Azərbaycan Hərbi Hava Qüvvələri

Azərbaycan Hərbi Hava Qüvvələri
Azərbaycan Hərbi Hava Qüvvələri
Növü	Hərbi Hava Qüvvələri
Yaranma tarixi	1919 - 1920; 1992 - h.h
Ölkə	Azərbaycan
Tabedir	Azərbaycan Silahlı Qüvvələri
Daxildir	Azərbaycan Hava Hücumundan Müdafiə Qoşunları
Vəzifəsi	Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü havadan müdafiə
Sayı	7,900 personal
Qərargah	Nasosnı aviabazası;
Himayədarı	Azərbaycan Silahlı Qüvvələri
Marşı	İrəli
Təchizatı	•200 döyüş təyyarəsi; ; •160 helikopter; ; •200+ PUA
Müharibələr	•Qarabağ Müharibəsi; ; •İkinci Qarabağ müharibəsi
Döyüşlər	•Aprel döyüşləri; ; •Tovuz döyüşləri
Fərqlənmə nişanları
Komandanlıq
Komandir	General-leytenant Ramiz Tahirov
Məşhur komandirləri	General-leytenant Rail Rzayev
	Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Azərbaycan Hərbi Hava Qüvvələri və Hava Hücumundan Müdafiə — Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin xüsusi qoşun növü.

Tarixi

Azərbaycanın ilk hərbi pilotu Fərrux ağa Qayıbov olub. O, Birinci Dünya Müharibəsində almanlara qarşı keçirilən hava əməliyyatlarında fəal iştirak edib və indiki Belarus ərazisində gedən döyüşlərdən birində həlak olub.

Azərbaycanın ikinci müstəqilliyi dövründə – 1992-ci ilin aprelin 8-də isə baş leytenant Vaqif Qurbanov keçmiş sovet ordusunun Sitalçay aerodromundan, "Su-25" döyüş təyyarəsini qaçıraraq Azərbaycan ordusuna gətirir. Bununla da Azərbaycan HHQ ilk qırıcı təyarəni arsenalına qəbul edib. Az sonra "Nasosnı" – indiki Hacı Zeynalabdin Tağıyev hərbi aviasiya alayının komandiri, polkovnik Vladimir Kravtsov (Azərbaycan HHQ-nin ilk komandanı) və Dəllər aerodromunda xidmət edən polkovnik-leytenant Aleksandr Pleşin səyləri nəticəsində bu bazalardakı sovet aviasiyasına məxsus təyyarələr Azərbaycan ordusunun tabeçiliyinə verilib. 1992-ci ildən Azərbaycanda HHQ ilə bağlı islahatlar dövrü başlanıb. Həmin il bu qurumun strukturu milliləşdirilib. General-mayor Rail Rzayev HHQ-nin komandanı təyin edilib. Bir qədər sonra HHQ Hava Hücumundan Müdafiə Qoşunları ilə birləşdirilib. General-leytenant rütbəsi alan Rail Rzayev Hərbi Hava Qüvvələri və Hava Hücumundan Müdafiə Qoşunlarının (HHQ və HHMQ) komandanı kimi fəaliyyətini davam etdirib.

1994-cü ildə - atəşkəs müqaviləsi imzalandıqdan sonra Azərbaycanda başlanan hərbi islahatlar prosesinin özəyini məhz HHQ və HHMQ təşkil edib. Səbəb aydındır – işğal altında olan Azərbaycan əraziləri yüksək relyefə malikdir və bu əraziləri işğaldan qurtarmaq işində qırıcıların, hərbi təyyarələrin və hava hədəflərini vuracaq texnikaların əvəzi yoxdur. 1997-ci ildə Azərbaycanın Ali Hərbi Təyyarəçilik Məktəbi ilk milli hərbi təyyarəçilərimizin buraxılışına başlayıb. Beləliklə, 2005-ci ildən Azərbaycanda müdafiəyə ayrılmış vəsaitlərin əhəmiyyətli hissəsi məhz HHQ və HHMQ-nin dirçəldilməsinə sərf edildi. 1995-ci ildə - Azərbaycanın illik hərbi büdcəsinin 80-90 milyon dollara yaxın olduğu dövrdə HHQ və HHMQ-yə təxminən bir neçə milyon dollar vəsait ayrılırdısa, 2008-ci ildə bu rəqəmin az qala hərbi büdcənin 15 faizini əhatə etməsi ilə bağlı ehtimallar səslənib. Bu isə 1 milyard 500 milyon manatlıq hərbi büdcənin təxminən 250 milyon manatı deməkdir.^[1]

İnfrastruktur

Proqrama uyğun olaraq, 2008-2010-cu illər ərzində HHQ-nin aviaparkının modernləşdirilməsi aparılacaq və HHQ-nin aviaparkı təxminən 50%-dək müasir döyüş təyyarələri hesabına yeniləşdirilmişdir. Hərbi Hava Qüvvələrinin aerodromlarının modernizasiya proqramında Azərbaycanın ən aktiv tərəfdaşı ABŞ-dır. Xatırladaq ki, Azərbaycan və NATO arasında imzalanmış Fərdi Tərəfdaşlığq üzrə Əməliyyat Planı (İPAP) çərçivəsində H.Z.Tağıyev qəsəbəsindəki hərbi aerodrom modernləşdirilib. Eyni zamanda hərbi aerodromlarda uçuşların təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədilə xüsusi avadanlıqlar quraşdırılıb, texniki təminat binaları yenidən tikilib və təmir edilib, aerodromun texniki təminatı, paraşüt-desant xidməti və əyləc paraşütlərinin yığılması binalarının inşasına başlanılıb. Əsas start komanda məntəqələri, mühəndislərin idarəetmə məntəqələri və mühəndis aviasiya xidmətinin heyətləri üçün binalar istifadəyə verilib.

2008-ci ilin sentyabr ayından etibarən, HHQ-nin mərkəzi idarəetmə sisteminin modernizasiya olunmasına Türkiyə kömək edib. Türkiyə ilə Azərbaycan arasında əldə olunan razılaşmaya əsasən, burada NATO standartlarına uyğun idarəetmə məntəqəsi yaradılacaq.

Azərbaycanda Rusiya Aerokosmik Qüvvələri tərəfindən idarə olunan Qəbələ RLS də var. Bu RLS Hind okeanına qədər olan ərazidən, yəni təqribən 6,000 km radiusda atılan istənilən raketi aşkar edə bilirdi. Lakin, 2012-ci ilin dekabr ayında Rusiya radarın işləmə müddətini uzatmaqla bağlı danışıqların uğursuzluqla nəticələndiyini bildirdi və RLS fəaliyyətini dayandırdı. Stansiya Azərbaycana geri verildi və RLS-ə aid olan bütün avadanlıqlar Rusiyaya aparıldı.

Azərbaycan HHQ-nin pilotları MDB məkanında ən çox uçuşlar keçirmiş pilotlar sayılır. Azərbaycan pilotları əsasən Azərbaycan Ali Hərbi Təyyarəçilik Məktəbində hazırlanır, Türkiyə, Ukrayna, ABŞ və digər ölkələrin müvafiq ixtisasartırma kursları və təlimlər keçirlər.

Hazırda

Azərbaycan Cənubi Qafqaz regionunda maddi-texniki imkanlar baxımından yüksək və ən çox döyüş təyyarəsi olan ölkə sayılır. Müxtəlif məlumatlara görə, hazırda 8,000 nəfər personalın xidmət etdiyi Azərbaycan HHQ arsenalına 200-ə yaxın döyüş təyyarəsi, 160-a yaxın zərbə helikopteri, həmçinin 46 ədəd yardımçı təyyarə və helikopter daxildir. 8000 nəfər personalın xidmət etdiyi HHQ-nin arsenalında "Aero L-29", "Aero L-39" təlim-hücumçu, müxtəlif təyinatlı MiQ-21, MiQ-25, MiQ-29, Su-17, Su-24, Su-25, İl-76, An-24, An-12, Tu-134A, Tu-16, Mi-2, Mi-6, Mi-8, Mi-24, Mi-35M markalı helikopterlər, həmçinin dünyanın tanınmış şirkətlərinin (Aerostar, Orbiter) istehsalı olan pilotsuz uçan aparatlar var.

2006-cı ildə Ukrayna ilə imzalanmış müqaviləyə əsasən Azərbaycan bu ölkədən 29 ədəd modernləşdirilmiş MiQ-29M döyüş təyyarəsi, həmçinin Mi-24 helikopterləri alıb. Azərbaycanla Belarus arasında hərbi-texniki əməkdaşlıq çərçivəsində, Hərbi Hava Qüvvələrimizin MiQ-29 və Su-25 döyüş təyyarələri Belarusun "Müdafiə Təşəbbüsləri" müəssisəsi tərəfindən hazırlanan "Talisman" Gövdə Müdafiə Kompleksi (GMK) ilə də təhciz edilib.^[2]

2017-ci ildən etibarən, Pakistan Azərbaycana təlim məqsədilə "Super Mushshak" təyyarələrini təhvil verməyə başlayıb.

2020-ci ilin iyununda isə Türkiyedən yeni Silahli PUA-lar (Bayraktar TB2) alınmışdır.

Bundan başqa, Azərbaycanın Dövlət Sərhəd Xidmətinin aviadəstəsi var ki, burada da əsasən dağlıq ərazilərdə əməliyyat zonalarına desant atmaq, qüvvələri təxliyyə etmək və digər məqsədlər üçün istifadə edilən YaK markalı təyyarələr, həmçinin müxtəlif helikopterlər cəmləşib.^{[mənbə göstərin]}

Rusiyalı hərbi-siyasi analitiki Aleksandr Xramçixinin iddiasına görə, Azərbaycan HHQ-yə aşağıdakı hərbi hissələr daxildir:

843-cü qarışıq Aviasiya alayı ("Qala" hərbi-hava bazası),
416-cı qırıcı-bombardmançı alayı (Kürdəmir),
408-ci qırıcı alayı (Zeynalabdin bazası),
422-ci kəşfiyyat alayı (Dəllər),
115-ci təlim alayı (Sangəçal)
hərbi nəqliyyat alayı (Zeynalabdin bazası):

Hərbi Hava Qüvvələrinin Arsenalı

Təyyarələr

JF-17 Thunder	21^[3]
MiQ-29	17^[4]
Su-25	11^[5]
Su-24	11
MiQ-21	5^[5]
Su-17	5
MiQ-25	20^[6]
Aermacchi M-346	25^[7]
An-2	3
Aero L-29 Delfin	12
Aero L-39 Albatros	24

Helikopterlər

Mi-2	7
Mi-6	9
Mi-8	13
Mi-17	76^[8]
Mi-24	64^[9]
Mi-35M	24^[8]

Pilotsuz Uçuş Aparatları

Aeronautics Orbiter	60	Fayl:Aeronautics Orbiter (Mini UAV).jpg
Aerostar	60
İti qovan (KPUA)^[10]	20+^[11]	Fayl:İtiqovan2.jpg
Searcher 2	5
IAI Heron	5
Elbit Hermes 450	12
Elbit Hermes 900	12
IAI Harop	30+^[12]
Bayraktar TB2	10^[13]

HHM Sistemləri

Əsas məqalə: Azərbaycan Hava Hücumundan Müdafiə Qoşunları

S-300 Favorit	zenit raket kompleksi
S-200 Veqa	zenit raket kompleksi
S-125 Neva Peçora	zenit Raket Kompleksi
S-75 Dvina	zenit raket kompleksi
2K11 Kruq	zenit raket kompleksi
2K12 Kub	zenit raket kompleksi
9K37 Buk	özüyeriyən zenit raket kompleksi
9K33 Osa	özüyeriyən zenit raket kompleksi
9K332ME Tor M2E	zenit raket kompleksi
9K35 Strela-10	özüyeriyən zenit raket kompleksi
9K38 Iqla	daşına bilən zenit raket kompleksi
T-38 Stilet	zenit raket kompleksi
ZSU-23-4 Şilka	zenit raket kompleksi
ZU-23	yedəkdə daşınan
Barak 8	zenit raket kompleksi