Suahili dili: Redaktələr arasındakı fərq
Redaktənin izahı yoxdur |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 24: | Sətir 24: | ||
}} |
}} |
||
'''Suahili''', '''kisuahili''' ({{dil-sw|Kiswahili}}) — [[Suahili (xalq)|Suahili xalqının]] danışdığı dil. Danışanların sayına görə ən böyük [[bantu dilləri]]ndən (150 milyon insan) |
'''Suahili''', '''kisuahili''' ({{dil-sw|Kiswahili}}) — [[Suahili (xalq)|Suahili xalqının]] danışdığı dil. Danışanların sayına görə ən böyük [[bantu dilləri]]ndən (150 milyon insan) və Afrika qitəsinin ən əhəmiyyətli danışıq dillərindən biri. Millətlərarası ünsiyyət dili olan suahili Şərqi və Mərkəzi Afrikanın geniş ərazilərində, şərqdə Hind okeanı sahillərindən qərbdə Konqo Demokratik Respublikasının mərkəzi vilayətlərinə, şimalda Somalidən cənubda Mozambikə qədər yayılmışdır. |
||
Suahili Tanzaniyanın, Keniyanın və Uqandanın dövlət dilidir. |
Suahili Tanzaniyanın, Keniyanın və Uqandanın dövlət dilidir. |
||
Sətir 30: | Sətir 30: | ||
Suahili Afrika Brliyinin işçi dili statusunu almış yeganə dildir (2004-cü ildən). O, həm də Şərqi Afrika Birliyinin rəsmi dilidir. |
Suahili Afrika Brliyinin işçi dili statusunu almış yeganə dildir (2004-cü ildən). O, həm də Şərqi Afrika Birliyinin rəsmi dilidir. |
||
Müasir suahili yazı üçün latın |
Müasir suahili yazı üçün latın əlifbasından istifadə edir. |
||
== Adlandırılması == |
== Adlandırılması == |
||
Sətir 43: | Sətir 43: | ||
=== Sosiolinqvistik vəziyyət === |
=== Sosiolinqvistik vəziyyət === |
||
[[Şəkil:Maeneo penye wasemaji wa Kiswahili.png|150 px|thumb| |
[[Şəkil:Maeneo penye wasemaji wa Kiswahili.png|150 px|thumb|Suahilinin yayılma xəritəsi]] |
||
Müxətlif |
Müxətlif məlumatlara görə suahili 2,5—5 milyon insanın ana dilidir. Bundan başqa 50-70 milyon insan ondan ikinci və ya üçüncü danışıq dili kimi istifadə edir. |
||
Suahili [[Tanzaniya]]da ([[1967]]-ci ildə) və [[Keniya]]da ([[1974]]-cü ildə) rəsmi dil elan olunub. [[Uqanda]] hökuməti 1992-ci ildə bu dilin ibtidai məktəblərdə məcburi tədrisinə başlamış, 2005-ci ildə isə onu rəsmi diil elan etmişdir. |
Suahili [[Tanzaniya]]da ([[1967]]-ci ildə) və [[Keniya]]da ([[1974]]-cü ildə) rəsmi dil elan olunub. [[Uqanda]] hökuməti 1992-ci ildə bu dilin ibtidai məktəblərdə məcburi tədrisinə başlamış, 2005-ci ildə isə onu rəsmi diil elan etmişdir. |
||
Suahili dilində Tanzaniya əhalisinin təxminən 90% danışır (təxminən 39 milyon insan). Təhsilli keniyalıların da çoxu bu dildə sərbəst danışır, çünki o məktəbin birinci sinfindən |
Suahili dilində Tanzaniya əhalisinin təxminən 90 % danışır (təxminən 39 milyon insan). Təhsilli keniyalıların da çoxu bu dildə sərbəst danışır, çünki o, Keniyada məktəbin birinci sinfindən məcburi tədris olunur. Konqo Demokratik Respublikasının 5 əyalətinin əhalisi də suahili dilində danışır. Bu dildən Burundinin, Ruandanın, Mozambikin, Somalinin, Malavinin və Zambiyanın şimal bölgələrinin əhalisinin müəyyən hissəsi də istifadə edir<ref>[http://www.ethnologue.com/country/ZM/languages Zambia. Languages] // Ethnologue. Languages of the World</ref>. |
||
Mayotta da daxil olmaqla Komor |
Mayotta da daxil olmaqla [[Komor adaları]]nda və komor diasporası arasında da [[Komor dili|şikomor]] dilinin dialektləri geniş yayılmışdır ki, onlar da bir qayda olaraq suahilinin dialektləri hesab edilir<ref>A History of Comorian Linguistics / Almee Johansen // [https://books.google.ru/books?id=EWPZ2D3I2JkC&lpg=PA302&dq=comorian%20swahili&hl=ru&pg=PA302#v=onepage&q=comorian%20swahili&f=false The Linguistic Typology and Representation of African Languages]; ed. John Mugane — Africa World Pres, Inc., 2003. — Trends in African Linguistics 5. — P. 299—310. — ISBN 1-59221-154-2.</ref>. |
||
=== Dialektləri === |
=== Dialektləri === |
||
Müasir standart suahili [[ |
Müasir standart suahili [[Zənzibar]] dialektinə əsaslanır. Suahilinin bir tərəfdən dialektlərini dialektlərindən, digər tərəfdən isə dialektlərini başqa dillərdən ayırmaq çox çətindir və onların siyahısına dair fikir ayrılıqları mövcuddur: |
||
⚫ | |||
⚫ | |||
* ''kutumbatu'' və ''kimakunduçi'': [[Zənzibar (muxtar vilayət)|Zənzibar]] vilayətinin dialekti; |
* ''kutumbatu'' və ''kimakunduçi'': [[Zənzibar (muxtar vilayət)|Zənzibar]] vilayətinin dialekti; |
||
* ''kisetla'': ciddi şəkildə picinləşmiş suahili variantı. Avropalılarla |
* ''kisetla'': ciddi şəkildə picinləşmiş suahili variantı. Avropalılarla danışarkən istifadə olunur; |
||
* ''Nayrobi suahilisi'': [[Nayrobi]] dialekti; |
* ''Nayrobi suahilisi'': [[Nayrobi]] dialekti; |
||
* ''kipemba'': [[Pemba adası]]nın yerli dialekti; |
* ''kipemba'': [[Pemba adası]]nın yerli dialekti; |
||
Sətir 63: | Sətir 62: | ||
== Yazısı == |
== Yazısı == |
||
Müasir suahili latın qrafikası ilə yazılır. Bu əlifba Avropalı missionerlər tərəfindən [[XIX əsr]]in ortalarından bölgəyə gətirilmişdir. X əsrdən XIX əsrin ortalarına qədər isə suahili ərəb əlifbası ilə (köhnə |
Müasir suahili latın qrafikası ilə yazılır. Bu əlifba Avropalı missionerlər tərəfindən [[XIX əsr]]in ortalarından bölgəyə gətirilmişdir. X əsrdən XIX əsrin ortalarına qədər isə suahili ərəb əlifbası ilə (köhnə suahili yazısı) yazılmışdır. Bu əlifba ilə suahili dilində yazılmış ən məşhur əsər XVIII əsrə aid olan "İrakli haqqında kitab" eposudur. İlk əsərin ilk əlyazısının tarixi [[1728]]-ci ilə təsadüf edir. |
||
Müasir əlifbada 24 hərf var, ''Q'' və ''X'' hərfləri istifadə olunmur, ''C'' hərfi isə sadəcə ''ch'' hərf birləşməsində istifadə olunur. |
Müasir əlifbada 24 hərf var, ''Q'' və ''X'' hərfləri istifadə olunmur, ''C'' hərfi isə sadəcə ''ch'' hərf birləşməsində istifadə olunur. |
01:19, 27 fevral 2021 tarixindəki versiya
Suahili | |
---|---|
Orijinal adı | kiswahili |
Ölkələr | Tanzaniya, Keniya, Uqanda, Konqo Demokratik Respublikası, Ruanda, Burundi, Somali, Zambiya, Malavi, Mozambik, Komor adaları, Madaqaskar |
Rəsmi status | Uqanda, Keniya, Tanzaniya, Komor adaları (komor dili) |
Tənzimləyən təşkilat | Suahili Tədqiqat İnstitutu |
Danışanların ümumi sayı |
5 milyon — birinci dil 70 milyon — ikinci dil |
Təsnifatı | |
Kateqoriya | Afrika dilləri |
Yazı | latın əlifbası |
Dil kodları | |
QOST 7.75–97 | суа 631 |
ISO 639-1 | sw |
ISO 639-2 | swa |
ISO 639-3 | swa, swc, swh |
Dilin strukturlarının dünya atlası | swa |
Ethnologue | swa |
Linguasphere | 99-AUS-m |
ABS ASCL | 9211 |
IETF | sw |
Glottolog | swah1254 |
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Suahili, kisuahili (suah. Kiswahili) — Suahili xalqının danışdığı dil. Danışanların sayına görə ən böyük bantu dillərindən (150 milyon insan) və Afrika qitəsinin ən əhəmiyyətli danışıq dillərindən biri. Millətlərarası ünsiyyət dili olan suahili Şərqi və Mərkəzi Afrikanın geniş ərazilərində, şərqdə Hind okeanı sahillərindən qərbdə Konqo Demokratik Respublikasının mərkəzi vilayətlərinə, şimalda Somalidən cənubda Mozambikə qədər yayılmışdır.
Suahili Tanzaniyanın, Keniyanın və Uqandanın dövlət dilidir.
Suahili Afrika Brliyinin işçi dili statusunu almış yeganə dildir (2004-cü ildən). O, həm də Şərqi Afrika Birliyinin rəsmi dilidir.
Müasir suahili yazı üçün latın əlifbasından istifadə edir.
Adlandırılması
Kiswahili sözü ərəb dilindəki sāhil ساحل: sawāhil سواحل (sahil) sözünün cəm halıdır. wa- önşəkilçisi ilə birlikdə işləndiyində söz "sahil sakinləri"ni, ki- önşəkilçisi ilə birlikdə işləndikdə isə (Kiswahili — "sahil sakinlərinin dili") onların dilini bildirir.
Təsnifatı
Suahili bantu dillərindən biridir. Cozef Qrinberqin genetik təsnifatına görə bantu dilləri nigero-konqolez dil ailəsinin benue-konqolez qrupuna daxildirlər.
M.Qasrinin daxili təsnifatına görə, suahili dili G42 qrupuna Bantoid/Cənubi/Dar bantu/Mərkəzi/G - daxildir.
Linqvocoğrafiya
Sosiolinqvistik vəziyyət
Müxətlif məlumatlara görə suahili 2,5—5 milyon insanın ana dilidir. Bundan başqa 50-70 milyon insan ondan ikinci və ya üçüncü danışıq dili kimi istifadə edir.
Suahili Tanzaniyada (1967-ci ildə) və Keniyada (1974-cü ildə) rəsmi dil elan olunub. Uqanda hökuməti 1992-ci ildə bu dilin ibtidai məktəblərdə məcburi tədrisinə başlamış, 2005-ci ildə isə onu rəsmi diil elan etmişdir.
Suahili dilində Tanzaniya əhalisinin təxminən 90 % danışır (təxminən 39 milyon insan). Təhsilli keniyalıların da çoxu bu dildə sərbəst danışır, çünki o, Keniyada məktəbin birinci sinfindən məcburi tədris olunur. Konqo Demokratik Respublikasının 5 əyalətinin əhalisi də suahili dilində danışır. Bu dildən Burundinin, Ruandanın, Mozambikin, Somalinin, Malavinin və Zambiyanın şimal bölgələrinin əhalisinin müəyyən hissəsi də istifadə edir[1].
Mayotta da daxil olmaqla Komor adalarında və komor diasporası arasında da şikomor dilinin dialektləri geniş yayılmışdır ki, onlar da bir qayda olaraq suahilinin dialektləri hesab edilir[2].
Dialektləri
Müasir standart suahili Zənzibar dialektinə əsaslanır. Suahilinin bir tərəfdən dialektlərini dialektlərindən, digər tərəfdən isə dialektlərini başqa dillərdən ayırmaq çox çətindir və onların siyahısına dair fikir ayrılıqları mövcuddur:
- kiunquca: Zənzibar şəhərinin və ətraf bölgələrinin dialekti;
- kutumbatu və kimakunduçi: Zənzibar vilayətinin dialekti;
- kisetla: ciddi şəkildə picinləşmiş suahili variantı. Avropalılarla danışarkən istifadə olunur;
- Nayrobi suahilisi: Nayrobi dialekti;
- kipemba: Pemba adasının yerli dialekti;
- kinqvana: Konqo Demokratik Respublikasının dialekti.
Yazısı
Müasir suahili latın qrafikası ilə yazılır. Bu əlifba Avropalı missionerlər tərəfindən XIX əsrin ortalarından bölgəyə gətirilmişdir. X əsrdən XIX əsrin ortalarına qədər isə suahili ərəb əlifbası ilə (köhnə suahili yazısı) yazılmışdır. Bu əlifba ilə suahili dilində yazılmış ən məşhur əsər XVIII əsrə aid olan "İrakli haqqında kitab" eposudur. İlk əsərin ilk əlyazısının tarixi 1728-ci ilə təsadüf edir.
Müasir əlifbada 24 hərf var, Q və X hərfləri istifadə olunmur, C hərfi isə sadəcə ch hərf birləşməsində istifadə olunur.
İstinadlar
- ↑ Zambia. Languages // Ethnologue. Languages of the World
- ↑ A History of Comorian Linguistics / Almee Johansen // The Linguistic Typology and Representation of African Languages; ed. John Mugane — Africa World Pres, Inc., 2003. — Trends in African Linguistics 5. — P. 299—310. — ISBN 1-59221-154-2.
Xarici keçidlər
Şablon:Interwiki Şablon:Wiktionarycat
- Kamusi Project Internet Living Swahili Dictionary
- Suahili dilində internet-radio (128kb/s dinlə)
- Suahilidəki şəxs adları sistemi haqqında
- Süahili dilini öyrənmək üçün materiallar (rusca-suahilicə danışıq kitabı, lüğətlər, dərs kitabları)
- Suahili dilinə həsr olunmuş sayt
- Suahili dilinin qrammatikası