Ermənistanda homoseksualizm tarixi

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
2002-ci il Paris gey praydında Fransadakı erməni LGBT təşkilatı olan "AGLA" (Association des Gays et Lesbiens Arméniens de France) üzvünün Ermənistan homoseksuallarına dəstək olaraq qaldırdığı plakatlar.

Ermənistanda LGBT tarixi — müxtəlif dövrlərdə erməni cəmiyyətində homoseksuallıqla bağlı məlumatları əhatə edir.Ermənistan Respublikasının qurulmasından sonra konstitusiyanın homoseksualizm əleyhinə 116-cı maddə nəzərdə tutulmuşdu. 2003-cü ildə homoseksuallığı qadağan edən qanun Robert Koçaryan tərəfindən Cinayət Məcəlləsindən çıxarılmışdır.

Qədim dövr[redaktə | mənbəni redaktə et]

İkiçayarası xalqlarının ən qədim nəsr nümunələrindən olan Gilqameş dastanında xalq qəhrəmanı Gilqameşla güclü döyüşçü Enkidu arasındakı əfsanəvi məhəbbətdən söz açılır.[1][2] Sevgilisi Enkidunun ölümü bu cür təsvir edilir: "Gilqamış özünü yerə çırpır, paltarlarını cırır, saçlarını yolur".[3] Bu dastan bir müddət sonra Mesopotamiya taryfalarının ünsiyyətdə olduğu bütün yaxın ərazilərdə sürətlə yayılmış və şöhrət qazanmış[4][5], həmçinin Erməni ədəbiyyatına da təsir göstərmişdir.[6][7]

E.ə IV əsrdə Makedoniyalı İsgəndərin geniş Əhəməni torpaqlarını da imperiyasının tərkibinə qatması bu ərazilərdə yeni mədəniyyətin yayılması ilə müşahidə edilir.[8] Böyük İsgəndərin yürüşləri nəticəsində yayılan Ellinizm mədəniyyəti, Qədim Yunanıstan mədəniyyətindən gələn[9][10][11] homoseksual münasibətlərin təbliği və yayılmasında ciddi rol oynamışdır.[12][13] Romanın Ermənistana yürüşləri və bu ərazini əsarəti altına alması, imperator Adrianın (117–138) öz həmcinsiylə təntənəli şəkildə evləndiyi dövrə təsadüf edir.[14]

B.e. III əsrindən etibarən Ermənistanda Maniçilik yayılmağa başlayır və sonradan manixeylər cinsi nizamsızlıq və homoseksuallıqda günahlandırılırlar.[15]

Orta əsrlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

VIII əsrdən Ermənistanın Ərəb Xilafətinin tərkibinə daxil olur. İslam dini eynicinsli əlaqələri birmənalı olaraq qadağan etsə də, hakim dairələrdə və saraylara bu cür əlaqələrin gizli olaraq davam etdirilməsi haqqında bəzi məlumatlar dövrümüzə çatmışdır. Dövrün məşhur tarixçisi İsgəndər böyük oğlu üçün yazdığı "Şahzadələr üçün güzgü" əsərində "qadın və ya gənc oğlan olsun, fərqi yoxdur, həzz almağından qalma. Qışda oğlanlarla, yayda isə qadınlarla vaxtını keçir" deyirdi.[16]

I Şah Abbasın 1599–1601-ci illərdə Böyük Moskva knyazlığı və Avropa ölkələrinə göndərdiyi diplomatik nümayəndə heyətinin I Katibi olan, Qərbdə Don Juan de Persiya adıyla tanınan Oruc bəy Bayat 1604-cü ildə İspaniyada nəşr etdirdiyi xatirələrində yazır: "Əlbəttə çoxları kimi durub hamambaşı fars Aləmdarın yanına gedə, bir abbasıya erməni, rumlu oğlanlarla nəfsimi öldürə, ya da Culfa adlanan erməni məhəlləsində Maronun say- seçmə qızlarıyala şərab içib gecəyarıyacan hər şey unuda bilərdim"[17]

Yeni dövr[redaktə | mənbəni redaktə et]

Çar Rusiyası dövründə[redaktə | mənbəni redaktə et]

Romanovların hakimiyyətdə olduğu Çar Rusiyasında orta əsrlərdən bəri gizli həyat keçirən homoseksuallar, kilsənin də gücünün zəifləməsindən istifadə edərək fəallaşmağa başlamışdılar. Hələ I Pyotrun hakimiyyəti zamanında, 1716-cı ildə çarlıqda ilk dəfə homoseksuallıqla bağlı qanun imzalamışdı. Qanuna görə, orduda homoseksuallıq qadağan edilirdi.[18]

Ermənistan SSR[redaktə | mənbəni redaktə et]

1920–1991-ci illərdə Ermənistan SSRİ-nin tərkbində olub. Lenin I Nikolayın 1832-ci ildə imzaladığı homoseksuallığı qadağan edən qanununu ləğv etdi.[19] Lenin ölümündən sonra hakimiyyətə gələn Stalin 1934-cü ildə bütün SSRİ-də kişilər arasında homoseksuallığı qadağan etdi. Sovet Cəza Qanununun 121-ci maddəsində homoseksuallıq (sodomçuluq) dövlətə qarşı edilən cinayət hesab edilir, 5 il həbs cəzası və həmin müddətdə ağır şərtlərdə icbari əməklə cəzalandırılırdı. Sosialistlər bunu Qərbin, kapitalizmin əməli olduğunu bildirirdilər. Avropada və Amerikada 1968-ci ildən fəallaşmağa başlayan homoseksual birliklər və kiçik lobbilər SSRİ-dəki insan hüquqlarıyla bağlı problemləri də dünya mediasında işıqlandırmağa başladılar.[20]

Müasir dövr[redaktə | mənbəni redaktə et]

border=none Əsas məqalə: Ermənistanda LGBT hüquqları
2004-cü il Marsel gey praydında Fransadakı erməni LGBT təşkilatı olan "AGLA" (Association des Gays et Lesbiens Arméniens de France) üzvünün Ermənistan homoseksuallarına dəstək olaraq qaldırdığı, azad sevgi tələb edən ingiliscə və ermənicə plakat.

Ermənistan Respublikasının qurulmasından sonra konstitusiyanın homoseksualizm əlehinə 116-cı maddə nəzərdə tutulmuşdu.[21] 2003-ci il, homoseksuallığı qadağan edən qanun Cinayət Məcəlləsindən çıxarıldı[22]

2006-cı ildə Fransadan olan erməni gay cütlük Üçkilsə kafedralında nikah mərasimi həyata keçirmişdir.[23][24] "168 Zham" (168 Saat) qəzetinin bu haqqda məlumat yayması ölkədə qalmaqala səbəb olmuşdur.[25]

2007-ci ildə Ermənistanda cinsi oriyentasiyaya görə diskriminasiya ilə mübarizə üçün nəzərdə tutulmuş və LGBT insanlarının hüquqları üçün mübarizə aparan "Pink Armenia" adlı QHT-nın əsası qoyulmuşdur.[26]

8 may 2012-ci ildə İrəvanda LGBT insanlarının toplaşdığı "DIY" adlı bara terror hücumu təşkil edilmiş və aktivist Marina Burutyan bu hadisənin arxasında Daşnaksutyun partiyasının dayandığını açıqlayaraq "erməni millətçilərinin homofobik mövqedə durduqları"nı bildirmişdir.[27] 22 may 2012-ci ildə İrəvanda ilk gey prayd keçirilməsinə cəhd edilmiş, lakin bunun qarşısı alınmışdır. Tədbirin təşkilatçıları əvvəlcə yürüşün başqa məqsəd daşıdığını açıqlasalar da, sonradan yürüş iştirakçılarının səsləndirdikləri şüarlar qalmaqala səbəb olmuş və yürüş yarımçıq dayandırılmışdır.[28]

2013-cü ildə "İctimai informasiya və Bilik ehtiyacı" QHT-nın yaydığı illik hesabatda müasir Ermənistanda LGBT insanlarının acınacaqlı vəziyyəti aşağıdakı fikirlərlə ifadə edilir: "Ermənistanda şəxsi oriyentasiya və gender identikliyi məsələlərinə əsasən mənfi yanaşılır, LGBT hüquq müdafiəçilərinə "xalq düşməni" kimi baxılır, LGBT insanları isə cəmiyyətin düşməni kimi qəbul edilir. Nəticədə ictimai həyatın istənilən sahəsi LGBT insanları üçün diskriminasiya, təhqir və təzyiq yerinə çevrilmişdir. Dövlət rəsmilərinin açıqlamaları isə yalnız LGBT insanlarının hüquqlarının pozulmasının əsaslandırılmasına hədəflənir."[29]

Qədim dövrlərdə olduğu kimi, müasir erməni cəmiyyətində də güclü mövqeyə və təsir dairəsinə malik olan Erməni Qriqoryan Kilsəsi homoseksualizmə qarşı sərt mövqedə dayanaraq, eynicinsli münasibətləri "xəstəlik" hesab edir, lakin cəmiyyətdə kilsənin bu mövqeyinə qarşı çıxan və mübarizə aparan müxtəlif şəxslər və təşkilarlar mövcuddur.[30]

3 dekabr 2013-cü ildə İrəvanda Rusiya əlehinə keçirilən "#PUTinOUT" etiraz kompaniyası çərçivəsində Ermənistan tarixində ilk dəfə etirazçılar meydana LGBT bayraqları ilə çıxmışlar.[31] 2013-cü ildə Nyu-York Erməni Gey və Lezbiyan Assosasiyasının təşkilatçılığı ilə[32] aralarında musiqiçi Serj Tankyan, şairə Dianna der Hovannisyan, aktrisa və prodüser Arsine Xançiyan və rejissor Atom Eqoyanın da olduğu Erməni diasporunun ən tanınmış nümayəndələri Ermənistan prezidentinə açıq müraciət ünvanlayaraq Ermənistanda LGBT hüquqlarının tanınmasını tələb etmişlər.[33][34]

2014-cü ildə erməni trans oğlan T. J. Curiyanın adı illik təşkil edilən və dünyanın yaşayan ən nüfuzlu trans şəxslərinin göstərildiyi "Trans 100" siyahısına daxil edilmişdir.[35]

Erməni mədəniyyətində homoseksualizm[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ermənistan və Ukraynanın Xalq Artisti ssenarist və rejissor Sergey Paracanov homoseksual olduğunu gizlətmədiyinə görə 1973-cü ildə həbs edilmiş və nüfuzlu mədəniyyət xadimlərinin etirazından sonra 1977-ci ildə azadlığa buraxılmışdır.

Ən qədim dövrlərdən erməni mədəniyyətində fallos kultunun olması haqqında məlumatlar vardır. Belə ki, Qədim Yunanıstan mədəniyyətindəki mimlərdə olduğu kimi, ermənilər arasında geniş yayılmış qusanlar adlandırılan küçə aktyorları da, fallos formal geyimlər geyinirdilər. Lakin bu simvolun Ermənistanda daha qədimlərə gedən tarixi olduğunu iddia etmək üçün əsas vardır. Belə ki, Nərədüz yaxınlığında yerləşən Müqəddəs Minas monastırında, Göyçə gölünün cənubunda, Zəngəzur ərazisindəki Ardzevəng kəndində fallos formalı daş stellalar aşkarlanmışdır. Qars ərazisindəki Sarıqamış kəndi yaxınlığında arxeoloji qazıntılar zamanı isə bürünc fallos fiqurları və bu formalı paltar geyinmiş kişi heykəlcikləri aşkarlanmışdır. Sonrakı dövrdə bu cür təsvirlər erməni miniatür sənətində və digər təsviri sənət sahələrində də meydana çıxır. Belə ki, 1410-cu ilə aid Bibliya əlyazmasında orkestrin müşayiət etdiyi qusan məhz bu cür geyimdə təsvir edilir. Həmçinin Ağdamar kilsəsindəki 915–921-ci illərə aid çılpaq Vəftizçi İohann freskasını və Eçmiədzin İncilində Makar və Markos tərəfindən çəkilmiş Adəm təsvirləri də bu xüsusiyyətinə görə diqqət çəkir.[36]

1973-cü ildə məşhur erməni rejissoru, Ermənistan və Ukraynanın Xalq Artisti Sergey Paracanov homoseksuallığını gizlətmədiyinə görə İrəvandan Kiyevə gələrkən həbs edilmişdi.[37][38] Sənətkarın beş illik həbs cəzasına məhkum edilməsinə dünyanın ən nüfuzlu sənət xadimləri etiraz etmişlər. Fransua Trüffo, Jan-Lük Qodar, Federiko Fellini, Lukino Viskonti, Roberto Rossellini, Mikelancelo Antonioni, Andrey Tarkovski və Lui Araqon Brejnevə məktubla müraciət edərək Paracanovun azad edilməsini xahiş etmişdilər və yalnız bundan sonra 30 dekabr 1977-ci ildə Paracanov azadlığa buraxılmışdır.[39].

2009-cu ildə Ermənistanın İsveçrədəki səfiri, erməni mənşəli müğənni Şarl Aznavur "The New York Times"a verdiyi müsahibədə eynicinsli sevgiyə həsr etdiyi ilk mahnısından bəhs etmişdir.[40][41]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ Bruce L. Gerig — David & Jonathan and the Epic of Gilgamesh Arxivləşdirilib 2017-06-07 at the Wayback Machine, Homosexuality and The Bible, epistle.us, İstifadə tarixi: 21 aprel 2015
  2. ↑ Kyle Bogdan — Homosexuality Between Gilgamesh and Enkidu Essay Arxivləşdirilib 2021-04-14 at the Wayback Machine, 9/11/12, İstifadə tarixi: 21 aprel 2015
  3. ↑ Bilqamıs dastanı, tərc. ed. İ. Vəliyev ; red. A. Quliyev, Bakı, Gənclik, 1985, səh. 47
  4. ↑ Chris Park — Thoughts on Gilgamesh and Enkidu Arxivləşdirilib 2022-05-05 at the Wayback Machine, 8 February 2012, İstifadə tarixi: 21 aprel 2015
  5. ↑ Remzi Altunpolat — Saklananlar ve Söylenenler: Türk Romanında LGBT Kimliklerin Yol İzleri Arxivləşdirilib 2015-07-02 at the Wayback Machine, 17 Aralık 2013, kaosgl.com, İstifadə tarixi: 21 aprel 2015
  6. ↑ A. Y. Petrosyan — The IndoEuropean and Ancient Near Eastern Sources of the Armenian Epic. Journal of Indo-European Studies Monograph No 42. Washington D.C. Institute for the Study of Man, 2002, pg. 23–25
  7. ↑ БАНДАК ЕАНЕС ЯКОБОЕИЧ — МИФЫ В СОВРЕМЕННОЙ АРМЯНСКОЙ И СИРИЙСКОЙ АРАБСКОЙ ДРАМАТУРГИИ, Ереван, 1993, стр. 58–63
  8. ↑ Whether Alexander the Great was Greek or just loved things Greek is not important. What is important is that he spread Greek ideas throughout the world in what is known as the Hellenistic Period and was perhaps the most important single person in western civilization with the possible exception of Jesus Christ. Arxivləşdirilib 2021-08-13 at the Wayback Machine, ahistoryofgreece.com, İstifadə tarixi: 22 aprel 2015
  9. ↑ Herodotus Histories 1.135 Arxivləşdirilib 2020-10-25 at the Wayback Machine
  10. ↑ Xenophon, Memorabilia 2.6.28[ölü keçid], Symposium 8[ölü keçid]
  11. ↑ Athenaeus, Deipnosophistae 13:601–606 Arxivləşdirilib 2012-07-28 at the Wayback Machine
  12. ↑ Oxford Classical Dictionary entry on homosexuality, pp.720–723; entry by David M. Halperin.
  13. ↑ Rictor Norton, Critical Censorship of Gay Literature Arxivləşdirilib 2017-07-15 at the Wayback Machine
  14. ↑ Arifa Akbar — Hadrian the gay emperor Arxivləşdirilib 2022-01-02 at the Wayback Machine, The Independent, 11 January 2008, İstifadə tarixi: 22 aprel 2015
  15. ↑ Армения. Между арабами и Византией Arxivləşdirilib 2017-06-28 at the Wayback Machine, world-history.ru, İstifadə tarixi: 10 may 2015
  16. ↑ Eşcinselliğin Toplumsal Tarihi" – Halit Erdem Oksaçan, İstanbul, 2012, səh. 148
  17. ↑ Don Juan of Persia, a Shiah catolic, 1560–1604, edited by Sir E. Denison Ross and Eillen Power, London, 1926, səh. 198
  18. ↑ Healey, Daniel. "Russia". glbtq: An Encyclopedia of Gay, Lesbian, Bisexual, Transgender, and Queer Culture. glbtq, Inc. 2004, last updated 19 July 2005. 27 October 2005 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 aprel 2015.
  19. ↑ Hazard, John N. "Unity and Diversity in Socialist Law". Law and Contemporary Problems. Duke Law. 30 (2): 270–190. 2022-04-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 aprel 2015.
  20. ↑ Resource Information Center about Soviet and Russia Arxivləşdirilib 2019-03-29 at the Wayback Machine, Official Website of the US Department of Homeland Security, İstifadə tarixi: 29 aprel 2015
  21. ↑ Армянские геи: долгий путь к свободе Arxivləşdirilib 2013-10-03 at the Wayback Machine, 13.03.2009, İstifadə tarixi: 10 may 2015
  22. ↑ "Where is it illegal to be gay?". BBC News. 23 February 2014 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 may 2015.
  23. ↑ ""Love and Loyalty": Marriage in secret, in an environment of fear (in English)". 2013-06-14 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-05-17.
  24. ↑ "В Армении сыграли первую однополую свадьбу". 2007-03-08 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-05-17.
  25. ↑ "First symbolical Gay wedding in Armenia (in English)". 2008-05-26 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-05-17.
  26. ↑ "Official website of Pink Armenia". 2016-12-04 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-05-10.
  27. ↑ Марина Брутян: Армянские националисты оправдывают гомофобию Arxivləşdirilib 2013-03-03 at the Wayback Machine, eastbook.eu, 22.05.2012, İstifadə tarixi: 10 may 2015
  28. ↑ Гей-парад в Ереване. Без комментариев Arxivləşdirilib 2022-08-16 at the Wayback Machine, YouTube, Pravda, istifadə tarixi: 10 may 2015
  29. ↑ Годовой отчет. Ситуация в сфере защиты прав ЛГБТ людей в Армении, 2013 г. Arxivləşdirilib 2016-12-02 at the Wayback Machine, Опубликован в Армении (март, 2014 г.) неправительственной организацией "Общественная информация и нужда знаний".
  30. ↑ Shushan Harutyunyan — "When the world you lived in doesn’t tolerate you": Armenia’s animosity towards gays Arxivləşdirilib 2016-03-05 at the Wayback Machine, 21 iyul 2007, İstifadə tarixi:10 may 2015
  31. ↑ Historic first: Armenia activist holds rainbow flag during #PUTinOUT protest action in Yerevan Arxivləşdirilib 2022-06-09 at the Wayback Machine, 3 december 2013, İstifadə tarixi: 10 may 2015
  32. ↑ Statement Against Armenian Police Proposal Arxivləşdirilib 2022-03-31 at the Wayback Machine, İstifadə tarixi: 10 may 2015
  33. ↑ Prominent Armenians issue statement in support of LGBT human rights (in English and Armenian) Arxivləşdirilib 2021-11-18 at the Wayback Machine, 30 october 2013, İstifadə tarixi: 10 may 2015
  34. ↑ Letter to Armenian President Regarding Proposal for Anti-LGBT Legislation Arxivləşdirilib 2022-01-20 at the Wayback Machine, Human rights Watch, 18 october 2013, İstifadə tarixi: 10 may 2015
  35. ↑ Armenian trans guy T.J. Jourian named in the Trans 100 (2014) Arxivləşdirilib 2020-01-17 at the Wayback Machine, 8 apreil 2014, İstifadə tarixi: 10 may 2015
  36. ↑ Armenian phallic cult Arxivləşdirilib 2021-05-16 at the Wayback Machine, 31 august 2009, İstifadə: 10 may 2015
  37. ↑ Александр Корчинский. Вся правда о судимостях Сергея Параджанова. Часть I Arxivləşdirilib 2012-03-04 at the Wayback Machine // Газета "Сегодня", 29 января 2008.
  38. ↑ Александр Корчинский. Вся правда о судимостях Сергея Параджанова. Часть II Arxivləşdirilib 2012-05-24 at the Wayback Machine // Газета "Сегодня", 30 января 2008.
  39. ↑ Мария Малевская: "Параджанов раскрашивал листья краской. Природы ему было мало". Беседа с Валентиной Шедания Arxivləşdirilib 2016-10-30 at the Wayback Machine // РИА Новости — Украина
  40. ↑ Stehpeh Holden — Aznavour Exploring Both Love and l’Amour Arxivləşdirilib 2023-07-10 at the Wayback Machine, The New York Times, April 30, 2009, İstifadə tarixi: 10 may 2015
  41. ↑ French Armenian singer Charles Aznavour says he wrote "the first song about homosexuality" Arxivləşdirilib 2016-03-05 at the Wayback Machine, 2 may 2009, İstifadə tarixi: 10 may 2015

Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Ermənistanda_homoseksualizm_tarixi&oldid=7361846"