Aqop Dilaçar Martayan

Aqop Dilaçar Martayan (22 may 1895-12 sentyabr 1979) — Türk dili üzrə mütəxəssis, dilçi, Erməni əsilli Türkiyə vətəndaşıdır. Türk Dili Tədqiq Cəmiyyətinin (TDTC, sonra "Türk Dil Qurumu") ilk baş katibidir. Türk-dili əlaqəli apardığı araşdırmalara görə Mustafa Kamal Atatürk ona “Dilaçar” soyadını verib. Erməni və Türk dillərindən əlavə İngilis, Yunan, İspan, Latın, Alman, Rus və Bolqar dillərini bilirdi. 1915-ci ildə Robert Kollecnin məzunu olmuşdur. Birinci Dünya Müharibəsində Qafqaz Cəbhəsində ehtiyatda olan zabit kimi vəzifə almışdır. 1919-cu ildən Robert Kollecndə İngilis-dili müəllimi kimi işləməyə başladı.

İşləri

Müharibədən sonra Beyrtuda bir Erməni məktəbində müdir vəzifəsində işlədi və Beyrut Erməni dilində çap edilən ilk qəzet olan “Luys”-un baş redaktoru oldu. Yoldaşı Meline ilə birlikdə getdiyi Sofiada Qədim Türk-dili və Qədim Uyğur Türk-dili dərslərini deyirdilər və ilk kitabını çap etdirdi. 22 sentyabr 1932-ci ildə Mustafa Kamal Atatürkün sədrliyi ilə keçirilən 1-ci Türk Dili Konfransına Stepan Qurdikyan və Kevork Simşekyan ilə birlikdə dil mütəxəssisi kimi dəvət edildi. 1934-cü ildə Türk-dilinin inkişaf etdirilməsindəki fəaliyyətinə görə Mustafa Kamal Atatürk tərəfindən Aqop Martayana “Dilaçar” soyadı verilir. Türk Tarixi Tezisi və Günəş Dil Nəzəriyyəsi araşdırmaları ilə, Türk millətinin və Türk-dilinin mənşəsinin ortaya çıxarılmasında önəmli məlumatlar ortaya çıxartdı. 1936-1952-ci illərdə Ankara Universitetində dil-tarix və Türkologiya üzrə dərs dedi. Türk dili bağlı önəmli araşdırmalar etdi. Latın hərfi ilə yeni Türk hərfinin yaradılması istiqamətində işlərə qatıldı. 1942-1960-cı illərdə Türk Ensiklopediyasının hazırlanması işlərində baş məsləhətçi kimi çalışıb. Türk Dil Qurumundakı vəziəsi və dilçiliklə bağlı araşdırmaları 1979-cu ilə qədər ölümünə kimi davam etdi.

Atatürk soyadını icad etdiyi iddiası

Bəzi kəslər, Qazi Mustafa Kamala "Atatürk" soyadının Dilaçar tərəfindən verildiyini iddia etmişdir. Gerçəkdə isə Atatürk soyadını Dilaçarın yanında Konya millət vəkili Naim Onatın icad etdiyi iddiası da həqiqəti əks etdirmir və Türk Dili Tədqiq Cəmiyyəti sədri Saffet Arıkanın 26 sentyabr 1934 tarixində 2-ci Dil Bayramı açılış çıxışında dilə gətirdiyi "Ulu Öndərimiz Ata Türk Mustafa Kamal" xitabı Atatürk soyadına əsin qaynağı olmuşdur.