Təyyarə Şəhidləri abidəsi
Təyyarə Şəhidləri abidəsi
| |
.jpg) | |
| Yerləşməsi | Fateh, İstanbul, Türkiyə [1] |
| Koordinatları | 41°00′56″ şm. e. 28°57′15″ ş. u.HGYO |
| Memarı | Vədat Tək[1] |
| İnşası | 2 aprel, 1914[1]—1916[1] illər |
| Status | Türk aviasiya tarixində ilk hava şəhidləri xatirəsinə |
Təyyarə Şəhidləri abidəsi (türk. Hava Şehitleri Anıtı — Türkiyənin İstanbul şəhərinin Fateh bölgəsində yerləşir, Osmanlı Hava Qüvvələrinin uçuş qəzalarında şəhid olan ilk əsgərlərinə həsr olunmuş xatirə abidəsidir.[1] Türkiyədə, "şəhid" ifadəsi müharibə əsnasında şəhid olan insanlar üçün böyük şərəfdir.
Abidə, Fələstində ardıcıl iki monoplanın düşməsindən, 1914-cü ilin əvvəlində İstanbuldan İskəndəriyyəyə ekspedisiya uçuşunda olan dörd hərbi aviatordan üçünün həlak olmasından dərhal sonra ucaldılmağa başlamışdır. Sütun şəklində olan abidənin açılışı 1916-cı ildə baş tutmuşdur. Hər il Şəhidlər Günündə abidənin önündə hərbi anım mərasimi keçirilir.[1]
Tarixi
[redaktə | vikimətni redaktə et]Balkan müharibələrindən sonra Osmanlı imperiyası hökuməti, imperatorluğun sərhədlərində güclü ekspedisiya işinə başladı. İstanbuldan Misirin Qahirə və İsgəndəriyyə şəhərlərinə dörd hava qüvvəsi monoplanının uçuşu təxminən 2500 km (1600 mil) məsafəni qət edəcəkdi. Təyyarələr 8 fevralda San Stefanodakı (müasir Yeşilköy, hazırda Atatürk Beynəlxalq Hava Limanı ərazisi) Aviasiya Məktəbindən İstanbula uçuşa başladı.[2] on February 8 manned by two aviators each.[3]
Birinci komandanın təyyarəsi, Blériot XI, 27 fevralda Dəməşqdən Qüdsə Təbəriyyə gölü yaxınlığındakı Əl-Səmra tərəfindən uçan istiqamətdə qəzaya uğradı; pilot dəniz donanması leytenantı (osman. Bahriye Yüzbaşısı) Fethi bəy və dənizçisi birinci topçu leytenantı (osman. Topçu Mülazım-ı Ula) Sadık bəy öldürüldü. İkinci komandanın təyyarəsi olan Deperdussin TT, 11 martda havaya qalxdıqdan qısa müddət sonra Jaffa yaxınlığında Aralıq dənizinə düşdü. İkinci topçu leytenantı (osman. Topçu Mülazım-ı Saniye) Nuri bəy öldürüldü, digər aviator İsmayıl Haqqı bəy isə qəzadan xilas oldu.[3]
Hər üç qurban Dəməşqdə basdırıldı. Təbəriyyə gölünün yaxınlığında qəza yerində abidə ucaldıldı.[3]
Dizaynı və tikintisi
[redaktə | vikimətni redaktə et].jpg)
Hökumət imperatorluğun paytaxtında Osmanlı hərbi aviasiyasının ilk şəhidlərinin xatirəsinə xatirə abidəsi tikməyə qərar verdi. Abidə üçün seçilən yer, İstanbulun Fateh səmtində, o zaman bələdiyyə binasının (hazırda İstanbul Yanğın Mübarizə İdarəsinin əsas binası) qarşısında, Bozdoğan kəmərinin yaxınlığındakı park idi.[3]
Memorialın təməl daşını 2 aprel 1914-cü ildə Hərbi nazir Ənvər paşa qoymuşdur.[2] Abidənin inşaatı iki il davam etdi və 1916-cı ildə açıldı. Məşhur türk memarı Vədat Tək tərəfindən dizayn edilmiş konik sütunlu abidədə ağ mərmərdən düzəldilmiş qırıq üst hissə var. Qırıq olan üst hissə uçuş missiyasının natamam statusunu simvollaşdırır. Tuncdan hazırlanmış dəfnə budağı sütunun aşağısında düzəldilmişdir. Abidə 7.50 m (24.6 ft) hündürlüyündədir. Sütunun dayandığı mərmər əsasən iki əks tərəfinin hər birinə böyük tunc medal əlavə edilmişdir. Bir medalda qurbanların adları və zabit rütbələri yazılmışdır. Digər tərəfində də, Bəyazit qülləsi və İstanbul mənzərəsi relyefli monoplan təsvir edilmişdir.[3]
Anım günü
[redaktə | vikimətni redaktə et]Abidədəki ilk anım mərasimi 1916-cı ildə açılış günündə edildi. Lakin 1926-cı ilə qədər ümumiyyətlə heç bir tədbir keçirilmədi.[4]
16 fevral 1925-ci ildə Mustafa Kamal Atatürk tərəfindən Türk Hava Qurumunun (türk. Türk Tayyare Cemiyeti) qurulmasının ardından, 27 yanvar 1923-cü ildə təlim uçuşu zamanı şəhid olan pilot mayor (türk. Binbaşı) Mehmet Fazıl bəy və kiçik zabit (türk. Deniz Astsubay) Mehmet Emin bəyin şərəfinə aviasiya şəhidlərinin anım günü olaraq qəbul edildi. Anma çərçivəsində Türkiyənin hava məkanındakı bütün uçuşlar həmin anım günü günorta saatlarında bir saatlıq dayandırılmalı idi. 27 yanvarda anım günü üçün tədbirlər 1935-ci ilə qədər davam etdi.[4][5]
Yanvar Türkiyədə ən soyuq aylardan biri olduğu üçün anım mərasimləri demək olar ki, keçirilmir. 1935-ci ildən anma günü, polkovnik (osman. Miralay) Fəthi bəyin, jurnalist Həsən Təhsin və daha 9 nəfərin 1919-cu ildə İzmirin Yunan qüvvələri tərəfindən işğalı zamanı öldürüldüyü gün — 15 may tarixinə dəyişdirildi.[4][5]
2002-ci ildə, aviasiya şəhidlərinin anma günü, daha çox şəhidlərin Anım Günü ilə tarixini dəyişdirərək 18 mart 1915-cil Çanaqqala hərbi səfəri gününə görə, 18 mart döyüşü anılaraq 18 marta dəyişdirildi. O vaxtdan bəri, aviasiya şəhidləri millətinin istiqlalı naminə həyatını itirən bütün digər qurbanlarla birlikdə anılır.[5]
İstinadlar
[redaktə | vikimətni redaktə et]- ↑ 1 2 3 4 5 6 "Tayyare Şehitleri Anıtı". Kent Haber (Turkish). 2008-02-11. 2010-02-08 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-09-02.
- ↑ 1 2 Yılmazer, Bülent. "Murat Bardakçı'nın Hürriyet Gazetesi vasıtasıyla Aziz Hava Şehitlerimiz'in hatırasına büyük saygısızlığı" (Turkish). Tayyareci. 2011-07-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-09-08.
- ↑ 1 2 3 4 5 Bedük, Muhammed. "Fatih'teki İlk Türk Hava Şehitleri Anıtı" (Turkish). Tarihi Yarımada İşadamları ve Yöneticileri Derneği. 2010-03-01 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-09-08.
- ↑ 1 2 3 "Hava Şehitleri Anma Günü" (Turkish). Tayyareci. 2010-06-18 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-09-08.
- ↑ 1 2 3 "Binbaşı Mehmet Fazıl (Hv.1326-P-41)" (Turkish). Turkish Air Force official website. 24 August 2010 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-09-08.