Türkiyədə yüngül sənaye
Türkiyənin yüngül sənayesi — Türkiyənin toxuculuq, geyim və dəri sənayesində istehsal sənayesində çalışanların üçdə birindən çoxu çalışır (müxtəlif mənbələrə görə, 750 mindən 1,9 milyon nəfərə qədər və toxuculuq və geyim sənayesində təxminən 40 min şirkət fəaliyyət göstərir).
Özəl xarici və Türkiyə dövlət kapitalının yüngül sənayedəki payı azdır.
Çin, Vyetnam, Hindistan, Banqladeş və Pakistandan ucuz məhsulların bazara daxil olması bir çox türk şirkətlərinin daha bahalı qiymət seqmentinə keçməyə məcbur etdi. Onlar marka məhsulların istehsalını mənimsədilər.
Tekstil sənayesi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Toxuculuq sənayesi Türkiyə iqtisadiyyatının ən qədim və aparıcı sahələrindən biridir. 1980-ci ildə həyata keçirilən iqtisadi islahat toxuculuq mallarının ixracının artmasına və yeni toxuculuq avadanlıqlarının idxalına kömək etmişdir. 2002-ci ildə toxuculuq sənayesində 16,6 milyard dollarlıq (1990-cı ildə — 8,8 milyard) məhsul istehsal olunmuş və 6.2 milyard dollarlıq (1990-cı ildə — 3.1 milyard) məhsul ixrac edilmişdir. 2005-ci ildə 17.5 milyard dollar dəyərində tekstil məhsulları istehsal edildi; 2006-cı ildə tekstil ixracatı 8.1 milyard dollara çatmişdır (o cümlədən parçalar — 3.1 milyard, lif və iplik — 1.7 milyarddan çox). 2009-cu ildə Türk toxuculuq məhsullarının ən böyük alıcılarının ilk onluğuna Rusiya (15%), İtaliya (9,7%), Almaniya (6.1%), Rumıniya (4.6%), Polşa (4.3%), İran (4,1%), Bolqarıstan (3,8%), Böyük Britaniya (3,2%), Misir (2,9%) və ABŞ (2,9%) daxil idi. Tekstil ixracatının əsas məhsullarını sintetik parçalar, pambıq parçaları, iplər və ipliklər, yun parçalar təşkil etmişdır. Bundan əlavə, Türkiyə dünyanın aparıcı yun iplik və üçüncü ən böyük ankara yunu istehsalçısıdır[1][2][3][4][5][6][7].
Türk tekstil və geyim sənayesinin istehsalı:
- 1979-cu ildə — 595 milyon dollar;
- 1990-cı ildə — 5,1 milyard dollar;
- 2002-ci ildə — 27,7 milyard dollar (ixrac 13,9 milyard dollar), ümumi sənaye istehsalında payı 21,5%, sənaye məhsullarının ümumi ixracında 36,2%, ümumi ixracda 33 , 7% və Türkiyə ÜDM-də — 10% -dən çox;
- 2007-ci ildə — 30 milyard dollar artaraq toxuculuq, geyim və xalça ixracatı 24 milyard dollara çatdı ki, bu da ümumi ixracatın 21% -ni təşkil etdi (Türkiyə geyim ixracına görə dünyada beşinci və ya altıncı yerə yüksəldi və ev tekstilinə ixracatında üçüncü və ya dördüncü yerə çıxdı);
2009-cu ildə tekstil və geyim ixracı ümumi ixracatın 19% -ni təşkil edərək 19.3 milyard dollara düşdü. 1980-ci illərdə ixracda liflər, ipliklər və parçalar üstünlük təşkil edirdisə, hazır paltarların nisbəti tədricən artmağa başladı. Türk toxuculuq və geyimlərinin əsas idxalçıları Avropa Birliyi ölkələri, Rusiya və Ukraynadır.
2005-ci ildə Türkiyə 1.65 milyard metr pambıq parça (2004-cü ildə 1.7 milyard metr), 688 milyon metr sintetik parça, 63 milyon metr yun parça, 13 milyon metr kətan, çətənə və jqut parça və 55 min ton istehsal etdiyi şnurlu parçalar, həmçinin 1,05 milyon ton pambıq iplik, 714 min ton süni iplik, 453 min ton kimyəvi lif, 200 min ton yun iplik, 2 min ton kətan və jqut iplik, 1 min ton ankara yunu istehsal etmişdir. Türkiyə ev tekstilinin əsas istehsalçısıdır vəxüsusən AB ölkələrinə əsas (bu sektorda ikinci yeri tutur) ixracatçısıdır. 2007-ci ildə ölkə 1,9 milyard dollar dəyərində ev əşyaları (dəsmal, yataq və stol örtükləri, pərdələr, yataq dəstləri, mebel döşəmələri və yorğanlar) ixrac etmişdir. Tekstildə xalça sənayesi böyük rol oynamağa davam edir. 2007-ci ildə ölkə 850 milyon dollar maşın istehsalı xalçalar (gücü 190 milyard metrdən çox istehsal etməyə imkan verir) və 186 milyon dollarlıq əl istehsalı xalçalar və kilimlər (istehsal 3,5 milyon m² qiymətləndirilir) ixrac etmişdir. Vətəndaşların rifah halının artması ilə texniki toxuma və toxunmamış materiallardan hazırlanan məhsullara tələbat artmışdır — qadın gigiyena məhsulları, uşaq bezi, tibbi tekstil, diş ətirləri, tüferlər və s. Bundan əlavə, texniki toxuculuqdan geniş istifadə avtomobil, qablaşdırma, geyim və kimya sənayesində, inşaat, logistika, tibb, filtrasiya və kənd təsərrüfatında (çantalar və iri çantalar, şinlər üçün kordon liflər, təhlükəsizlik kəmərləri, membranlar, örtüklər, yüksək müqavimətli parçalar, iplər və iplər) müşahidə edilir. 2007-ci ildə Türkiyə 110 min metrik ton toxunmamış tekstil istehsal etmiş və 1.5 milyard dollardan çox texniki və toxunmamış tekstil ixrac etmişdi (ölkə böyük çanta və çanta ixracatında dünyada birinci yerdədir və şinlər üçün kordon liflərinin ixracında lider yerlərdən birini tutur))[4][5][6][8].
Ayrıca, istehlak məhsulları sektoru fəal inkişaf edir — düymələr, qarmaqlar, bantlar, etiketlər, elastik bantlar, tikmə, hörgülər, toxunma izlər, qablaşdırma, bitirmə və döşəmə parçaları və lentlər (2007-ci ildə bu malların birbaşa ixracı təxminən 500 milyon dollar, dolayı, toxuculuq və geyim tərkibində — 1,8 milyard dollar təşkil etmişdir)[1][2][8].
Türkiyənin ən böyük parça istehsalçıları arasında bu şirkətlər önə çıxır: Korteks Mensucat, Kordsa Global Endüstriyel, Zorlu Linen Dokuma, Bilkont Diş, Altınyıldız Mensucat, Gap Cənub-Şərqi Tekstil, Atateks Tekstil, Akın Tekstil, Kilim Qrupu Kartaltepe, Yünsa Yünlü, Orma Tekstil, Çetinkaya Mensucat, Aydın Örme, Flokser Tekstil, Şahinler Mensucat Aydın Mensucat və Aksu İplik Dokuma (İstanbul), Sanko Tekstil və Isko Dokuma (Gaziantep), Yeşim Tekstil, Küçükçalik Tekstil, Akbaşlar Tekstil, Negris Tekstil və Harput Tekstil (Bursa), Bossa (Adana), SS Tariş Pamuk və Söktaş Tekstil (İzmir), Menderes Tekstil, Dənizli Basma, Ozanteks Tekstil və Küçüker Tekstil (Denizli), Orta Anadolu, Birlik Mensucat, Boyteks Tekstil və Karsu Tekstil (Kaiser tekstens, Kaiseri Keseni) və Iskur Tekstil (Kahramanmaraş), Ataç (Antalya) və İşbir Sentetik Dokuma (Balıkesir).
Türk toxuculuq sənayesində ölkənin aparıcı maliyyə və sənaye qrupları da təmsil olunur: Çalık Holdinq, Sabancı Holdinq, Zorlu Holdinq [en], Sanko Holdinq, Boydak Holding, Hamoğlu Holdinq, Akça Holdinq, Yimpaş Holdinq, Ren Holdinq və Günəş Holdinq[4].
Ən böyük lif və iplik istehsalçıları bu şirkətlərdir: Aksa Akrilik Kimya [en], Korteks Mensucat, Kordsa Global Endüstriyel, Bilkont Diş, Atateks Tekstil, Aydın Mensucat və Aksu İplik Dokuma (İstanbul), Advansa Sasa Polyester (Adana), Sanko Tekstil, Gülsokenta Merko Dkomenu Akteks Akrilik (Gaziantep), SS Tariş Pamuk (İzmir), Orta Anadolu və Karsu Tekstil (Kayseri), Kipaş Mensucat, Arsan Tekstil və Iskur Tekstil (Kahramanmaraş), Akbaşlar Tekstil, Negris Tekstil, Biran İplik, Sifaş Bekirpl İkiktikul Bürk Niqde)[6][5].. Texniki tekistil və toxunmamış tekstilin ən böyük istehsalçıları bu şirkətlərdir: Kordsa Global Endüstriyel, Gülsan Group, Hassan Group, Advansa Sasa Polyester, General Tekstil, Həyat Temizlik, Mogul Tekstil, Vateks Tekstil, Aklnal Sentetik Tekstil, Fiberflon, Sude Suni Deri və Kurt Kuma [5].
Ən çox toxuculuq müəssisələrinin konsentrasiyası Mərmərə dənizi hövzəsi (ölkənin toxuculuq sənayesində çalışanların 56% -i, bütün toxuma şirkətlərinin 67% -i və toxuma ixracatının 71% -i, əsas mərkəzlər İstanbul, Bursa, Tekirdağ və Balıkesir), Egey dənizi (ölkənin toxuculuq sənayesində çalışanların 12% -i, 11-i) bütün toxuma şirkətlərinin və toxuma ixracatının 10% -i, əsas mərkəzləri İzmir, Dənizli və Uşak) və Aralıq dənizi (əsas mərkəzlər Gaziantep, Adana, Kahramanmaraş və Antalya) bölgələridir, həmçinin Mərkəzi Anadoluda (əsas mərkəz Kayseri)[1][3][4] cəmləşmişdir.
— İri tekstil mərkəzləri.
— Tekstil sənayesinin mərkəzi.
— Dəri-ayaqqabı sənayesi mərkəzi.Tikiş sənayesi (paltar istehsalı və s.)[redaktə | mənbəni redaktə et]
Türkiyə hazır paltarların istehsalı və ixracı ilə şöhrət qazanmışdır. Tikiş sənayesinin əsası 1950-ci illərdə qoyulmuş, lakin sürətli böyüməsi 1970-ci illərin sonlarında başlamışdır. Türk geyimlərinin ən böyük beş alıcısı sırasına Almaniya, İngiltərə, Fransa, Hollandiya və ABŞ daxildir (2002-ci ildə Türkiyə AB ölkələrinə hazır geyimlərin ikinci ən böyük tədarükçüsü, dünyada trikotaj geyimlərin dördüncü ixracatçısı və toxunmuş paltarların dünyada səkkizinci ixracatçısıdır).
İstanbul türk modasının ən böyük mərkəzi və geyim ticarət mərkəzidir. Tikiş fabriklərinin əksəriyyəti İzmir, Bursa, Ankara, Dənizli, Gaziantep, Kayseri, Tekirdağ, Adıyaman, Kahramanmaraş, Adana, Adapazarı, Konya və Mersin şəhərlərində yerləşir.
Geyim sənayesinin ən çox ixrac yönümlü subekti dəri və xəz geyimlərinin istehsalıdır. Türkiyə bu sahədə dünya üçüncüsüdü. O, yalnız Çin və İtaliyadan geri qalır (2002-ci ildə istehsal 882 milyon dollar, ixrac isə 411 milyon dollar). Dəri və xəz paltarları istehsal edən əsas mərkəzlər İstanbul, İzmir, Çorlu, Salihli və Antalyadı[8][9].
Ən böyük və məşhur türk geyim istehsalçısı bu şirkətlərdi: Çak Group [en] (İstanbul və Adapazardakı fabriklər), Mavi Jeans [en] (Çerkezköydəki fabrik), Saray Hali (İstanbuldakı zavod), Yataş Yatak (Kayseridəki fabrik), Yakupoglu Tekstil (Ankaradakı fabrik), Üniteks Gida Tekstil (İzmir fabriki), Aydınlı Hazir (İstanbul fabriki), Mintay Tekstil (İstanbul fabriki).
Həmçinin, türk müəssisələri Hugo Boss, Levi Strauss & Co, H&M, Inditex və Benetton Group[1][9][10] kimi dünya brendlərinin də sifarişlərini də yerinə yetirirlər.
Eksport[redaktə | mənbəni redaktə et]
Tikiş sənayesi istehsalı və ixracı: 1990-cı ildə — 3,2 milyard / 2 milyard, 2002-ci ildə — 11 milyard dollar / 7.6 milyard dollar, 2007-ci ildə — … / 13.5 milyard dollar.
Geyim ixracatının 80% -i pambıq məhsulları idi. Trikotaj məhsulları bütün Türkiyə geyim ixracının təxminən 60% -ni, toxunmuş məhsulların isə təxminən 40% -ni təşkil etmişdir.
Paltar ixrac edən ən vacib mal qrupları arasında (2007)[9]: trikotaj köynəklər və köynəklər (3.088 milyard dollar), toxunmuş qadın kostyumları, paltarlar, yubkalar və şortlar (2.38 milyard dollar), kişilərin toxunmuş kostyumları, gödəkçələr, şalvarlar, və şort (1,351 milyard dollar), trikotaj sviter, pullover (1,27 milyard dollar), qadın trikotaj kostyumları, paltar, yubka və şort (888 milyon dollar), trikotaj qoltuq və corab (856 milyon dollar), qadın trikotaj bluzka və köynəklər (587 milyon dollar), kişilərin toxunmuş köynəkləri (511 milyon dollar), qadın toxunmuş bluzkalar və köynəklər (492 milyon dollar) üstünlük təşkil etmişdir.
Dəri məmulatları istehsal edən mərkəzlər (kəmərlər, cüzdanlar, çantalar, portfellər və qutular) İstanbul, İzmir, Bursa və Ankaradır[11].
Dəri sənayesi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Dəri işləmə, dəri ayaqqabı və aksesuarların istehsalı Türkiyənin yüngül sənayesinin vacib bir sahəsidir. Türkiyədə dəri sənayesinin sürətli inkişafı dövrü 1980-ci illərdə başlamışdır.
2002-ci ildə məhsul istehsalı 2,3 milyard dollar təşkil etmişdi və bunun 250 milyon dollarlığı (2007-ci ildə — təxminən 850 milyon dollar) ixrac edilmişdi. Xam dəri istehsalının azalması dəri xammalının genişmiqyaslı idxalı ilə nəticələnmişdir (1990-cı ildə bu 128 milyon dollar idisə, 2002-ci ildə 423 milyon dollara çatdı).
Dəri sənayesinin ən böyük mərkəzləri 1990-cı illərdə açılan üç ixtisaslaşmış bölgə — Tuzla, Menəmən (İzmir) və Çorludu. Həmçinin Manisa, Kula, Salihli, Uşak, Bor, Bursa, Qereda [en], Dənizli, Antakya, Isparta, Gönen və Gaziantepdə də dəri sənayesi mərkəzləri var.
Ayaqqabı sənayesi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Ayaqqabı sənayesi 1950-ci illərdə yaranmışdır, lakin modernləşdirmə və sürətli böyümə prosesi 1980-ci illərdə baş vermişdir. İllik ayaqqabı istehsal gücü 1990-cı ildəki 155 milyon cütdən 2002-ci ildə 305 milyon cütə yüksəlmişdi (ən böyük artım poliuretandan hazırlanmış tərlik və ayaqqabı seqmentlərində idi). 2002-ci ildə sənaye 1,4 milyard dollar dəyərində məhsul istehsal etmiş (dəri ayaqqabı — 951 milyon dollar, tərlik — 192 milyon, tekstil ayaqqabı — 142 milyon, plastik ayaqqabı — 91 milyon, rezin ayaqqabı -; 31 milyon) və 154 milyon dollar ixrac etmişdir. Həmin il Türkiyə qlobal bazarın 1,3% payı ilə dünyanın ən böyük ayaqqabı istehsalçıları arasında 11-ci yeri tuturdu.
2007-ci ildə ayaqqabı sənayesində 27 min nəfər və 4.7 mindən çox şirkət çalışmışdır. Türkiyə hər il orta hesabla 316 milyon dollarlıq ayaqqabı ixrac edir (dəri ayaqqabı da daxil olmaqla — 167 milyon), əsas bazarlar Rusiya, Rumıniya, Bolqarıstan, Səudiyyə Ərəbistanı, İngiltərə, Yunanıstan, Almaniya, Hollandiya, Fransa, İraq və İsraildi.
Ayaqqabı sənayesinin ən böyük mərkəzləri Kuçukçekmece, Bornova [İzmir], Gaziantep, Konya, Ankara, Manisa, Dənizli, Adana, Malatya, Antakya, Trabzon, Iskilip [Is] və Ispartadı[11].
Ayrıca İstanbul, İzmir, Konya və Gaziantep ən böyük ayyaqabı hissələri (daban, topuq, dəstək, arxa dayaq, qaynaq dəsti və s.) və komponentlərinin istehsal mərkəzləridi. Türkiyənin ən məşhur ayaqqabı istehsalçıları və ixracatçıları arasında ASD Footwear (kiçik və orta ayaqqabı istehsalçılarının xarici ticarət birliyi) və Lescon (əsas idman ayaqqabı istehsalçısı) şirkətləri öndə gedir[11].
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ 1 2 3 4 "Turkish Textile Industry and Its Competition Power" (ingilis). Ege University. 2012. 2013-07-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-08-05.
- ↑ 1 2 "Textile and Clothing Supplies in Turkey" (ingilis). San Blue Enterprises. 2014-07-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-08-05.
- ↑ 1 2 "Turkish Textile Industry" (PDF) (ingilis). ITKIB. 2013-10-08 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2013-08-05.
- ↑ 1 2 3 4 "Fabric Industry in Turkey" (ingilis). San Blue Enterprises. 2012-11-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-08-05.
- ↑ 1 2 3 "Technical Textile and Nonwovens Industry in Turkey" (ingilis). San Blue Enterprises. 2014-07-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-08-05.
- ↑ 1 2 3 "Fibers and Yarns Industry in Turkey" (ingilis). San Blue Enterprises. 2014-07-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-08-05.
- ↑ "Turkey`s Cotton Textiles Industry" (ingilis). San Blue Enterprises. 2014-07-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-08-05.
- ↑ 1 2 3 Sarah Pelot. "Turkey Textile Industry Profile" (ingilis). Textile World Asia. Billian Publishing Inc. 2013-09-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-08-05.
- ↑ 1 2 3 "Clothing Industry in Turkey" (ingilis). San Blue Enterprises. 2013-05-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-08-05.
- ↑ "Company Profile" (ingilis). LTB. 2013-05-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-08-09.
- ↑ 1 2 3 "Footwear industry in Turkey" (ingilis). San Blue Enterprises. 2014-02-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-08-05.