Nyu-York

Vikipediya, azad ensiklopediya
Santorica (müzakirə | töhfələr) (5.191.16.216 tərəfindən edilmiş redaktələr geri qaytarılaraq Patriot Kor tərəfindən yaradılan sonuncu versiya bərpa olundu.) tərəfindən edilmiş 19:13, 14 yanvar 2022 tarixli redaktə
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Bu adın digər istifadə formaları üçün bax: Nyu-York (dəqiqləşdirmə).
Şəhər
Nyu-York
New York
Bayraq[d] Gerb
Bayraq[d] Gerb
40°39′ şm. e. 74°03′ q. u.
Ölkə
Tarixi və coğrafiyası
Əsası qoyulub 1624[1], 1626[2]
Sahəsi
  • 1.213,369839 km² (1 aprel 2010)[4]
Mərkəzin hündürlüyü 11 m
Saat qurşağı
Əhalisi
Əhalisi
  • 8.804.190 nəf. (1 aprel 2020)[5]
Rəsmi dili
Rəqəmsal identifikatorlar
Telefon kodu 212, 347, 646, 718, 917, 929
Poçt indeksi 10000–10499, 11004–11005, 11100–11499, 11600–11699
Nəqliyyat kodu NY
Digər
nyc.gov
Nyu-York xəritədə
Nyu-York
Nyu-York
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Nyu-York şəhəri (ing. New York City) — ABŞ-ın əhalisinə görə ən böyük şəhəri. Hesablamalara əsasən 2019-cu ildə 8.398.748 nəfər əhalinin təxminən 302.6 kvadrat mil (784 km2) ərazi üzərində paylandığı Nyu-York eyni zamanda ABŞ-ın ən sıx məskunlaşmış böyük şəhərdir.[6] Nyu-York ştatının cənub ucunda yerləşən şəhər şəhər kütləsinə görə dünyanın ən böyük meqapolisi[7] olan Nyu-York meqapolisinin mərkəzidir və 2018-ci ildə metropiliten statistik ərazisində təxminən 19.979.477 nəfər və birləşmiş statistik ərazisində 22.679.948 sakin ilə ən çox məskunlaşmış meqaşəhərlərindən biridir.[8][9][10] Qlobal bir güc şəhəri olan[11] Nyu-York şəhəri dünyanın mədəni,[12][13][14][15] maliyyə[16][17] və media paytaxtı olaraq səciyyələndirilmişdir[18][19] və ticarət,[17] əyləncə, tədqiqat, texnologiya, təhsil, siyasət, turizm, incəsənət, moda və idman sahələrində əhəmiyyətli dərəcədə təsirə malikdir. Şəhərin sürətli tempi[20][21][22] Nyu-York dəqiqəsi termininə ilham qaynağı olub.[23] Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Qərargahına ev sahibliyi edən[24] Nyu-York beynəlxalq diplomatiya üçün vacib bir mərkəzdir.[25][26]

Dünyanın ən böyük təbii limanlarından birində[27][28] yerləşən Nyu-York şəhəri Nyu-York ştatının müxtəlif qraflıqlarında yerləşən beş borodan təyin olunub.[29] Beş boro – Bruklin, Kuins, Manhetten, Bronks və Staten-Aylend 1898-ci ildə vahid bir şəhərə birləşdirildi.[30] Şəhər və onun meqapolis ərazisi ABŞ-a qanuni immiqrasiya üçün əsas giriş qapısıdır.[31] Nyu-Yorkda 800-dən çox dildə danışılır[32][33][34] və bu, onu dünyanın linqvistik cəhətdən ən müxtəlif şəhəri edir.[33][35][36] Dünyanın istənilən digər şəhərndən daha çox xarici doğumlu əhaliyə malik olan[37] Nyu-York şəhərində ABŞ-dan kənarda doğulan 3,2 milyondan çox sakin yaşayır.[38] 2019-cu il (2019-cu il) tarixinə olan məlumata əsasən, Nyu-York meqapolis ərazisinin 1,9 trilyon $ Ümumi Daxili Məhsul (ÜDM) istehsal edəcəyi təxmin edilir.[39] Böyük Nyu-York şəhəri suveren dövlət olsa idi ÜDM həcminə görə dünyada 12-ci olardı.[40] Nyu-York dünyanın istənilən digər şəhərindən daha çox milyarderə ev sahibliyi edir.

Nyu-York şəhərinin izləri 1624-cü ildə Yeddi Birləşmiş Əyalət Respublikasından olan kolonistlər tərəfindən Aşağı Manhettendə qurulan ticarət məntəqəsinə qədər gedib çıxır, 1626-cı ildə məntəqəyə Yeni Amsterdam adı verildi.[41]

Nyu York bir çox Amerika mədəni hərəkatının də doğum yeridir. Ədəbiyyat və vizual sənətlərdə Harlem İntibahı, şəkildə mücərrəd ekspressionizm (Nyu York məktəbi), musiqidə hip-hop, pank, salsa və Tin Pan Alley bu hərəkatlardan bəziləridir. 24 saat açıq olan metrosu və sıx nəqliyyatı ilə "Heç Vaxt Yatmayan Şəhər" adını almışdır.

Azadlıq heykəli, Empayr Steyt Binası, Sentral Park və Tayms Meydanı, Müasir İncəsənət Muzeyi, Quggenhaym Muzeyi və Müasir Tarix Muzeyi şəhərin maraqlı məkanlarıdır. Göydələnləri, prospektləri, restoranları, alış-veriş mərkəzləri və insanları ilə Nyu York turistləri cəlb etməkdədir.

Nyu York şəhərindən bir görünüş

Tarixi

Nyu York şəhəri 1613-cü ildə hollandlar tərəfindən Nyu Amsterdam adı ilə qurulmuşdur. Şəhər 1664-cü ildə Birləşmiş Krallığın nəzarətinə keçdikdən sonra Nyu York adlandırıldı. 1778-ci ildə şəhər iki il müddətinə yeni qurulan Amerika Birləşmiş Ştatlarının paytaxtı oldu. Paytaxt Vaşinqtona daşındıqdan sonra da şəhərin əhəmiyyəti böyüməyə davam etdi.

Şəhərin əhəmiyyəti

Maliyyə dünyasının ürəyinin atdığı Uoll Strit (Wall Street) prospekti, Nyu Yorkun Manhetten hissəsində yerləşir. Nyu York Fond Birjası da (ing. New York Stock Exchange) buradadır. Məşhur Azadlıq Heykəli Nyu York limanındakı Liberti adasında yerləşir. Teatr və müzik-hollar Brodvey prospektinin ətrafında toplanmışdır. Nyu York aeroportu dünyanın ən çox sərnişin daşıyan hava limanlarından biridir. Metropolitan Museum of Art, Müasir İncəsənət Muzeyi, Quggenhaym Muzeyi kimi muzeyləri dünyanın ən qiymətli sənət kolleksiyalarına malikdir. Şəhərin məşhur qəzeti "New York Times" dünyanın ən mötəbər qəzetlərindən biridir. Amerikanın üç böyük televiziya kanalı olan ABC, CBS və NBC-nin mərkəzləri Nyu Yorkda yerləşir.

Mətbəxi

Amerikalılarda milli mətbəx anlayışı yoxdur. Nyu Yorkda Amerikanın digər şəhərlərində olduğu kimi, başqa xalqların restoranları var. Bu faktor da gündəlik menyuya birbaşa təsir edib. Məsələn, məşhur italyan "pizzası" onların ən sevdiyi yeməyə çevrilib. Lakin onların qidalanma tərzi hər kəsdən fərqlidir. Amerikalılar iki dəfə səhər yeməyi yeyir, birinci dəfə mütləq omlet və qızardılmış kartofla vetçina ya da sosiska olur. İkinci yemək isə saat 12–14 radələrinə təsadüf edir və lanç adlanır. Adətən lanç bir boşqab şorbadan, hamburger və ya çizburgerdən ibarətdir. Şam yeməyində isə qaynar şorba, ikinci quru xörək və yüngül salata üstünlük verirlər. İçkilərə gəlincə, mütləq Coca-cola və qəhvəni qeyd etmək lazımdır, çünki onsuz amerikanlının həyatını təsəvvür etmək mümkün deyil. Amerika xalqı xüsusi mətbəxlə fərqlənmir. Bu səbəbdən də burada italyan, Çin, rus, türk, Braziliya, Meksika, hind, hətta Azərbaycan restoranlarına rast gələ bilərsiniz.

Görməli yerləri

Nyu York şəhərinin gecə görünüşü

Azadlıq heykəli, Empayr Steyt Binası, Sentral Park və Tayms Meydanı, Müasir Sənət Muzeyi, Quqqenhaym Muzeyi və Müasir Tarix Muzeyləri şəhərin maraqlı məkanlarıdır. Göydələnləri, prospektləri, restoranları, alver mərkəzləri və insanlarıyla, Nyu York turistləri cəzb etməkdədir.

Nyu York dedikdə hər kəsin ağlına ilk əvvəl Amerikanın rəmzi olan Azadlıq Heykəli gəlir. Tam adı — "Dünyaya işıq saçan azadlıq"dır. Onun hündürlüyü 46 metrdir. Heykəl Azadlıq adasında yerləşir, 1886-cı ildə Fransadan müstəqillik deklarasiyasının qəbul edildiyi gün hədiyyə olaraq gətirilib. Sağ əlində məşəl, solda isə üstündə "JULY IV MDCCLXXVI" (4 iyul — İstiqlal bəyannaməsinin qəbul olunma günü) yazılan kitab (buna görə onun ayaqları qırılmış zəncirdədir) var. Azadlıq adasına gəmi ilə getmək olar.

Məşhur Empayr Steyt Bildinq göydələni dünyada ən yüksək binalardan biridir. Bina 102 mərtəbədən ibarətdir və hündürlüyü 449 metr təşkil edir. 1873-cü ildə yaradılan mərkəzi park möhtəşəm yaşıl sahədir. Buraya insanlar Manhettenin səs-küyündən istirahət etmək üçün gəlirlər. Parkda kiçik heyvanat aləmi, əyləncə məkanları və hovuz da yerləşir. Time Square şəhərin mərkəzidir. Burada hündür binalar, böyük və parlaq reklam ofişləri, müxtəlif rəngli butiklər yerləşir. Ən gözəl mənzərəni siz gecə izləyə biləcəksiniz. Metropolitan Amerikanın nəhəng muzeyi sayılır. Muzey mədəniyyət şəhərciyini xatırladır, burada Misir mumiyalarından tutmuş, beysbol xəritələrinə qədər var.

Bruklin körpüsünün inşasına 1866-cı ildə başlanılıb və 14 il davam edib. Keçmişdə Bruklin və Manhetten şəhərlərini birləşdirmək üçün salınıb. Hal-hazırda Nyu Yorkun əsas abidələrindən biri sayılır.

Rokfeller mərkəzi XX əsrin əvvəllərində böyük maqnat Rokfeller tərəfindən tikilib. 1987-ci ildə mərkəz rəsmi abidə statusunu alıb. Rokfeller Centre dünyanın ən möhtəşəm arxitektura rəmzi hesab olunur. Onun ən vacib hissələrindən biri 1932-ci ildə inşa olunan dünyanın ən iri teatrı — Radio Citi Music Holdur. Mərkəzə 70 mərtəbəli Ceneral Elektrik binası daxildir. Burada həmçinin İncəsənət mərkəzi də yerləşir.

Şəhərin Mərkəzi Parkının ərazisi Monako knyazlığının ərazisindən böyükdür[42].

Əhalisi

İl Sayı
1698 4.937 [43]
1712 5.840 [43]
1723 7.248 [43]
1737 10.664 [43]
1746 11.717 [43]
1756 13.046 [43]
1771 21.863 [43]
1790 49.401 [44]
1800 79.216 [44]
İl Sayı
1810 119.734 [44]
1820 152.056 [44]
1830 242.278 [44]
1840 391.114 [44]
1850 696.115 [44]
1860 1.174.779 [44]
1870 1.478.103 [44]
1880 1.911.698 [44]
1890 2.507.414 [44]
İl Sayı
1900 3.437.202
1910 4.766.883
1920 5.620.048
1930 6.930.446
1940 9.454.995
1950 7.891.957
1960 7.781.984
1970 7.894.862
1980 7.071.639
İl Sayı
1990 7.322.564
2000 8.008.288
2010 8.175.133 [45][4][…]
2013 8.405.837
2015 8.516.502 ± 10.000 [46]
2016 8.537.673 ± 10.000 [46]
2018 8.398.748 ± 10.000 [47]
2020 8.804.190 [5]

Qardaşlaşmış şəhərlər

İstinadlar

  1. ↑ https://www.history.com/topics/us-states/new-york.
  2. ↑ Deutsche Nationalbibliothek Record #4042011-5 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
  3. ↑ 1 2 archINFORM (alm.). 1994.
  4. ↑ 1 2 United States. Bureau of the Census 2010 U.S. Gazetteer Files (ing.). Washington, D.C.: U.S. Census Bureau, 2010.
  5. ↑ 1 2 2020 United States Census. / red. ABŞ əhalinin siyahıya alınması bürosu
  6. ↑ Mike Maciag. "Mapping the Nation's Most Densely Populated Cities". Governing – The States and Localities. 2 oktyabr 2013. 27 avqust 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 avqust 2016.
  7. ↑ "World Urban Areas" (PDF). Demographia. 2018. İstifadə tarixi: 27 mart 2018.
  8. ↑ "World's Largest Urban Areas [Ranked by Urban Area Population]". Rhett Butler. 2003–2006. 9 oktyabr 2009 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 aprel 2011.
  9. ↑ "Largest Cities of the World – (by metro population)". Woolwine-Moen Group d/b/a Graphic Maps. İstifadə tarixi: 26 aprel 2011.
  10. ↑ "Annual Estimates of the Resident Population: April 1, 2010 to July 1, 2017 – Metropolitan Statistical Area; and for Puerto Rico – 2017 Population Estimates". U.S. Census Bureau. February 13, 2020 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 mart 2018.
  11. ↑ "Global Power City Index 2009" (PDF). The Mori Memorial Foundation. İstifadə tarixi: 1 iyun 2012.
  12. ↑ "Consulate General of Iceland New York Culture". Consulate General of Iceland New York. 5 fevral 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 iyul 2018.
  13. ↑ "Consulate of Latvia in New York". Consulate of Latvia. 8 fevral 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 iyul 2018.
  14. ↑ "Introduction to Chapter 14: New York City (NYC) Culture". The Weissman Center for International Business Baruch College/CUNY 2011. 5 may 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 iyul 2018.
  15. ↑ New York, Culture Capital of the World, 1940–1965 / edited by Leonard Wallock ; essays by Dore Ashton ... [et al.]. National Library of Australia. 1988. ISBN 978-0-8478-0990-5. İstifadə tarixi: 1 iyul 2018.
  16. ↑ Huw Jones. "United States top, Britain second in financial activity: think-tank". Reuters. 4 sentyabr 2018. İstifadə tarixi: 4 sentyabr 2018. Think-tank New Financial's study, which focuses on the "raw" value of actual domestic and international financial activity like managing assets and issuing equity, underscored the overall dominance of New York as the world's top financial center.
  17. ↑ 1 2 "Top 8 Cities by GDP: China vs. The U.S." Business Insider, Inc. 31 iyul 2011. İstifadə tarixi: 1 iyul 2018. For instance, Shanghai, the largest Chinese city with the highest economic production, and a fast-growing global financial hub, is far from matching or surpassing New York, the largest city in the U.S. and the economic and financial super center of the world.
    "New York City: The Financial Capital of the World". Pando Logic. 8 oktyabr 2015. İstifadə tarixi: 1 iyul 2018.
  18. ↑ Felix Richter. "New York Is The World's Media Capital". Statista. 11 mart 2015. İstifadə tarixi: 1 iyul 2018.
  19. ↑ Dawn Ennis. "ABC will broadcast New York's pride parade live for the first time". LGBTQ Nation. 24 may 2017. İstifadə tarixi: 26 sentyabr 2018. Never before has any TV station in the entertainment and news media capital of the world carried what organizer boast is the world's largest Pride parade live on TV.
  20. ↑ Kelsy Chauvin. "15 Things NOT to Do in New York City". Fodor's. 15 mart 2019. İstifadə tarixi: 23 mart 2019. There are more than 8.6 million citizens of New York City, and they're pretty much all in a hurry. They're also shrewd, outspoken, and proudly able to survive in a metropolis that tends to punish the meek. The buzzing subway system alone is a symbol of how this city works: part ballet, part battlefield. Residents and visitors alike can see why New York is considered the greatest city in the world.
  21. ↑ Poliak, Shira. "Adjusting To New York City". Sun Sentinel. 3 dekabr 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 noyabr 2015. Additionally, the fast-paced lifestyle of New York City demands adjusting.
  22. ↑ Stephen Miller. Walking New York: Reflections of American Writers from Walt Whitman to Teju Cole. 2016. 46, 50, 131. ISBN 978-0-8232-7425-3. İstifadə tarixi: 10 may 2017.
  23. ↑ Dictionary – Full Definition of New York Minute' // Merriam-Webster. İstifadə tarixi: 1 noyabr 2015.
  24. ↑ "Plan your visit". United Nations Vistor Centre. 14 mart 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 fevral 2017. The Headquarters of the United Nations is located in New York City, along the East River. When you pass through the gates of the United Nations visitors' entrance, you enter an international territory. This 18-acre site does not belong to just one country, but to all countries that have joined the Organization; currently, the United Nations has 193 Member States.
  25. ↑ "NYC Mayor's Office for International Affairs". The City of New York. June 16, 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyun 2015.
  26. ↑ "Digital Diplomacy Coalition". Digital Diplomacy Coalition, New York. İstifadə tarixi: 11 avqust 2018. Established in 2014, DDC New York has partnered with the United Nations, major tech and social media companies, multiple governments, and NGOs to bring unique programs to the area community.
  27. ↑ "New York City". A&E Television Networks, LLC. 4 mart 2016 tarixində arxivləşdirilib.
  28. ↑ "Port in a Storm: The Port of New York in World War II". New York State Museum. 29 aprel 2014 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 avqust 2015.
  29. ↑ "Boroughs of New York City". Ben Cahoon. 2002. 11 fevral 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 oktyabr 2015.
  30. ↑ "A 5-Borough Centennial Preface for Katharine Bement Davis Mini-History". The New York City Department of Correction. 1997. 23 oktyabr 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 oktyabr 2011.
  31. ↑ "Supplemental Table 2. Persons Obtaining Lawful Permanent Resident Status by Leading Core Based Statistical Areas (CBSAs) of Residence and Region and Country of Birth: Fiscal Year 2014". U.S. Department of Homeland Security. 4 avqust 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 iyun 2016.
  32. ↑ "Endangered Language Alliance". 2012. İstifadə tarixi: 7 sentyabr 2013.
  33. ↑ 1 2 "Linguistics – Say what?". The Economist. 10 sentyabr 2011. İstifadə tarixi: 2 may 2015.
  34. ↑ Kleinfield, N.R. "New Yorkers, Self-Assured and Opinionated, Defend Their Values". The New York Times. 15 yanvar 2016. İstifadə tarixi: 24 sentyabr 2019 – MSN vasitəsilə.
  35. ↑ Roberts, Sam. "Listening to (and Saving) the World's Languages". The New York Times. 28 aprel 2010. İstifadə tarixi: 29 aprel 2010.
  36. ↑ Turin, Mark. "The World's Most Linguistically Diverse Location? New York City". PopAnth. 9 avqust 2013. İstifadə tarixi: 2 may 2015.
  37. ↑ "More Foreign-Born Immigrants Live in NYC Than There Are People in Chicago". HuffPost. 19 dekabr 2013. İstifadə tarixi: 16 aprel 2017.
  38. ↑ "Place of Birth by Year of Entry by Citizenship Status for the Foreign-Born Population – Universe: Foreign-born population 2015 American Community Survey 1-Year Estimates New York City". United States Census Bureau. 2020-02-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 aprel 2017.
  39. ↑ "U.S. metro areas – ranked by Gross Metropolitan Product (GMP) 2019 | Statistic". Statista. İstifadə tarixi: 31 may 2019.
  40. ↑ "U.S. Metro Economies (note CSA 2012 GMP total includes sum of New York, Bridgeport, New Haven, Allentown, Trenton, Poughkeepsie, and Kingston MSA 2012 GMP values cited)" (PDF). IHS Global Insight, The United States Conference of Mayors, and The Council on Metro Economies and the New American City. November 2013. 9 through 18 in Appendix Tables. 5 mart 2015 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 27 iyun 2014.
  41. ↑ "United States History – History of New York City". İstifadə tarixi: 9 sentyabr 2012.
  42. ↑ http://dom.lenta.ru/photo/2014/12/16/airpanocityviews/#7
  43. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 Greene E. B., Harrington V. D. American Population Before the Federal Census of 1790. 1932.
  44. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 The Encyclopedia of New York City, 1995 edition. 1995.
  45. ↑ United States Census 2010. 2011.
  46. ↑ 1 2 Population Estimates Program. burax. 2016.
  47. ↑ Population Estimates Program. burax. 2018.

Xarici keçidlər

ABŞ bayrağı  Amerika Birləşmiş Ştatları ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Nyu-York&oldid=6283261"