Model riski
Model riski (ing. Model risk) — təşkilatın maliyyə qərarlarını qəbul edərkən istifadə etdiyi modellərin qeyri-dəqiqliyi və ya yanlış işləməsi nəticəsində maliyyə itkiləri ilə üzləşmə ehtimalıdır.[1] Xüsusilə maliyyə institutlarında, risklərin idarə edilməsində və proqnoz modellərində geniş yayılmış bir risk növüdür.[2]
Səbəbləri
[redaktə | vikimətni redaktə et]Modelin yaradılmasında səhv metodologiya, yalnış tənliklər və ya qeyri-adekvat statistik üsulların tətbiqi. Məsələn, yanlış nəzəriyyə və ya təməl fərziyyələr üzərində qurulmuş model.[3] Modelin təhlil üçün istifadə etdiyi məlumatların qeyri-dəqiq və ya natamam olması. Keçmiş məlumatların gələcəkdə eyni şərtləri əks etdirməməsi (ing. overfitting). İqtisadi, siyasi və bazar şəraitindəki dəyişikliklərə qarşı modelin uyğunlaşa bilməməsi. Məsələn, pandemiya və ya iqtisadi böhran kimi fövqəladə hallar.[4] Modeldən düzgün istifadə edilməməsi, nəticələrin səhv təfsir edilməsi və ya modelin tələblərinə əməl olunmaması. Məlumatların işlənməsi zamanı proqram təminatında texniki səhvlər və ya kodlaşdırma xətaları.[5][6]
Təsirləri
[redaktə | vikimətni redaktə et]Yanlış modellər əsasında qəbul edilən qərarlar ciddi zərərlərə səbəb ola bilər. Təşkilatın səhvləri müştərilər və tərəfdaşlar arasında etibarsızlığa səbəb ola bilər.[7] Qanunvericilik tələblərinə cavab verməyən modellər hüquqi problemlər yarada bilər. Modellərə həddindən artıq etibar edilməsi idarəetmə mexanizmlərini zəiflədir.[8]
Nümunələr
[redaktə | vikimətni redaktə et]2008-ci il maliyyə böhranı zamanı kredit reytinq agentlikləri və maliyyə institutları tərəfindən istifadə edilən bəzi modellər bazarın həqiqi risklərini düzgün qiymətləndirə bilmədi.[9] Bu, qlobal maliyyə sisteminə ciddi zərər verdi. Amazon şirkətinin işə qəbul prosesində istifadə etdiyi bir maşın öyrənməsi modeli qadınlara qarşı qərəzli davranış göstərmişdi. Bu, modelin məlumatlarında olan qeyri-bərabərliyin nəticəsi idi.[10]
Azərbaycanda model riski
[redaktə | vikimətni redaktə et]Azərbaycanda maliyyə və sığorta sektorunda modellərin istifadəsi artmaqdadır.[11] Bank sektorunda kredit risklərinin qiymətləndirilməsi və makroiqtisadi göstəricilərin proqnozlaşdırılması üçün modellər geniş tətbiq edilir. Lakin texnologiya və analitika imkanlarının məhdudluğu bəzi hallarda model riskini artırır.[12]
İstinadlar
[redaktə | vikimətni redaktə et]- ↑ "Model Validation and Backtesting". 2009-04-03 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-12-01.
- ↑ Gibson, və b. "Interest rate model risk: An overview". The Journal of Risk. 1 (3). Spring 1999: 37–62. doi:10.21314/JOR.1999.009.
- ↑ "Controlling Model Risk". 2008-12-07 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-12-01.
- ↑ Simmons, Katerina. "Model Error" (PDF). New England Economic Review. 1997: 17–28. Evaluation of various finance models
- ↑ Becky Gaylord (Sept. 8, 2001) "Oops! Bank Will Write Off $1.75 Billion", New York Times
- ↑ "National Australia Bank chief promises review as share price drops". Australian Broadcasting Corporation. 12 June 2023.
- ↑ "Recipe for Disaster: The Formula That Killed Wall Street". Wired. February 23, 2009.
- ↑ "Model Risk" (pdf). 1996. İstifadə tarixi: September 10, 2013.
- ↑ Derman, Emanuel. "Laughter in the Dark: The Problem of the Volatility Smile". May 26, 2003.
- ↑ http://www.siiglobal.org/SII/WEB5/sii_files/Membership/PIFs/Risk/Model%20Risk%2024%2011%2009%20Final.pdf[daimi ölü keçid]
- ↑ Avellaneda, M.; Levy, A.; Parás, A. "Pricing and hedging derivative securities in markets with uncertain volatilities". Applied Mathematical Finance. 2 (2). 1995: 73–88. doi:10.1080/13504869500000005.
- ↑ Buraschi, A.; Corielli, F. "Risk management implications of time-inconsistency: Model updating and recalibration of no-arbitrage models". Journal of Banking & Finance. 29 (11). 2005: 2883. doi:10.1016/j.jbankfin.2005.02.002.
Ədəbiyyat
[redaktə | vikimətni redaktə et]- Lyons, T. J. "Uncertain volatility and the risk-free synthesis of derivatives". Applied Mathematical Finance. 2 (2). 1995: 117–133. doi:10.1080/13504869500000007. hdl:10338.dmlcz/135679.
- Rebonato, R. Managing Model Risk // Handbook of Risk Management. FT-Prentice Hall. 2001.
- Joseph Simonian (2024). “Investment Model Validation - A Guide for Practitioners”. CFA Institute Research Foundation.
- Taleb, Nassim. Fooled by Randomness: The Hidden Role of Chance in Life and in the Markets. Wiley. 2006. ISBN 1-4000-6793-6.
