Rast

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Bu adın digər istifadə formaları üçün bax: Rast muğamı haqqında araşdırma.

Rast – Azərbaycan musiqisində 1) yeddi ladlarından (məqamlarından) biri, 2) əsas Azərbaycan muğam dəstgahlarından biri.[1] Bütün müsəlman ölkələrində mövcuddur.

Etimologiya

[redaktə | vikimətni redaktə et]

"Rast" sözü farsca "düz, dürüst, müstəqim, düzgün" deməkdir.

Tarixçə

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Orta əsr musiqi elmində Rast ən birinci və bütün digər muğamların əsası sayılır. Musiqişünaslar Rastı "muğamların anası" adlandırmışlar. Rast Yaxın Şərq xalqlarının şifahi – peşəkar musiqisində 12 əsas muğamdan biridir. Baxmayaraq ki, 12 klassik muğamdan bəziləri şöbə halına keçmiş, bəziləri isə kiçik həcmli muğam əhəmiyyətini kəsb etmişdir, qədim zamanlardan 12 muğamdan Rast öz əvvəlki mahiyyətini bu günədək qoruyub saxlamışdır.

Üzeyir Hacıbəyov "Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları" kitabında muğamların dəyişikliyə uğradığını söyləyir. O, Rastı "indiyədək zamanın və hadisələrin sarsdıcı təsirinə qarşı möhkəm duran yeganə muğam" adlandırmışdır. Bakı, Şamaxı, Şuşanın özünəməxsus "muğam məktəbləri"ndə Rast dəstəgahının şöbə və guşələrinin həm say, həm də ardıcıllıq etibarilə müqayisə nəticəsində belə qənaətə gəlmək olur ki, əgər Bakı musiqi məclisində Rast dəstgahı 15, Şuşa məclisində 18, Şamaxıda 21-ə çatır:

Rast ailəsinə bir sıra muğamlar aiddir. "Mahur–Hindi", "Orta Mahur", "Bayatı–Qacar", "Dügah" dəstgahları məhz Rastın variantlarıdır. Bu muğamlar öz quruluşu və musiqi məzmunu baxımından bir-birinə çox uyğundur.

Rast muğam dəstgahı kimi

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Yaxın Şərq xalqları klassik musiqisinin 12 muğamından biri. “Qədim musiqişünaslar rastı muğamların anası adlandırmışlar. Rast muğamı nəinki öz adını və kökünün səsdüzümünü, hətta öz tonikasının (mayəsinin) ucalığını belə zəmanəmizə qədər mühafizə edib saxlaya bilmişdir.” [2]

Rast Azərbaycan musiqisində

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Azərbaycan musiqisində: novruz-rəvəndə, rast, üşşaq, hüseyni, vilayəti (bəzən dilkeş), xocəstə, xavəran, əraq, pəncgah, rak, əmiri və məsihi şöbələrindən ibarət dəstgah.

Muğam şöbələri arasında ifa olunan rənglər də əsas muğamın adını daşıyır.[3]

Bakı musiqi məclislərində “Rast” dəstgahı 15, Şuşa muğam məclisində 18 şöbə və guşədən ibarətdirsə, Şamaxı məclisində isə şöbə və guşələrin sayı 21 olmuşdur. Həmin bu üç muğam məclisində oxunan “Rast” dəstgahının sayı və ardıcıllığı aşağıdakı cədvəldə verilir [4][5]:

Bakı (Abşeron) Şuşa (Qarabağ) Şamaxı (Şirvan)
1. Mayeyi Rast 1. Rast 1. Rast
2. Novruzi rəvəndə 2. Pəncgah 2. Üşşaq
3. Rast 3. Vilayəti 3. Mücrü
4. Üşşaq 4. Mənsuriyyə 4. Hüseyni
5. Hüseyni 5. Zəminxarə 5. Vilayəti
6. Vilayəti 6. Rak-hindi 6. Siyahi-ləşgər
7. Xocəstə 7. Azərbaycan 7. Məsihi
8. Xavəran 8. Əraq 8. Dəhri
9. Əraq 9. Bayatı-Türk 9. Xocəstə
10. Pəncgah 10. Bayatı-Qacar 10. Şikəsteyi-Fars
11. Rak 11. Mavəraənnəhr 11. Rak-hindi
12. Xavəran 12. Balu-Kəbutər 12. Rak-Xosrovani
13. Əmiri 13. Hicaz 13. Saqinamə
14. Məsihi 14. Şahnaz 14. Əraq
15. Rast 15. Əşiran 15. Təsnif-Qərai
16. Zəngi-Şötər 16. Məsnəvi
17. Kərkuki 17. Zəngi-Şötər
18. Rast 18. Nəğməyi-Hindi
19. Mənəvi
20. Kabili
21. Rast

Rast muğamı əsasında bəstələr

  • Ə.Quliyevin rəhbərliyi ilə xalq çalğı alətləri orkestri - Əraq rəngi
  • Muğam Teatrının solistləri - Rast rəngi

Rast İran musiqisində

[redaktə | vikimətni redaktə et]

İran musiqisində "Rast-pəncgah" kimi bilinir: zəngulə, pərvanə nəğmə, ruh-əfza, Xosrovani, pəncgah, süpehr, üşşaq, Şiraz, bayatı-əcəm, mübərriqə, qərəcə, bəhr-nur və əlavə olaraq Əbül-çəp, Leyli və Məcnun, ravəndi, novruz-ha, nəfir, fərəng, əraq şöbə və guşələrindən ibarət dəstgah.[6]

Rast muğamı Türkiyə musiqisində

[redaktə | vikimətni redaktə et]

13 əsas (basit) makamdan biridir.[7][8][9]

Rast muğamı Özbək və Tacik musiqisində

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Şeşməqama daxil olan altı əsas muğamlardan biridir [10][11].

Rast musiqi ladı (məqamı) kimi

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Quruluşu: 1-1- 1/2 ton formullu üç tetraxordun qovuşuq üsulla (x.1 - intervalı məsafəsində) birləşməsindən ibarətdir; səssırası 10 pilləlidir, IV pillə mayə (tonika) pilləsidir. Məqamın səssırasının IV, VI, VII, VIII pillələri istinad-dayaq pilləsi kimi “Rast” muğamının şöbələrinin əsasını təşkil edir; bu məqamda qurulan musiqi nümunələri – xalq mahnıları, rəqsləri, aşıq havaları həmin pillələrə əsaslanır.[12]

Rast ladında bəstələr

[redaktə | vikimətni redaktə et]
Xalq mahnıları
  • Aman nənə
  • Mən gedirəm Zəngilana
  • Çal, oyna
Bəstəkar mahnıları
  • "Arşın mal alan" operettasından Əsgərin mahnısı "Arşın mal alan", qızların xoru "Arşın malçı, mal göstər", Cahan xalanın mahnısı “Çadramı sallam başıma”
  • "O olmasın, bu olsun" operettasında Rüstəm bəylə Meşədi-İbadın dueti [13]
Rəqslər

Qaynaq

[redaktə | vikimətni redaktə et]
  1. ↑ "Əfrasiyab Bədəlbəylinin "İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti - Rast". 2021-06-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-07-14.
  2. ↑ "Üzeyir Hacıbəyov. Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları - Tarixi məlumat". 2022-03-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-05-11.
  3. ↑ "Muğam Ensiklopediyası - Rəng". 2021-06-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-05-11.
  4. ↑ Ramiz Zöhrabov. Muğam. Bakı: "Azərnəşr", 1991, səh 104.
  5. ↑ "Zakir Mirzəyev. Rast muğamı (muğam fənni üzrə metodik vəsait). Bakı, 2010" (PDF). 2022-06-17 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2013-06-06.
  6. ↑ "Muğam Ensiklopediyası - Rast-Pəncgah". 2021-06-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-05-11.
  7. ↑ Turkish Music Portal - Turkish Music Dictionary[ölü keçid]
  8. ↑ "Academy of Turkish music by Öztürk Şahin - Özelde Makam Sınıflandırılması". 2017-04-18 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-05-11.
  9. ↑ ""Esendere" kültür sanat derneği - Hüseyin Sadeddin Arel'in "Türk Musikisi Kimindir" Kitabından alıntılar". 2019-05-09 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-05-11.
  10. ↑ "Muğam Ensiklopediyası - Şeşmakom (Şeşməqam)". 2021-06-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-07-14.
  11. ↑ UNESCO - Shashmaqom music
  12. ↑ "Muğam Ensiklopediyası - Rast". 2022-01-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-05-11.
  13. ↑ "Üzeyir Hacıbəyov. Azərbaycan xalq musiqisi əsasları. - Didaktik material. Rast". 2022-01-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-05-11.
  14. ↑ "Эльнара Дадашева. Некоторые особенности мелодических отклонений в азербайджанских народных танцах. Международный музыкальный культурологический журнал "Harmony"". 2021-07-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-05-11.
  15. ↑ Əfrasiyab Bədəlbəyli - Muğamlar Arxivləşdirilib 2021-06-19 at the Wayback Machine. “Azərbaycan pioneri”, 21, 24 fevral 1961.

Xarici keçidlər

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Həmçinin bax

[redaktə | vikimətni redaktə et]
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Rast&oldid=7035945"