Banan sənayesi
Banan sənayesi qlobal sənaye aqrobiznesinin mühüm hissəsidir. Qlobal banan istehsalının təxminən 15%-i Qərb ölkələrində istehlak üçün ixraca və beynəlxalq ticarətə gedir.[1] Onlar əsasən Amerikada banan plantasiyalarında becərilir.[2]
Ekoloji təsirləri[redaktə | mənbəni redaktə et]
Bütün monokulturalarda olduğu kimi, banan istehsalı üçün intensiv aqrosənaye üsulları ətraf mühitə əhəmiyyətli təsir göstərir. Banan becərilməsi böyük miqdarda pestisid tələb edir (təxmin: 35 funt per acre (39 kq/ha) və meşələrin qırılması vasitəsilə ekosistemin məhvini təşviq edə bilər. Üstəlik, yemək milləri və plastik qablaşdırma böyük ekoloji olaraq bir karbon izi buraxır.[3][4][5]
Xalis məhsul[redaktə | mənbəni redaktə et]
2012-ci ildə qlobal ümumi banan ixracının həcmi ilə rekord həddə çatdı 16.5 milyon metric ton (3.6×1010 funt), 1.1 milyon ton (or 7.3 percent), 1.1 milyon ton (or 7.3 percent) bu isə 2011-ci il səviyyəsindən 1,1 milyon ton (və ya 7,3 faiz) çoxdur.[2] Banan ABŞ-də ən məşhur meyvədir və hər il alma və portağaldan daha çox istehlak olunur.[6] Dünyada banan növlərinin çoxluğuna baxmayaraq, yalnız becərilənləri nəzərə alsaq belə, sənaye istehsalında Cavendish bananı üstünlük təşkil edir.
Bitkidə xəstəliyin yayılması[redaktə | mənbəni redaktə et]
Tropical Race 4-ün çoxmillətli plantasiya sahiblərinin torpaqla çirklənmiş avadanlığı ilə qlobal miqyasda yayıldığı düşünülür.[7]
Şirkətlər[redaktə | mənbəni redaktə et]
2013-cü ildə beş çoxmillətli meyvə şirkəti beynəlxalq banan ticarətinin 44%-nə nəzarət edirdi:[8][9]
| Şirkət | ölkə | 2013-cü ildə bazar payı [%] |
|---|---|---|
| Çikita | ABŞ | 13 |
| Fyffes | İrlandiya | 6 |
| Dole Qida Şirkəti | ABŞ | 11 |
| Təzə Del Monte Məhsulu | ABŞ | 12 |
| Noboa | Ekvador | 2 |
Yuxarıda göstərilən istehsalçıların bazar payı 2002-ci ildəki 70%-dən 2013-cü ildə təxminən 44%-ə qədər azalmışdır. Bazar gücünün bu azalması bir neçə səbəblə əlaqələndirilir. Keçmişdə çoxmillətli şirkətlər Mərkəzi və Cənubi Amerikada və banan istehsal edən digər bölgələrdə çoxlu sayda plantasiyalara sahib idilər. 1980-ci illərdən bəri onlar öz istehsallarının böyük bir hissəsini tərk edərək onu müstəqil istehsalçılardan daha çox alışla əvəz etdilər. Məsələn, Chiquita Mərkəzi Amerikadakı plantasiyalarının sayını azaldıb. Fyffes əvvəllər Yamayka, Beliz və Windward adalarında plantasiyalara sahib idi, lakin istehsaldan imtina etdi və istehsalçılarla müqavilələr vasitəsilə bananlarını almağa keçdi. İstehsaldan uzaqlaşma qismən plantasiyalar səviyyəsində hüquqi və iqtisadi problemlərə səbəb olub, eyni zamanda banan dəyər zənciri boyunca bazar gücünün dəyişməsini əks etdirir.[9]
Qlobal banan tədarük zənciri boyunca, ABŞ və Aİ-nin böyük supermarket şəbəkələri pərakəndə satış bazarında hökmranlıq etdikləri və getdikcə daha çox kiçik topdansatışçılardan və ya birbaşa yetişdiricilərdən satın aldıqları üçün 21-ci əsrdə böyük istehsalçılar üzərində bazar gücü qazandılar.
İstehsal və ixrac[redaktə | mənbəni redaktə et]
| ölkə | banan | bağayarpağı | Ümumi |
|---|---|---|---|
| 29.1 | 29.1 | ||
| 13.1 | 13.1 | ||
| 5.8 | 3.1 | 8.9 | |
| 6.5 | 0.6 | 7.1 | |
| 7.0 | 7.0 | ||
| 6.8 | 6.8 | ||
| 2.0 | 3.5 | 5.5 | |
| 1.2 | 4.3 | 5.5 | |
| 0.6 | 3.7 | 4.3 | |
| 0.09 | 4.0 | 4.1 | |
| 3.8 | 0.3 | 4.1 | |
World
|
113.3 | 35.1 | 148.4 |
| Mənbə: Birləşmiş Millətlər Təşkilatının FAOSTAT[10] Qeyd: Bəzi ölkələr banan və bağayarpağı istehsalını fərqləndirən statistik məlumatlar hazırlayır, lakin ilk altı istehsalçıdan dördü bunu etmir, banan və bağayarpağının cəmindən istifadə edərək müqayisə tələb edir. | |||
2016-cı ildə banan və bağayarpağının dünya istehsalı 148 milyon ton təşkil edib,Hindistan və Çinin başçılıq etdiyi ümumi (yalnız banan üçün) qlobal istehsalın 28%-ni təşkil edir (cədvəl). Digər əsas istehsalçılar Filippin, Ekvador, İndoneziya və Braziliya olub, birlikdə dünya ümumi banan və bağayarpağının 20%-ni təşkil edir (cədvəl).
2013-cü il üçün məlumat verildiyi kimi, ümumi dünya ixracı 20 milyon ton banan və 859.000 ton bağayarpağı olub.[11] Ekvador və Filippin müvafiq olaraq 5,4 və 3,3 milyon
ton, Dominikan Respublikası isə 210,350 ton ilə lider ixracatçı olub.[11][12] OEC, ixrac artımının 2,51 faiz azalmasına baxmayaraq, 2020-ci ildən 2021-ci ilə qədər olan dövrdə banan ticarətinin ümumi dəyərinin 13,6 milyard dollar olduğunu bildirir.
Mübahisəli tərəfləri[redaktə | mənbəni redaktə et]
Qlobal banan sənayesi 19-cu əsrin sonlarında yarandığı gündən bəri çoxsaylı insan hüquqları pozuntuları ilə məşğul olmuşdur. Bunlara digərləri arasında köləlik və məcburi uşaq əməyi daxildir və 2021-ci ilə qədər Rainforest Alliance Kot-d'İvuarı məcburi əməyə ən yüksək riskli ölkə kimi müəyyən etdi, ardından Kamerun, Qana, Qvatemala və Ekvador digər banan ixrac edən ölkələr arasındadır.[13]
Həmçinin[redaktə | mənbəni redaktə et]
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ "Faostat". 2016-10-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-29.
- ↑ 1 2 "BANANA MARKET REVIEW and BANANA STATISTICS 2012-2013" (PDF). FAO Intergovernmental Group on Bananas and Tropical Fruits. 2018-01-27 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2023-10-29.
- ↑ "The Human and Environmental Impact of Bananas". 2012. 2023-06-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-29.
- ↑ "Banana Industry's Impact on Rainforests". 19 June 2010. 15 February 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 October 2023.
- ↑ "Environmental Impacts of Banana Growing / Bananas". 2015-06-18 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-06-16.
- ↑ "Frequently Asked Questions About Bananas". Chiquita. 2014. 2016-06-26 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-06-16.
- ↑ "Tally me banana - How the global banana industry is killing the world's favorite fruit". Quartz. 3 March 2014. 25 August 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 October 2023.
- ↑ "The Problem with Banans | Environmental & Social Issues in the Trade". 2023-04-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-29.
- ↑ 1 2 "The Changing Role of Multinational Companies in the Global Banana Trade" (PDF). FAO. 2014. 8 July 2017 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 25 June 2023.
- ↑ "Banana and plantain production in 2016, Crops/Regions/World list/Production Quantity (pick lists)". UN Food and Agriculture Organization, Corporate Statistical Database (FAOSTAT). 2017. 16 October 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 January 2018.
- ↑ 1 2 "Banana and plantain exports in 2013, Crops and livestock products/Regions/World list/Export quantity (pick lists)". UN Food and Agriculture Organization, Corporate Statistical Database (FAOSTAT). 2017. 16 October 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 January 2018.
- ↑ "Banana Import Export Report - OEC". oec.world (ingilis). 2023-04-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-29.
- ↑ "Data Sheet for Child Labor and Forced Labor Risk Maps". Rainforest Alliance (ingilis). 2021-12-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-12-09.