – 1886, Ordubad, Naxçıvan qəzası) — görkəmli Azərbaycan nasiri Məmməd Səid Ordubadiinin atası, dövrünün tanınmış ziyalısı və şairi.[1]
Həyatı
[redaktə | mənbəni redaktə et]Hacı ağa Fəqir Ordubadi 9 yanvar 1836-cı ildə Ordubadda kiçik tacir ailəsində anadan olmuşdur. Atası Məhəmməd ticarət işləri ilə əlaqədar olaraq tez-tez İrana, Təbriz, Marağa, Şiraz və başqa şəhərlərə gedər, bəzən oğlu Hacağanı da özü ilə birlikdə aparardı. Odur ki, gəzdiyi yerlər və şahidi olduğu hadisələr hələ kiçik yaşlarından Fəqirin dünyagörüşünə təsir etmiş, onun gələcək inkişafında müsbət rol oynamışdır.
Firidun bəy Köçərlinin tədqiqatlarından məlum olur ki, Fəqir Ordubadi Şirazda təhsil almış, ərəb və fars dillərini orada mükəmməl öyrənmişdir.
M. S. Ordubadi atası haqqında yazır ki, "atam Hacıağa Fəqir, Şah Abbasın yanında böyük mərtəbə qazanmış məşhur şair Mirzə Hatəm Ordubadinin nəvəsidir. Atam İran Azərbaycanının Dizmar mahalından, Üştibin kəndindən olan Pənah adlı bir bağbanın qızı ilə evlənib ailə qurmuşdur. Nəsillikcə məşhur şair Nəbatiyə qohum sayılan bu ailə "yerli Həsənabad xanlarının qarət və qırğınından" yaxa qurtarmaq üçün baş götürüb qaçmış və Ordubadda məskən salmışdı. Hacıağa bu ailədən evləndiyi zaman həddindən artıq yoxsulluq içərisində yaşayırdı. Məhz buna görə də şerlərində "Fəqir" təxəllüsünü işlədirdi"[mənbə göstərin].
Bu illərdə Fəqir ərəb və fars dillərinin köməyilə klassik Şərq şairlərinin əsərlərini mütaliə edir, Sədi, Hafiz, Xəyyam, Nizami və Füzuli kimi sənətkarların şerlərinə nəzirə və bənzətmələr yazır, şerlərinin müəyyən bir qismini isə dini mövzulara həsr edirdi. Gözəl təbə və şairlik istedadına malik olan Fəqir yalnız "Əncüməni-şüəra" ədəbi məclisinə cəlb edildikdən sonra tədricən püxtələşməyə başlayır və ictimai-realist şerlər qələmə alır. Get-gedə yaradıçılığındakı tənqidi meyllərin qüvvətlənməsi ilə əlaqədar olaraq, axund və mollaların, din və şəriət adamlarının güclü təqibi Fəqiri çıxılmaz vəziyyətdə qoyur. Bu zaman din xadimləri və varlı şəxslər dini ehkamlara xidmət edən mövhumatçı şairnümalara xoşagəlməz həcvlər yazdırıb Fəqiri nüfuzdan salmağa çalışırlar.
Təqiblərə və yoxsulluğa məruz qalan şair vətəni Ordubadı tərk edərək bir müddət Türküstan və İranda yaşamağa məcbur olur. Bu illərdə "Əncüməni-şüəra"nın üzvlərindən olan görkəmli maarifpərvər şair Məhəmməd Tağı Sidqi də Ordubadı tərk etmişdi. Hər iki maarifpərvər şairin Ordubaddan uzaqlaşması "Ənçüməni-şuəra" ədəbi məclisinin zəifləməsinə və pərakəndə hala düşməsinə səbəb olmuşdu. Odur ki, vətəndən xaricdə Sidqi ilə görüşən Fəqir onun təkidi ilə yenidən Ordubada qayıdır və məclisə başçılıq etməklə bərabər, maarifçilik fəaliyyətini də davam etdirir. Bu vaxtlar şair Ordubadda yeni üsullu xüsusi məktəb açır. Bu məktəbdə dini elmlərlə yanaşı, dünyəvi elmlər də tədris olunurdu. Şair açdığı məktəbin cüzi gəliri hesabına dolanırdı. Lakin bu vəziyyət uzun sürmür. Həmin vaxt şairin əleyhdarlarının hiyləsi ilə Naxçıvan Culfasının Yaycı kəndindən Molla Kazım adlı birisi Ordubada gələrək xüsusi məktəb açır və dini elmləri tədris etməyə başlayır. Odur ki, şagirdlər öz valideynlərinin təkidi ilə Fəqirin məktəbini tərk edib Molla Kazımın dini məktəbinə axışırlar. Beləliklə, "din və şəriət əhli" içərisində "nüfuzunu itirən" Fəqir özunün yeni üsulda açdığı məktəbi bağlamalı olur.
Lakin güzəranının xeyli ağırlaşmasına bais olan Molla Kazım şairin satirik qələmindən yayına bilmir. Qəzəb və nifrətini gizlədə bilməyən Fəqir aşağıdakı həcv vasitəsi ilə Molla Kazımı satira atəşinə tutur:
Yaycıdan mədrəsəyə bir taza zurnaçı gəlib,
Yelləyibdir tuluğun, zurna çalan xaçı gəlib.
Molla Kazım kimi qaragüruh adamların təzyiqi nəticəsində ağır güzəran keçirən Fəqirin ömrünün sonlarına yaxın gözləri tutulur. Lakin həyat işığına həsrət qalan şair yenə də məclisdə iştirak edir, şerlərini isə yaxın qələm dostları olan Sidqi, Nədim və Bikəs təxəllüslü şairlərə yazdırırdı.
Həyatının bu cür ağır və sarsıntılı vaxtlarında da qaragüruh din xadimlərn və bir qrup varlı şəxslər Fəqiri təqib edir, onu nüfuzdan salmağa çalışırdılar. Çox çəkmir ki, onların hiyləsi nəticəsində komissarın və knyazın əmri ilə şairin atasını və əmisini həbs edirlər. Bu hadisə Fəqirə çox ağır təsir edir. O, hökumət idarələrinə şikayət etsə də, heç bir səmərə vermir. Nəticədə şair Naxçıvan xanlarından olan Kalbalı xana bu xüsusda mənzum məktubla müraciət edib ondan kömək istəyir.
Bu məktubdan sonra Kalbalı xanın işə qarışması nəticəsində şairin atası və əmisi həbsdən azad olunurlar. Lakin bir azdan sonra Fəqirin qardaşını da knyazın əmri ilə həbs edirlər. Bu hadisə ilə əlaqədar olaraq Fəqir bir daha Kalbalı xana və İsmayıl xan Naxçıvanskiyə mənzum xahişnamə və mədhiyyələrlə müraciət edir.
Məktublar bir daha sübut edir ki, yaradıcılığındakı tənqidi cəhətlərə görə şairin özü və ailəsi yerli hakim dairələrin, din və şəriət xadimlərinin güclü təqibinə məruz qalmışdır. Hətta şair ömrünün sonlarına yaxın həddindən artıq müflis bir vəziyyətə düşmüş və ehtiyac ucbatından Ordubadın və Naxçıvanın varlı şəxslərinə mədhiyyələr yazıb onlardan azuqə və geyim şeyləri istəmişdir.
Bunu Fəqirin əlyazma divanındakı müxtəlif şəxslərə yazılmış mənzum mədhiyyələr də təsdiq etməkdədir. Həmin mədhiyyələrində Fəqir Ordubad və Naxçıvanın varlı şəxslərindən sayılan tacir Hacı Məhəmməd Hüseynə, Mirzə Cəfər Ordubadiyə, Hacı Molla Hüseynə, Ordubadın hakimi Şeyxəli xanın oğlu Məhəmmədsadıq xana və başqalarına iltimas edərək dəfələrlə onlardan yardım istəmişdir.
Lakin bütün bu mədh və təriflərə baxmayaraq, şair varlı şəxslərin heç birindən yardım ala bilmir. Odur ki, bir tərəfdən, yoxsulluq dərdi, digər tərəfdən də yazdığı əsərlərə qədir-qiymət verilməməsi Fəqiri ruhdan salıb ümidsizliyə və bədbinliyə yuvarladır. Məhz bunun nəticəsidir ki, ömrünün sonlarına yaxın şair əvvəlki aşiqanə-lirik məzmunlu qəzəllərindən uzaqlaşıb, zəmanədən şikayət ruhlu bədbin şerlər qələmə alır. Qəm-qüssədən təngə gələn Fəqir 1886-cı ildə vəfat edir. Şair dostları onu Ordubad qəbiristanlığında dəfn edirlər.
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ Tərtib edəni: Zaman Əsgərli. "XIX əsr Azərbaycan şeiri antologiyası" (PDF). Milli Kitabxana (az.). "Şərq-Qərb". 2005. 2016-03-05 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2016-08-13.
