Fəlsəfə: Redaktələr arasındakı fərq
k 85.132.24.98 tərəfindən edilmiş redaktələr geri qaytarılaraq 94.20.237.163 tərəfindən yaradılan sonuncu versiya bərpa olundu. |
|||
Sətir 5: | Sətir 5: | ||
Fəlsəfə ictimai şüur formalarından biridir, nəticə etibarı ilə cəmiyyətin iqtisadi münasibətləri ilə müəyyən edilir. |
Fəlsəfə ictimai şüur formalarından biridir, nəticə etibarı ilə cəmiyyətin iqtisadi münasibətləri ilə müəyyən edilir. |
||
== Fəlsəfə sözü == |
|||
dgka bu il ilk telebelerini qebul edib huquqsunasliq ixtisasi uzre en yuksek neticeni sevda mustafayeva gosterib o qebul imtahaninda 691 bal yigib |
|||
Fəlsəfə termininə ilk dəfə [[Pifaqor elmin]]də təsadüf edilir. Xüsusi elm kimi onu ilk dəfə [[Platon]] fərqləndirmişdir. Fəlsəfə formalaşmış bir elm kimi [[quldarlıq cəmiyyəti]]ndə meydana gəlmişdir. İlkin fəlsəfi görüşlərin şərqə məxsus olmasına baxmayaraq, fəlsəfə sistemli bir elm kimi ilk dəfə [[Yunanıstan]]da öyrənilmişdir. |
|||
''"Filo"'' və ''"sofiya"'' yunan sözləridir. ''"Sofiya"'' hikmət, ''"filo"'' isə sevmək deməkdir.''"Filosofiya" - "hikməti sevmək"'' mənasını verir. "Fəlsəfə" isə orta əsr şərq alimlərinin bu yunan sözünü ərəb dilinə uyğun demələrindən yaranıb. |
|||
İlk dəfə Pifaqor özünü "filosof" adlandırıb və "Mən öz yerimi bilirəm. Bilirəm ki, hikmət yalnız Tanrı biliyidir və məndə ola bilməz. Mən ancaq hikməti sevə bilərəm" deyib. |
|||
=== Fəlsəfənin predmeti === |
|||
Fəlsəfə termininə ilk dəfə Pifaqorda təsadüf edilir. Xüsusi elm kimi onu ilk dəfə Platon fərqləndirmişdir. Fəlsəfə formalaşmış bir elm kimi quldarlıq cəmiyyətində meydana gəlmişdir. İlkin fəlsəfi görüşlərin şərqə məxsus olmasına baxmayaraq, fəlsəfə sistemli bir elm kimi ilk dəfə Yunanıstanda öyrənilmişdir. |
|||
"Filo" və "sofiya" yunan sözləridir. "Sofiya" hikmət, "filo" isə sevmək deməkdir."Filosofiya" - "hikməti sevmək" mənasını verir. "Fəlsəfə" isə orta əsr şərq alimlərinin bu yunan sözünü ərəb dilinə uyğun demələrindən yaranıb. |
|||
İlk dəfə Pifaqor özünü "filosof" adlandırıb və "Mən öz yerimi bilirəm. Bilirəm ki, hikmət yalnız Tanrı biliyidir və məndə ola bilməz. Mən ancaq hikməti sevə bilərəm" deyib. |
|||
== Fəlsəfədə şüur problemi == |
== Fəlsəfədə şüur problemi == |
08:35, 3 noyabr 2014 tarixindəki versiya
Fəlsəfə (q.yun. φιλοσοφία) — varlığın (yəni təbiət və cəmiyyətin), insan təfəkkürünün və idrak prosesinin tabe olduğu ən ümumi qanunauyğunluqlar haqqında elm.
Fəlsəfə ictimai şüur formalarından biridir, nəticə etibarı ilə cəmiyyətin iqtisadi münasibətləri ilə müəyyən edilir.
Fəlsəfə sözü
Fəlsəfə termininə ilk dəfə Pifaqor elmində təsadüf edilir. Xüsusi elm kimi onu ilk dəfə Platon fərqləndirmişdir. Fəlsəfə formalaşmış bir elm kimi quldarlıq cəmiyyətində meydana gəlmişdir. İlkin fəlsəfi görüşlərin şərqə məxsus olmasına baxmayaraq, fəlsəfə sistemli bir elm kimi ilk dəfə Yunanıstanda öyrənilmişdir.
"Filo" və "sofiya" yunan sözləridir. "Sofiya" hikmət, "filo" isə sevmək deməkdir."Filosofiya" - "hikməti sevmək" mənasını verir. "Fəlsəfə" isə orta əsr şərq alimlərinin bu yunan sözünü ərəb dilinə uyğun demələrindən yaranıb.
İlk dəfə Pifaqor özünü "filosof" adlandırıb və "Mən öz yerimi bilirəm. Bilirəm ki, hikmət yalnız Tanrı biliyidir və məndə ola bilməz. Mən ancaq hikməti sevə bilərəm" deyib.
Fəlsəfənin predmeti
Fəlsəfə termininə ilk dəfə Pifaqorda təsadüf edilir. Xüsusi elm kimi onu ilk dəfə Platon fərqləndirmişdir. Fəlsəfə formalaşmış bir elm kimi quldarlıq cəmiyyətində meydana gəlmişdir. İlkin fəlsəfi görüşlərin şərqə məxsus olmasına baxmayaraq, fəlsəfə sistemli bir elm kimi ilk dəfə Yunanıstanda öyrənilmişdir.
"Filo" və "sofiya" yunan sözləridir. "Sofiya" hikmət, "filo" isə sevmək deməkdir."Filosofiya" - "hikməti sevmək" mənasını verir. "Fəlsəfə" isə orta əsr şərq alimlərinin bu yunan sözünü ərəb dilinə uyğun demələrindən yaranıb.
İlk dəfə Pifaqor özünü "filosof" adlandırıb və "Mən öz yerimi bilirəm. Bilirəm ki, hikmət yalnız Tanrı biliyidir və məndə ola bilməz. Mən ancaq hikməti sevə bilərəm" deyib.
Fəlsəfədə şüur problemi
Fəlsəfədə varlıq problemi
Müxtəlif fəlsəfə məktəbləri və cərəyanlarının kateqoriya apparatı sistemində varlıq kateqoriyası mərkəz yeri tutur. Varlıq sözü müxtəlif dünya dillərində təxminən "var olmaq", "mövcud olmaq", "üzə çıxmaq", "reallıq" mənalarını verir. Müasir fəlsəfə ədəbiyyatında varlıq anlayışı iki mənada işlədilir:
- Dar mənada - şüurdan asılı olmadan mövcud olan obyektiv reallıq;
- Geniş mənada materiya, şüur, ideyalar, hisslər, insanların fantaziyaları.
Varlığın anlaşılmasını Platon xeyli genişləndirmışdir. O, fəlsəfə tarixində ilk dəfə göstərmişdir ki, yalnız maddi şeylər deyil, həm də ideal olanlar varlığa malikdirlər.
Orta əsrlərin xristian fəlsəfəsində Allahın varlığından ibarət olan "həqiqi" varlıq "qeyri-həqiqi" varlığa qarşı qoyulur və göstərilir ki, bütün qeyri-həqiqi varlıqları Allah yaratmışdır. Burada varlıq yaradanın və yaradılanın varlığı olmaqla iki növə ayrılır.
Varlığın müxtəlif formaları içərisindən bu formalardan ən ümumi və açıq-aşkar üzə çəxan spesifik mövcudluq üsullarına malık olanlarını seçıb ayırmağ imkan verir. Onlardan birinci qrupuna canlı və cansız varlıqların spesifikliyi; ikinci qrupuna canlılar içərisində özünəməxsus yer tutan, şüura, düşüncəyə malik olan, ideal obrazlarla iş görən, yəni abstrakt düşünən insanın varlığı daxildir. Varlığın ümumi mənzərəsini yaradarkən özünəməxsus piramida əmələ gəlir, onun əsasında cansız təbiət, onun üzərində canlı təbiət və ondan yuxarıda isə ruhun, canlı və cansız təbiətin vəhdətindən ibarət olan insan durur. Cansız təbiətin şey və proseslərinin varlığı bütün təbii və süni aləmdir, habelə təbiətin bütün halları və hadisələridir (ulduzlar, planetlər, torpaq, su və s.). Canlı təbiətin varlığı isə özündə iki səviyyəni ehtiva edir. Birinci səviyyə canlı, lakin ruhu, şüuru olmayan, ətraf mühitlə maddələr mübadiləsini həyata keçirən, çoxalmaq qabiliyyətinə malik olan bütün biosferadan, flora və faunadan ibarətdir. İkinci səviyyə isə konkret adamların varlığında, sosial varlıqdan və ideal varlıqdan ibarət olan insan və onun şüurunun varlığından ibarətdir.
Fəlsəfi kateqoriyalar
Fəlsəfə insanın dünyaya münasibətinin ən ümumi anlayışlarla dərk edilməsi fəlsəfi kateqoriyaların sayəsində baş verir. Kateqoriyalar təbiətin, cəmiyyətin və təfəkkürün ən umumi və vacib xüsusiyyətlərini özündə əks etdirir. Fəlsəfi kateqoriyalar fəlsəfinin zamanca inkişaf səviyyəsinə görə dəyişiir.
Materialist dilaketikada “materiya” ilk kateqoriya hesab olunurdu və onun tərifi də özünəməxsus səciyyəvi xüsusiyyətlərinə görə fərqlənirdi. Materialist fəlsəfədə Təsadüf kateqoriyası idealist fəlsəfədə təkzib olunur və yaxud tamamilə fərqli don geyindirilirdi.
Fəlsəfəyə ilk kateoqriya anlayışını antik dövr yunan filosofu Aristotel gətirmişdir. İnsanın dünyanın dəyişdirilməsinə və dərk edilməsinə istiqamətlənmiş fəaliyyəti boyu təbii olaraq kateqoriyalar da dəyişir və formalaşır. Onların sayı çoxalır, məzmunu genişlənir. Fəlsəfədə əsas hesab olunan kateqoriyalar aşağıdakılardır:
- Məkan
- Zaman
- Səbəb
- Hərəkət
- Kəmiyyət və keyfiyyət
- Oxşarlıq və əkslik, ziddiyyət
- Təkcə, xüsusi və ən ümumi
- Mahiyyət və hadisə
- Zərurət
- Təsadüf
- İmkan və gerçəklik
- Məzmun və forma
- Həqiqət
Fəlsəfə tarixi
Fəlsəfə tarixi antik dövrdən bu günə qədər fəlsəfənin inkişaf yolunu, strategiyasını, filosofların fəlsəfi nəzəriyyələrini, sistemlərini, baxışlarını öyrənir. Fəlsəfə tarixinin subyekti fəlsəfə tarixçisidir. Fəlsəfə tarixi tarixi inkişaf müddətində müəyyən mərhələlərdən keçmiş, çoxsaylı müstəqil düşüncələr, ideyalar, nəzəriyyələrlə zənginləşmişdir. Fəlsəfə tarixçisi tarixşünaslıq elminin də məsələyə yanaşma üslub və metodlarından, kriteriyalarından çıxış edərək Fəlsəfə tarixini öyrənir.
Antik dövrdən bu yana Fəlsəfə tarixi fəlsəfəni dövrlərə və yerlərə bölərək mərhələli şəkildə tədqiq edir. İlk fəlsəfi fikirlərin yaranıb inkişaf etdiyi qədim Şərq dünyası olmuşdur. Bu baxımdan fəlsəfə tarixçisi Şərq düşüncələrinə dövr və məkan prizmalarından yanaşaraq mövzunu Qədim Şərq fəlsəfəsi adı altında tədqiq edir.
Lakin fəlsəfənin beşiyi hesab olunan Şərq dünyası ilə bərabər fəlsəfi düşüncələrin sistemləşdirilməsində və zənginləşdirilməsində əhəməiyyətli yerə və rola malik Antik fəlsəfənin (Qədim yunan - roma fəlsəfəsi)də adını çəkmək mümkündür. Qədim dövrdən etibarən fəlsəfə müəyyən dövrlərə və bölgələrə ayrılaraq araşdırılmış, tədqiq olunmuşdur.
Fəlsəfənin əsas istiqamətləri
- Mifologiya
- Ontologiya
- Qneseologiya (idrak nəzəriyyəsi)
- Epistemologiya
- Məntiq
- Etika
- Estetika
- Siyasət fəlsəfəsi
- Din fəlsəfəsi
- Dil fəlsəfəsi
- Hüquq fəlsəfəsi
- Tarix fəlsəfəsi
- İnsan fəlsəfəsi
- Elm fəlsəfəsi
Fəlsəfi nəzəriyyələr
İdealizm, materializm, modernizm, peripatetizm, praqmatizm, pozitivizm, ekzistensializm, rasionalizm, irasionalizm, skeptisizm
Fəlsəfənin beş bölməsi var:
- Ontologiya - varlıq haqqında təlim
- Qnosiologiya - idrak haqqında təlim
- Sosiologiya - cəmiyyət haqqında təlim
- Praksiologiya - insanın əməli haqqında təlim
- Aksiologiya - insanın gerçəklikdəki predmet və hadisələri qiymətləndirməsi haqqında təlim.
Fəlsəfənin iki əsas metodu var:
Qlobal problemlər, ekologiya
Xarici keçidlər
- Fridrix Hegel - Fəlsəfə ensiklopediyası. I cild. Bakı, 2005.
- Azərbaycanda nəşr olunmuş islam şərqi və Azərbaycan fəlsəfəsi tarixinə həsr edilmiş monoqrafik əsərlərin biblioqrafiyası
- Əsas fəlsəfi cərəyanlar
- Dusuncelerin Kokenleri (2006) (PDF)
- Fəlsəfə İnstitutu
- "Şərq fəlsəfəsi problemləri" jurnalı
- İslam bölgəsi fəlsəfə tarixinin tədqiqi və tədrisi perspektivləri. Zümrüd Quluzadə. Bakı
- İslam bölgəsi fəlsəfəsinin Orta əsrlər Qərbi Avropa fəlsəfəsinin təkamülündə yeri və rolu. Rahil Nəcəfov. Bakı
- Ümumvəhdət fəlsəfəsi
- Fəlsəfə dünyası
- Fəlsəfi Maarifçilik Assosiasiyası
- Azərbaycan Fəlsəfə tarixi (çoxcildik, rus və Azərbaycan dillərində. Məsul redaktor: Zümrüd Quluzadə)
- Azərbaycan fəlsəfə tarixinin konseptual məsələləri. Zümrüd Quluzadə. Bakı. 2009
Həmçinin bax
Şablon:Link FA Şablon:Link FA Şablon:Link FA Şablon:Link FA Şablon:Link FA Şablon:Link FA