Ukraynada QİÇS

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Qeydiyyata alınmış yoluxma hallarının əks olunduğu Ukrayna xəritəsi.

Ukraynada QİÇS (ukr. СНІД в Україні) — Ukraynada QİÇS-lə bağlı vəziyyəti izah etmək üçün istifadə olunan termin. Ukrayna QİÇS virusunun ən sürətli yayıldığı Avropa ölkəsidir.[1][2][3][4][5] Mütəxəssislərin 2010-cu ilin avqust ayında vermiş olduğu raporta əsasən ölkədə gənc nəslin 1.3% QİÇS-in səbəb olduğu HİV virisunu daşıyıcısıdır.[6][7] 2011-ci ilin məlumatlarına görə Ukraynada 360.000 HİV pozitiv şəxs yaşayır.[7]

İlk yoluxma faktının qeydə alındığı 1987-ci ildən 2012-ci il aralığında QİÇS-in səbəb olduğu xəstəliklərdən 27.800 nəfər vəfat edib.[1] 2012-ci ilin məlumatlarında təxminən gün ərzində 57 yeni yoluxma faktının və 11 virusunun səbəb olduğu xəstəliklərdən baş verən ölüm faktlarının qeydə alındığı bildirilmişdir.[8]

İlk dəfə 1987-ci ildə qeydə alınan virus 90-cı illlərin əvvəllərində ölkənin cənub və şərq əyalətlərində inyeksion narkotik istifadəçiləri arasında məhdud çevirədə yayılmışdır. Zamanla ölkənin digər bölgələrində də artım səviyyəsinə keçən virus XX əsrin sonlarına yaxın əhəmiyyətli dərəcədə çox əhalidə aşkarlanmışdır. Bu gün Ukrayna Şərqi Avropada ən çox HİV/QİÇS daşıyıcısı olan vətəndaşa sahib ölkədir.[9]

Vəziyyət[redaktə | mənbəni redaktə et]

Virusun yayılması[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ukraynada HİV virusunun ilk aşkarlanması 1987-ci ilə təsadüf edir. Ötən 5 il ərzində virusun yayılma səbəbləri və yayılma çoğrafiyası ilə bağlı ətraflı məlumat toplamaq mümkün olmamışdır. 1995-ci ildə virusun yayılması sürəti zəifləmişdir. Bu illərdə Ukrayna Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı tərəfindən yoluxma və yayılma risklərinin aşağı olduğu ölkələrin kateqoriyasına salınır.[10] 1987-1994-cü illər aralığında 183 yoluxma faktı qeydə alınmışdır.[11]

HİV müsbət şəxslər üçün Donetsk vilayətində fəaliyyət göstərən tibb mərkəzi.

90-cı illərin ortalarında ən çox yoluxma faktı inyeksion narkotik istifadəçilərinin arasında baş vermişdi. Eyni şpritsdən istifadə hallarının çoxalması virusun yayılmasını sürətləndirən ən önəmli amil hesab olunurdu. 2001-ci ilin məlumatlarına əsasən inyeksion yoluxmaların faizi 1997-ci ilin göstəricilərinə görə 27% azalmışdır. Belə ki, 1997-ci ildə ümumi yoluxmaların 84% inyeksion yoluxmalar təşkil edirdisə, 2001-ci ildə bu göstərici 54% həddində olmuşdur.

İllər ərzində eyni şpritsdən istifadə halları zaman baş verən yoluxmalarda azalmalar müşahidə olunsada, cinsi əlaqə zamanı baş verən yoluxmalarda artım görülmüşdür. Hetroseksual münasibətlərdən baş verən yoluxma göstəricisi ötən dövr ərzində 11% dən 27% qədər yüksəlmişdir.

Ukraynada HİV/QİÇS-in mümkün yoluxma yollarını faiz göstəricisi ilə göstərən modul.
İllərə görə yeni yoluxma halları və virusdan vəfat edənlərin sayının göstərən şkala.

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının HİV/QİÇS üzrə proqramı tərəfindən 2003-cü ildə açıqlanan məlumata əsasən Ukraynada 360.000 HİV/QİÇS daşıyıcısı yaşayır. Ukrayna Səhiyyə Nazirliyi vətəndaşların 500 minə qədərinin virusa yoluxduğunu və ya yoluxma riski altında olduğunu bildirmişdir. Ukraynalı rəsmilərin məlumatlarına görə virus ölkənin gənc əhalisinin 2% də mövcuddur. Regional baxımdan vilayətlərə bölünən ölkədə xüsusi ilə cənub və şərq ərazilərində yoluxma hallarına tez-tez rast gəlinir. Odessa, Dnepropetrovsk, Nikolayev və Donetsk vilayətlərində yoluxma faizi digər vilayətlərə nəzarən üç dəfə daha çoxdur.

Ukraynanın cənub və şərq əyalətlərində virusun digər əyalətlərə nəzarən daha kəskin formada yayılması bir necə səbəblə izah olunur. 90-cı illərdən etibarən başlayan işsizlik və sosial problemlər əhali arasında narkomaniya, alkoqolizm və zərərli vərdişlərin çoxalmasına təkan vermişdir. SSRİ-nin dağılmasından sonra özünü yenidən formalaşdırmağa başlayan iri sənaye şəhərləri bir çox sosial problemləridə bərabərində gətirməkdə idi və beləliklə HİV virusunun yayılması və çoxalması üçün münbit şərait formalaşmışdı.[12]

2009-cu ilin statistik məlumatlarına əsasən yoluxma hallarının 44% qorunmamış cinsi əlaqə zamanı baş vermişdir. Narkotik maddə istifadəçilərinin payına düşən yoluxma faizi isə 36-dı dır. Virusun ilk dəfə göründüyü illərlə müqayisədə, demək olar ki, zamanla əsas yoluxma növlərinin yerləri dəyişmişdir. XX əsrin sonlarına yaxın inyeksion yoluxmalar ilk sırada qərarlaşsada, zamanla yerini qorunmamış cinsi əlaqələr zamanı baş verən yoluxma hallarına vermişdir. 2007-ci ildə dərc olunmuş bir başqa hesabatda ölkə əhalisinin 0.96%-nin virus daşıyıcısı olduğu bildirildi. Həmin ilə nəzarən bu faiz göstəricisi 440.000 vətəndaşa bərabərdir.

Ukraynada virusla mübarizədə əsas problemlərdən biri də virusun daha çox əhalinin maariflənməmiş kəsimlərində yayılmasıdır. 2008-ci ildə Ukrayna Səhiyyə Nazirliyi 2% göstəricisinin ümüd verici kimi qəbul edilə biləcəyini açıqlamışdır.

Həbsxanalar[redaktə | mənbəni redaktə et]

1996-2001-ci illər aralığında ölkənin müxtəlif bölgələrində yerləşən həbsxanalarda cəza çəkən məhkumlar arasında aparılmış qan yoxlamaları nəticəsində 26% məhkumun HİV daşıyıcısı olduğu müəyyənləşdirilib. 2005-ci ilin yanvar ayında isə bu göstərici 15-30% aralığında görülüb. Qan analizlərinin nəticəsində 95% yaxın məhkumda Hepatit C virusunun olduğu da müəyyənləşib.[13]

2010-cu ilin əvvəllərinə aid məlumata görə Ukraynadakı həbsxanalarda 147.000 məhkum saxlanılır və 38.000 təksirləndirilən şəxsin işi isə məhkəmədədir.[14] Ölkə həbsxanaları bu günüdə QİÇS, Hepatit C kimi yoluxucu xəstəliklərin əsas yayıldığı nöqtələrdən hesab olunur. Məhkumlar arasındakı yoluxma yollarından bir digəri də, homoseksual cinsi əlaqədir.

Uşaqlar arasında yayılması[redaktə | mənbəni redaktə et]

HİV müsbət anaların sayı hər il 20-30% artdığından virusla doğulan və yaxud doğulma riski olan uşaqların sayında da artım müşahidə olunur. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının 2007-ci ilə məxsus hesabatına görə Ukraynada hamilə olan qadınların 0.34% də sözügedən virus aşkarlanmışdır. Bu göstərici Avropada hamilə qadınlar arasındakı ən yüksək göstəricidir.

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının bir digər məlumatına görə Ukraynada bu günə qədər 18.000 dən çox HİV müsbət ana tərəfindən doğuş gercəkləşdirilmişdir. 10.200 körpədə ilkin yoluxma halı baş verməyib, 5.500-dən çox körpənin nəticələri isə uzun müddətli testlərdən sonra müəyyənləşdiriləcək. Qeyd etmək lazımdır ki, HİV müsbət olan ananın körpəsində də virusun aşkarlanması riski doğuşdan öncə lazimli müalicələr aparılmadığı təqdirdə 85%-dan çoxdur.

Hal-hazırda ölkədə 1.877-dən çox HİV daşıyıcısı olan körpə var və bu körpədən 244 nəfəri virusun səbəb olduğu müxtəlif xəstəliklərdən vəfat edib. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının apardığı təbliğat və sosail sferaları işlər nəticəsində Ukraynada HİV/QİÇS xəstəliyinin anadan uşağa keçməsinin qarşısının alınması sahəsində ciddi irəliləyiş əldə olunmuşdur. Buna fakt kimi, 2000-ci ildə bu növ yoluxma halı ümumi yoluxmaların 27% təşkil etdiyi halda, 2006-cı ildə 7% təşkil etməsini göstərmək olar. Ukrayna Səhiyyə Nazirliyi də 2004-cü ildə anadan körpəyə yoluxdurma hallarının 29% təşkil etdiyi halda, 2014-cü ildə 4.28% təşkil etdiyini açıqlamışdır.[15]

Mübarizə tədbirləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

2012-ci ilin iyun ayının sonunda paytaxt Kiev şəhərində Həyatdan həzz al, təhlükəsizlikdə qal devizi altında keçirilmiş QİÇS-lə mübarizə konsertində 25.000 dən çox insan iştirak edib. Konsert özüdə QİÇS daşıyıcısı olan Elton Con, Adam Lambert və Queen qrupunun iştirakı ilə baş tutub.

2001-ci ilin iyun ayından 2015-ci ilə qədər HİV müsbət olan Ukrayna vətəndaşlarının ölkəni tərk etməsi qadağan edilmişdir və eyni zamanda virus daşıyıcısı olan şəxslərində ölkəyə daxil olmasın məhdudiyyətlər gətirilmişdir.[16] 2003-cü ildən etibarən ölkədə inyeksion yoluxmaların qarşısının alınması üçün steril ləvazimatların paylanması xidməti göstərilir. Bu məqsədlə 38 məntəqədə, 2.200 dən çox şəxs müxtəlif steril ləvazimatlarla təmin olunub.[17]

Əsasən virus daşıyıcılarına (ing. Buprenorphin) adı verilən dəriman preparatları verilir. Dərman metadondan daha bahalı olsada dünya üzərində geniş istifadə olunmayıb və yan təsirləridə bir o qədər araşdırılmayıb. (ing. Buprenorphin) cəmiyyət və siyasətçilər tərəfindən ağrı kəsici olduğuna görə istifadəsi daha məqsədəuyğun hesab olunur. Metadon preparatı isə toksikamanlar tərəfindən istifadə olunduğundan dəstəklənmir.[18]

2012-ci ildə HİV müsbət olan şəxslər dövləti onların müalicəsi üçün yetərincə imkanlar yaratmamaqda günalandırdı.[19] Belə ki, müalicə üçün lazım olan dərmanlar ölkəyə əsil dəyərindən bir necə dəfə baha qiymətə gətirilir və lazım olan vaxtlarda ehtiyacı olan viruslu şəxslərə verilmirdi. 2013-cü ilin 17 aprel tarixində Ukrayna Səhiyyə Nazirliyinin qarşısında 50-dən çox HİV müsbət şəxsin keçirmiş olduğu etiraz aksiyasında hökumətdən viruslu şəxslərin müalicəsi üçün lazım olan büdcənin ayrılması tələb olunmuşdur.

Başlarına torba, boğazlarına ip keçirən etirazçılar hökumətdən lazım olan dəstəyi ala bilmədiklərini və effektiv dərmanların əvəzinə, bəzi dəstəkləyici ucuz kursları keçdiklərini bildirmişdilər.[20] Donbass müharibəsinin başlaması və bölgədə Donetsk Xalq Respublikasının elan edilməsindən sonra metadon preparatının satışı və istifadəsi qadağan edilmişdir. Ukraynanın şərqində yaşayan HİV müsbət şəxslərin lazım olan dərmanları əldə edə bilməməkləri nəticəsində bəziləri bölgəni tərk etmək məcburiyyətində qalmışdır.[21]

Ukraynada virusun yayılmasının qarşısının alınması və mümkün yoluxma yolları barədə əhalinin məlumatlandırılması məqsədi ilə bir çox tədbir, konsert və yarmarkalar təşkil edilməkdədir. Bu tədbirlərdən biri 2012-ci ilin iyun ayında paytaxt Kiev şəhərində Həyatdan həzz al, təhlükəsizlikdə qal devizi altında keçirilmiş konsert proqramıdır. Həmin konsertdə 25.000 dən çox şəxs iştirak edib. Konksertin qonaqları arasında özüdə virus daşıyıcısı olan məşhur ingilis müğənni Elton Con, vokalistləri virusdan dünyasını dəyişən Queen qrupu və Adam Lambert iştirak ediblər.

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ 1 2 "HIV/AIDS menaces progress in Ukraine". UNICEF. 11 May 2004. 11 February 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 January 2009.
  2. ↑ "Ukraine: End Human Rights Abuses Fueling HIV/AIDS". Human Rights Watch. 23 October 2006. 29 September 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 January 2009.
  3. ↑ "Elton John gives AIDS charity concert in Ukraine". The Independent. 18 June 2007. İstifadə tarixi: 30 January 2009.[ölü keçid]
  4. ↑ "Ukraine Launches Information Campaign Against AIDS". World Bank. 27 September 2005. 3 November 2014 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 January 2009.
  5. ↑ "Ukraine losing HIV/AIDS fight". Kyiv Post. 7 May 2008. 19 October 2008 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 December 2008.
  6. ↑ "HIV infection rate, lack of spending worry Ukraine public health professionals". Kyiv Post. 10 August 2010. 4 March 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 August 2010.
  7. ↑ 1 2 On World AIDS Day, a dose of good news Arxivləşdirilib 2012-02-02 at the Wayback Machine, Kyiv Post (1 December 2011)
  8. ↑ Ukraine Arxivləşdirilib 2016-07-09 at the Wayback Machine, CIA Factbook (page last updated on November 14, 2012)
  9. ↑ "United Nations Registers More Children With AIDS In Ukraine". Ukrainian News Agency. 1 December 2008. February 29, 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 December 2008.
  10. ↑ L. Burruano und J. Seydel Die Ausbreitung von HIV/AIDS in der Ukraine. Gesundheitswesen 2006;68, 8-9, 571-574, Georg Thieme Verlag, Stuttgart. ISSN 0941-3790
  11. ↑ Sexually Transmitted Diseases (4th). McGraw-Hill Professional. 2007. ISBN 0071417486. 2022-08-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-02-17.
  12. ↑ Vulnerability Assessment of People Living With HIV (PLHIV) in Ukraine Arxivləşdirilib 2011-07-24 at the Wayback Machine United Nations Development Programme, page 24 - Retrieved on 8 December 2009.
  13. ↑ HIV/AIDS and hepatitis C in prisons: the facts Arxivləşdirilib 2016-01-25 at the Wayback Machine, AIDSLEX (2006) Retrieved 1 April 2010.
  14. ↑ "Number of inmates in Ukraine rises for first time in 7 years". Kyiv Post. 26 March 2009. 31 January 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 April 2010.
  15. ↑ "Number of HIV infection cases in Ukraine down by almost 7% since early 2014, says health ministry". Interfax-Ukraine. 3 December 2014. 8 August 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 December 2014.
  16. ↑ "Ukraine lifts ban on HIV-positive visitors". UNIAN. 6 August 2015. 23 August 2015 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 August 2015.
  17. ↑ "Alliance. International HIV and AIDS Alliance, Kiew". 6 September 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 December 2012.
  18. ↑ C. Weber Assessment 2007 in Donetsk. http://www.aids-ukraine.org Arxivləşdirilib 2022-08-08 at the Wayback Machine.
  19. ↑ Ukraine:Corruption blamed for AIDS non-treatment Arxivləşdirilib 2014-03-10 at the Wayback Machine, Associated Press (29 June 2012)
  20. ↑ Video — YouTube
  21. ↑ "HIV: East Ukraine's Silent Crisis". Azadlıq Radiosu. 22 July 2016. 24 July 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 February 2017.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Ukraynada_QİÇS&oldid=7180039"