Tribosphenida
Tribosphenida (yun. τρίβω, tríbō, "ovmaq" + σφήν, sphḗn, "paz"), Hypomylos, Aegialodontia və Theria (kisəlilər və plasentalıların son ortaq əcdadı və onun bütün nəsilləri) əcdadlarını əhatə edən məməlilər qrupudur.[1] Zatheria qrupuna aiddir. Tribosphenida'nın hazırkı tərifi Boreosphenida ilə daha çox və ya daha az sinonimdir.[2]
Xüsusiyyətləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Tribosphenida'nın əsas xüsusiyyəti, tribosfenik azı dişlərinə sahib olmasıdır. Bu dişlər, üç əsas hissədən ibarətdir: protokon, parakon və metakon. Bu diş quruluşu, qidanı daha səmərəli şəkildə çeynəməyə və həzm etməyə imkan verir.[3]
Təsnifatı
[redaktə | mənbəni redaktə et]Tribosphenida kladı, aşağıdakı qrupları əhatə edir:
- Aegialodontia: Erkən Təbaşir dövründə yaşamış nəsli kəsilmiş bir qrup məməli.
- Hypomylos: Yura dövründə yaşamış nəsli kəsilmiş bir qrup məməli.
- Theria: Kisəlilər (Metatheria) və plasentalılar (Eutheria) daxil olmaqla, müasir məməlilərin əksəriyyətini əhatə edən bir klad.
Təkamülü
[redaktə | mənbəni redaktə et]Tribosphenida'nın təkamülü, məməlilərin erkən diversifikasiyası və qlobal yayılması ilə sıx bağlıdır. Tribosfenik azı dişlərinin inkişafı, məməlilərin qidalanma strategiyalarında böyük bir dəyişikliyə səbəb olmuş və onların yeni ekoloji nişlərə uyğunlaşmasına imkan vermişdir.
Paleoqeoqrafiya
[redaktə | mənbəni redaktə et]Ən qədim boreosfenidanlar Berriasian dövründən (~145-140 milyon il əvvəl) qaynaqlanır. Erkən Təbaşir dövründə Şimal yarımkürəsi ilə məhdudlaşmış, lakin Təbaşir dövrünün sonunda Cənubi Amerika və Hindistana yayılmışdır.[4]
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ Kielan-Jaworowska, Zofia; Cifelli, Richard L.; Luo, Zhe-Xi. Mammals from the Age of Dinosaurs: Origins, Evolution, and Structure. New York: Columbia University Press. 2004. ISBN 978-0-231-11918-4.
- ↑ Luo, Z.-X.; Kielan-Jaworowska, Z.; Cifelli, R.L. "In quest for a phylogeny of Mesozoic mammals". Acta Palaeontologica Polonica. 47 (1). 2001: 1–78.
- ↑ Luo, Z.-X.; Kielan-Jaworowska, Z.; Cifelli, R.L. "In quest for a phylogeny of Mesozoic mammals". Acta Palaeontologica Polonica. 52 (1). 2007: 1–78.
- ↑ Rougier, G.W.; Wible, J.R.; Beck, R.M.; ApEstevez, S. "The first early late Cretaceous mammal from South America". American Museum Novitates. 3566. 2007: 1–18. doi:10.1206/0003-0082(2007)3566[1:TFELCM]2.0.CO;2.