Cəfər bəy Rüstəmbəyli

CƏFƏR BƏY RÜSTƏMBƏYLİ
Rüstəmbəyov Cəfər bəy Mustafa bəy oğlu
Fayl:Şəkil yoxdur.jpg
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	1890(1890-Şablondakı doğum və ya ölüm tarixində texniki yanlışlıq var!-00)
Doğum yeri	Ərəş qəzası, Məmmədli kəndi, Rusiya İmperiyası
Vəfat tarixi	1938(1938-Şablondakı doğum və ya ölüm tarixində texniki yanlışlıq var!-00)
Vəfat yeri	Bakı
Vəfat səbəbi	siyasi repressiya
Partiya	Sosialist İnqilabçılar Partiyası (1905–1910)
Təhsili	Xarkov Universiteti
Fəaliyyəti	siyasətçi

Cəfər bəy Rüstəmbəyli — Azərbaycan dövlət və siyasi xadimi, Azərbaycan Demokratik Respublikasının sənaye və ticarət nazirinin müavini (1920).

Həyatı

Cəfər bəy Mustafa bəy oğlu Rüstəmbəyli 1890-cı ildə Ərəş qəzasının Məmmədli kəndində doğulmuşdu. Orta təhsilini Gəncədə klassik gimnaziyada başa çatdırdıqdan sonra 1909-cu ildə Kiyev Universitetinin tibb fakültəsinə daxil olmuşdu. 1905-1910-cu illərdə eser (sosialist-revolyusiner) partiyasının üzvü olmuş, 1911-ci ildə hərbi həkim kimi səfərbər edilmişdir. Cəfər bəy Rüstəmbəyli I Dünya müharibəsinin başlanması ilə əlaqədar xidmətə çağırılmış, əvvəlcə 58-ci piyada polkunda, sonra isə 1917-ci ilə qədər lazaretdə (hərbi xəstəxanada) həkim işləmişdir. 1917-ci ildən 18 fevral 1918-ci ilədək Krımda şəhər lazaretində həkim vəzifəsində çalışmışdır.

Cəfər bəy Rüstəmbəyli "Əksinqilab, spekulyasiya, sabotaj və vəzifə cinayətləri ilə mübarizə” üzrə Azərbaycan Fövqəladə Komissiyasında yazdığı izahatnamədə qeyd edir ki, almanlar 1919-cu ilin yanvarında Krımı tərk etdikdən sonra Denikinin qoşunları dərhal oranı zəbt edərək, səfərbərlik elan etmişdir. Denikinin basqınlarından sonra Rüstəmbəyov da daxil olmaqla, Krımın müsəlman ziyalıları könüllülər ordusuna və onun elan etdiyi səfərbərliyə qarşı təşviqata başlamışdılar. Krımın müsəlman ziyalıları Könüllülər ordusuna qarşı apardıqları təşviqata görə, Denikin casuslarının yoxlanışlarına məruz qalmış, onlardan bəziləri saxlanılaraq aradan götürülmüş, bəziləri isə Krımdan qaçmağa nail olmuşdular. Cəfər bəy Krımdan Bakıya gəlmişdir. Bakıya qayıtdıqdan sonra buradakı tanışları onu, Azərbaycanın xeyrinə olaraq Krım hökuməti nəzdində Azərbaycanın nümayəndəliyi vəzifəsini qəbul etməyə vadar etmişlər. Rüstəmbəyov AzFK-dakı ifadəsində həmçinin qeyd edirdi ki, onun Kubandakı rolu Azərbaycan vətəndaşlarının Denikinin elan etdiyi səfərbərlikdən azad olunması üçün onlara şəxsiyyət vəsiqələrinin verilməsindən vəKubankazaklarının dağıstanlılaraqarşı göndərilməsi ilə bağlı Kuban hökumətinə yazılı və şifahi etirazların göndərilməsindən ibarətolmuşdur. Lakin onun ifadəsində həmçinin təəssüflə qeyd edilirdi ki, etirazlarım səhradakı tənha insanın eşidilməyən, cavabsız çağırışlarına bənzəyirdi. Çünki oradakı operativ hissəyə Denikinin qərargahı rəhbərlik edirdi və o, Dağıstan və Azərbaycana ədavətlə yanaşırdı”.

Azərbaycan hökumətinin 1918-ci il 23 oktyabr tarixli qərarı ilə Krım hökuməti nəzdində diplomatik nümayəndəliyin təşkil edilməsi xarici işlər nazirinə tapşırılmışdı. Həmin tapşırıq yerinə yetirildikdən sonra Nazirlər Şurasının sədri və xarici işlər naziri Fətəli xan Xoyskinin 1919-cu il aprelin 3-də imzaladığı əmrlə Cəfər bəy Rüstəmbəyli martın 19-dan etibarən ayda 4 min rubl məvaciblə Azərbaycanın Kubanda diplomatik nümayəndəsi təyin edilmiş və ona yol xərcləri üçün təhtəlhesab 50 min rubl ayrılmışdır. Cəfər bəy Rüstəmbəylinin hökumətin qərarı ilə Azərbaycan Respublikasının Kuban və Krımda diplomatik nümayəndə və ticarət müvəkkili təyin edilməsi haqqında məlumat 23 mart 1919-cu il tarixli 61№-li "Azərbaycan” qəzetində də dərc edilmişdir. Qeyd edirik ki, "Könüllülər ordusu”nun müstəqil Azərbaycan Respublikasına qarşı təcavüzündən qorunmasında və Qafqazda baş verə biləcək qırğın və yanğının qarşısının alınmasında Azərbaycan hökumətinin, onun ordusunun və diplomatiyasının böyük rolu və xidməti olmuşdur. Bu sahədə Azərbaycanın Kuban, Krım və Don hökumətləri nəzdindəki diplomatik nümayəndəsi Cəfər bəy Rüstəmbəylinin rolu və xidməti də danılmazdır.

24 sentyabr 1919-cu il tarixli "Azərbaycan” qəzetində dərc olunmuş məlumatda bildirilirdi ki, Azərbaycan Respublikasının Kuban və Don hökumətləri nəzdindəki diplomatik nümayəndəsi C.b.Rüstəmbəyov Azərbaycanın maraqlarını müdafiə etmək üçün Cənubi Rusiya Silahlı Qüvvələrinin ali baş komandanlığında Azərbaycan Respublikasının nümayəndəsi təyin edilir. Denikin bolşeviklərə qarşı apardığı mübarizədə nə Azərbaycanı, nə də Gürcüstanı müttəfiq qismində özünə tərəf çəkməyə nail ola bilmədi. Buna cavab olaraq Denikin 1919-cu il, noyabrın 19-da Zaqafqaziyanın iqtisadi blokadaya alınması haqqında əmr imzaladı. Bu addımı general Denikinin diplomatik təzyiqinin sonluğu kimi qiymətləndirmək də mümkündür. Denikinin Azərbaycana və Gürcüstana qarşı elan etdiyi iqtisadi blokada nəticəsiz qaldı. Denikin nə hərbi-siyasi yolla, nədə ki, iqtisadi blokada metodu ilə həmin dövlətləri istila edə bilmədi. C.b.Rüstəmbəy ağqvardiyaçılar tərəfindən həbs olunma təhlükəsi qarşısında qaldığı üçün 1919-cu ilin noyabrın sonlarında Novorossiysk vasitəsilə Bakıya qayıtmalı oldu.

Cəfər bəy Rüstəmbəyli Fövqəladə Komissiyada yazdığı izahatnaməsində qeyd edirdi ki, o, 1920-ci ilin fevralında ticarət, sənaye və ərzaq naziri Məhəmməd Həsən Hacinskinin təklifi ilə həmin nazirlikdə nazir müavini təyin edilmişdir. Arxiv sənəd materiallarının araşdırılması zamanı müəyyən edilmişdir ki, həqiqətən də C.b. Rüstəmbəyli hökumətin 11 fevral 1920-ci il tarixli qərarı ilə ticarət, sənaye və ərzaq nazirinin müavini vəzifəsinə təyin edilmişdir. Həmin məlumat Cümhuriyyət hökumətinin rəsmi mətbu orqanı olan 18 fevral 1920-ci il tarixli 12№-li "Вестник Правительства Азербайджанской Республики” qəzetində dərc edilmişdir.

1920-ci ilin əvvəllərində Rusiyada gedən vətəndaş müharibəsinin bütün cəbhələrində köklü dəyişikliklər baş verdi. Yanvar ayında Krasnoyarskda Kolçakın 60 minlik ordusu təslim oldu. Sovet ordusu yanvarın 2-də Tsaritsanı, 8-də isə Rostovu ələ keçirərək Cənub cəbhəsində Denikinin qoşunlarını sıxışdırmağa nail oldu. Yuxarıda adı çəkilən generalların bolşeviklərə qalib gələ bilməyəcəyi artıq açıq-aşkar bəlli idi. Lakin qonşu Rusiyada vətəndaş müharibəsi hələ davam edirdi. Oradakı qeyri-stabil vəziyyət yenə Azərbaycan hökumətini narahat edirdi. Həmin vaxtlar "Azərbaycan ”qəzetində qeyd edilirdi: "Biz çox məmnun olardıq ki, tezliklə Rusiyada hüquq qaydası hökm sürsün, lakin elə hüquq qaydası ki, bizim üzərimizə nə ağ, nə qırmızı, də ki, qara at üzərində işğalçı göndərməsin”.

Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra Cəfər bəy Rüstəmbəyli sovet hakimiyyətinə qarsı millətçi əhval-ruhiyyəli ziyalıların bazası əsasında 1924-cü ildə yaranmış Azərbaycan Milli Mərkəzinin üzvü olmuşdur. Həmin Mərkəzə türk ziyalıları, o cümlədən Müsavat hökumətinin üzvləri, keçmiş nazirlər və əksinqilabi Müsavat və İttihad partiyasının nümayəndələri rəhbərlik edirdilər. Milli Mərkəzin əsas məqsədi sovet hakimiyyətini yıxaraq, müstəqil Azərbaycan Demokratik Respublikasını yaratmaq olmuşdur. 1931-ci il, 5 sentyabr tarixdə Azərbaycan milli mərkəzinin 53 nəfər üzvünə qarşı ittiham irəli sürülmüşdür. Azərbaycan milli mərkəzinin üzvlərinin, o cümlədən C.b. Rüstəmbəylinin çox acı taleyi olmuşdur. Onların bəziləri güllələnmiş, bəziləri həbs olunmuş, bəziləri isə doğma yurd-yuvalarından sürgün edilərək məşəqqətli həyat tərzi keçirmişlər. Cümhuriyyət dövrünün bir sıra tanınmış ictimai-siyasi xadimləri kimi C.b.Rüstəmbəyli da qırmızı terrorun qurbanı olaraq, 1938-ci ildə güllələnmişdir.

Həmçinin bax

• Azərbaycan Demokratik Respublikası

• Azərbaycan həkimləri
• Şəfi bəy Rüstəmbəylinin böyük qardaşıdır.