Xoy

Xoy
Xoy
	خوی
	38°33′01″ şm. e. 44°57′08″ ş. u.HGYO
Ölkə	İran;
Tarixi və coğrafiyası
Mərkəzin hündürlüyü	1.143 m
Saat qurşağı	UTC+03:30;
Əhalisi
Əhalisi	198.845 nəf. (2016);
Rəqəmsal identifikatorlar
Telefon kodu	+98 461
Digər
	khoy.ir
	Xəritəni göstər/gizlə Xoy
	Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Xoy (azərb. Xoy‎; fars. خوی‎) — İran İslam Respublikasının Qərbi Azərbaycan ostanındakı Xoy şəhristanının inzibati mərkəzi. Şəhər ərazisi 30 km².-dir.^[4]

2012-ci ildə aparılmış siyahıya almanın yekunlarına əsasən əhalisi 200,985 & 354,309 nəfərdir.^[5]^[6]

Tarixi

Xoy şəhərinin tarixi e.ə. 3000–4000-ci illərdən başlayır. Şumer mənbələrində adı çəkilən Arrata adlı bölgənin bugünkü Urmiya ilə Van şəhərləri arasındakı bölgə olduğu tarixçilər tərəfindən təsdiqlənmişdir. O illərdə bu bölgədə məskunlaşmanın olması da öz təsdiqi tapmışdır. Əvvəlcə Xoy şəhəri Azərbaycan ərazisində qurulan Manna dövlətinin sərhədləri içində olmuş, sonra Van və onun ətrafını özündə birləşdirən Urartu dövlətinin ərazisinə qatılmışdır. İslam dininin yayılması və xilafətin bu bölgəni ələ keçirməsi ilə şəhər müsəlmanların idarəsi altına keçmiş və uzun illər müxtəlif bəyliklərin tərkibində olmuşdur. Böyük Səlcuqlu hakimiyyəti zamanı Alparslanın Rum ordusunun gəlişini Xoyda xəbər aldığı tarixi mənbələrdən məlumdur. Anadolunun alınmasında da Xoydan bir istehkam kimi istifadə olunmuşdur. Şah İsmayıl ilə Yavuz Sultan Səlim arasındakı Çaldıran döyüşü Xoy yaxınlığında baş vermişdir (1514). İran-Osmanlı müharibələri zamanı şəhər bir neçə dəfə Osmanlı İmperiyasının əlinə keçmişdir. Sonda yenə də İran sərhədləri içinə qatılmışdır. Xoyun adı müxtəlif xalq dastanlarında və rəvayətlərində də çəkilir.

Etimologiyası

Xoy adına ilk dəfə 844-cü ildə İbn Xordadbehin "Məsalik və məmaliki" adlı əsərində rast gəlinir. O vaxtdan şəhərin adı heç bir dəyişikliyə məruz qalmamışdır.

Adın mənşəyi haqqında müxtəlif fikirlər mövcuddur. Ərəb mənbələrinə görə "Hovayy" adı "geniş vadi" mənasını verən "Havv" adıyla eyni kökdəndir və şəhərin adının kökü bu sözdəndir.

İranlı tarixçi Məhəmməd Əmin Riyahi isə Xoy adının 2700 il əvvəl Xoy yaxınlarında qurulan Urartu şəhəri Ulhu və ona bağlı Sardorihort (Sardorixort) qalasının adından alındığı ehtimalını irəli sürür.

Xoy erməni qaynaqlarında "səs", Pəhləvi dilində "duz" və "tər" mənasını verən Xoy və Hey sözləri ilə qeyd olunur.

Azərbaycan mənbələrində şəhərin adının "qoyun" sözünün transformasiya olunmuş variantı olduğu bildirilir.

1724-cü ildə Xoy şəhəri, Heşd, Rabat, Şivane, Gülli, Dere, Bayındır Beg, Sekudlı, Kadı, Timargân-Çukur-Nohud, Kabad, Avehce, Kilise ve Arami-i Kebirli isimli 13 məhəlləyə ayrılmışdır.^[7]

Şəkillər

Xoy şəhəri
Kəbiri evi
Qala qapısı
Üstü örtülü bazar
Xoy körpüsü
Xoy körpüsü
Şəms qülləsi
Şəms qülləsi
Hava limanı

Məşhur xoylular

Molla Nəsrəddin — xalq müdriki, sufi.
Cahan şah — qaraqoyunluların rəhbəri.
Jalə Amuzgər — tanınmış iranşünas və universitet professoru.
Bəhruz Vüsuqi — tanınmış kinoaktyor.

Qardaş şəhərlər

Konya, Türkiyə (2011-ci ildən)^[8]

İstinadlar

↑ ¹ ² GEOnet Names Server. 2018.
↑ GeoNames (ing.). 2005.
↑ جمعیت به تفکیک تقسیمات کشوری (fars.).
↑ "فرمانداری ویژه شهرستان خوی > منوی عمودی > معرفی شهرستان". 2012-04-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-05-13.
↑ Population according to statistical center of Iran Arxivləşdirilib 2014-07-03 at the Wayback Machine in Persian
↑ "GeoHive: Global Statistics". 2010-07-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-04-16.
↑ "Arxivlənmiş surət". 2022-03-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-11-29.
↑ "Rumi Remembered in Birthplace of Shams". 7 April 2015 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 March 2015.

Xarici keçidlər

kültürel və əyləncə portalı Arxivləşdirilib 2013-06-03 at the Wayback Machine — Farsca
Rəsmi dövlət Saytı — Farsca
Xoyun Bələdiyə Saytı Arxivləşdirilib 2009-07-22 at the Wayback Machine — Farsca
Xoy Azad Universiteti Arxivləşdirilib 2012-09-03 at the Wayback Machine — Farsca
Dünya , Azərbaycan və Xoy Xəbərləri Arxivləşdirilib 2012-09-04 at the Wayback Machine — Farsca

Həmçinin bax

[_9ff15c88d7dd7b2d-1] ¹ ² GEOnet Names Server. 2018.

[_ce537a41b11aff39-2] GeoNames (ing.). 2005.

[_ded8541cdda78f8e-3] جمعیت به تفکیک تقسیمات کشوری (fars.).

[4] "فرمانداری ویژه شهرستان خوی > منوی عمودی > معرفی شهرستان". 2012-04-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-05-13.

[amar.org.ir-5] Population according to statistical center of Iran Arxivləşdirilib 2014-07-03 at the Wayback Machine in Persian

[6] "GeoHive: Global Statistics". 2010-07-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-04-16.

[7] "Arxivlənmiş surət". 2022-03-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-11-29.

[8] "Rumi Remembered in Birthplace of Shams". 7 April 2015 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 March 2015.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

Xoy şəhristanı
Şəhərlər	Xoy • Firurəq • Evoğlu • Qotur • Zöhrabad
Dehistanlar (qəsəbələr)	MƏRKƏZİ BƏXŞİ: Dizac • Firurəq • Gövhəran • Qarasu • Rahal EVOĞLU BƏXŞİ: Evoğlu • Vəldiyan QOTUR BƏXŞİ: Qotur • Zeri SƏFAYYƏ BƏXŞİ: Ələnd • Sökmənabad
Kəndlər	Abati • Ağası kəndi • Ağbaş • Ağbulaq • Ağbulaq-i Süfla • Ağbulaq-i Ülya • Ağcaqışlaq • Ağdaş • Ağdərə • Ağışlı • Ağtopraq (Ağtorpaq) • Alquyruq • Almadı • Almalı • Alsürmə • Arıqlı • Azab • Babəkan • Badalan / Bədalan • Bağ-i Rəcəb • Bağdərə • Balaban • Balacıq • Barjuk / Barıcıq • Batçı • Bayramkəndi • Bədəlabad • Bəxtiyaran • Bələsur-i Süfla • Bələsur-i Ülya • Bərdərəş-i Süfla • Bərdərəş-i Ülya • Biləvar • Biyanlı • Bizac-i Cəmşidxan • Bizandeh • Bozquş • Bulamac • Buylapuş • Cəfərabad • Cəng-i Sər • Çaxmaq • Çaxməzər • Çavuşqulu • Çaylan • Çeşmə • Dalcılı • Daşpəsək • Dəmdəm • Dibək • Dizac-i Batçı • Dizac-i Herik • Dizac-i Murtuzakəndi • Dizac-i Ələnd • Dizacdiz / Dizədiz • Dünbəki • Ersi • Əhmədabad (Dizac dehistanı) • Əhmədabad (Firurəq dehistanı)/Xarababədlan • Əkbərabad • Əlişeyx • Əminədeh • Əmirbəy • Əsgərabad • Əyribucaq • Fənayi • Gəlləpiran • Gərmdərə • Gərnəvik • Giləhlik • Givəran • Görükkəndi / Cahangirabad • Gövhəran • Gügərd • Gülədur • Günbəd • Gürpiran • Hacətkədəh • Haşiyərud • Heydərabad • Həbəş-i Süfla • Həbəş-i Ülya • Hədər • Həndivan • Həndovan • Həstəcik • Hisar • Hisar-i Qaratəpə • Hisar-i Süfla • Hüseynabad-i Mərəkan • Xandizac • Xanəgah • Xəkmərdan • Xəncərxan • Xoyaman-i Cədid • İmamkəndi • İsmayılkəndi • İstiran • İtizadiyə • İzzətabad • Kalus • Kam • Kaput • Karxana Əcurmaşini-i Qüds və Şəhrək-i Şan [Qüds kərpic fabrikası] (Qods Brick Factory) • Katınlı-i Süfla • Katınlı-i Ülya • Kəfəçerin • Kəlt-i Süfla • Kəlt-i Ülya • Kəlvanis • Kərküş • Kilsə • Kiçik • Kotanabad • Köşkzar (Adıyaman) • Kurti • Kürdnişin • Qaraağac • Qaracalı • Qaradaş • Qaragöl • Qaranca • Qaraquş-i Süfla • Qaraquş-i Ülya • Qaraşaban • Qaşqabulaq • Qaratəpə • Qaynar-i Süfla • Qaynar-i Ülya • Qeris • Qırxyaşar • Qışlaq • Qızılağıl • Qızılca • Qızıldaş-i Ülya • Qızqala • Qızölən • Qozluca • Qurdərik-i Süfla • Qurdərik-i Ülya • Qurqan • Qurşaqlı • Quruq • Maxin • Mamışxan / Məmişxan • Mamədəh • Meydan-i Süfla • Meydan-i Ülya • Məhlizan • Məhəmmədşəli • Mərəkan • Məzrayə-i Kiçikməşək • Mirömər • Mollacünud • Mollaismayıl • Mustafaabad • Müzəffərabad • Nəcibabad • Nəvai • Ortakənd • Parçı • Pəkəcik • Pəsək-i Süfla • Pirkəndi • Pirmusa • Rahal • Ravyan • Razi • Rəvənd / Ravand • Salehabad • Salkədəh • Seyid Tac-ül Din (Seyid Tacəddin) • Səidabad • Sərab • Sərabdal / Təzəkənd • Sinur • Sivan • Siyahbaz • Söyüdlü • Sufikəndi • Sünnət-i Süfla • Sünnət-i Ülya • Şabanlı-i Süfla • Şabanlı-i Ülya • Şegüfti • Şərifabad • Şirinkəndi • Şivankəndi • Şorab • Şorbulaq • Şurik • Tarımış • Təglək • Təpəbaşı • Tərsabad • Təvarə • Tudan • Vəldiyan • Vər / Var • Vişləq-i Süfla • Vişləq-i Ülya • Yarımqaya • Yarpaqlı • Yəzdikan • Yusifabad • Zağa • Zariyan • Zeri • Zəviyə • Zəviyə-i Həsənxan • Zəviyə-i Şeyxlər
Qərbi Azərbaycan ostanı

Qərbi Azərbaycan ostanı
Mərkəzi	Urmiya / Urmiyə / Urmu
Şəhristanlar	Bükan • Çaldıran • Çaypara • Xoy • Maku / Makı / Daşmakı • Məhabad (Soyuqbulaq) • Miyandoab (Qoşaçay) • Nəqədə (Sulduz) • Piranşəhr (Xana) • Puldəşt (Ərəblər) • Salmas / Səlmas / Dilməqan • Sərdəşt (Sarıdaş) • Şahindej (Sayınqala) • Şot • Təkab (Tikantəpə) • Urmiya (Urmu) • Üşnəviyyə (Üşnü)
Şəhərlər	Avacıq / Ərəbdizac/Ərəbdizə/Ərəbdizəsi • Barıq • Bazərgan • Bükan (Bəykəndi) • Çaharbürc • Evoğlu • Firurəq / Perə / Pirfiruzan • Gərdəkşanə • Göytəpə • Xəlifan • Xoy • Keşavərz • Qaraziyaəddin • Qotur • Quşçu • Mahmudabad / Mahmudabadcıq • Maku / Makı / Daşmakı • Məhabad (Soyuqbulaq) • Məhəmmədyar • Mərgənlər • Mirabad • Miyandoab (Qoşaçay) • Nalus • Nəqədə (Sulduz) • Nuşinşəhr / Nuşin / Karxana-i Qənd • Piranşəhr (Xana) • Puldəşt (Ərəblər) • Rabat • Salmas / Səlmas / Dilməqan • Sərdəşt (Sarıdaş) • Silvanə • Siminə (Qaramusalı) • Sirov • Siyahçeşmə (Qaraeyni / Qarabulaq) • Şahindej (Sayınqala) • Şot • Təkab (Tikantəpə) • Təzəşəhr (Köhnəşəhr) • Urmiya (Urmu) • Üşnəviyyə (Üşnü) • Yolagəldi • Zöhrabad
İran ostanları • Qeyd: Bəzi şəhərlərin adlarının altından xətt çəkilməsi onların müvafiq olduqları şəhristanın inzibati mərkəzi olmalarını əks edir; adı qalın yazılan şəhər isə bütün ostanın inzibati mərkəzidir