Ceyms Mürre

Ceyms Mürre
Ceyms Mürre
	Sir James Augustus Henry Murray
Doğum adı	James Augustus Henry Murray
Doğum tarixi	7 fevral 1837
Vəfat tarixi	26 iyul 1915 (78 yaşında)
Vəfat yeri	Oksford, Oksford[d], Oksfordşir[d], İngiltərə, Böyük Britaniya və İrlandiya Birləşmiş Krallığı;
Vətəndaşlığı	Böyük Britaniya və İrlandiya Birləşmiş Krallığı;
Fəaliyyəti	leksiqraf, dilçi, yazıçı
Əsərlərinin dili	ingilis dili
Tanınmış əsəri	Oksford İngiliscə Lüğəti;
Üzvlüyü	Amerika İncəsənət və Elmlər Akademiyası,; Prussiya Elmlər Akademiyası[d];
Mükafatları
	Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Ser Ceyms Oqastes Henri Mürre (d. 7 fevral 1837-ci il, Denholm, Şotlandiya - 26 iyul 1915-ci il, Oksford) — Böyük Britaniya leksikoqrafı. "İngilis dilinin yeni lüğəti"nin redaktoru (sonradan "İngilis dilinin Oksford lüğəti" adını aldı).^[1]^[2]

Həyatı[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ceyms Mürre Şotlandiyanın Denholm kəndində tacir ailəsində anadan olub. Ailəsi təhsil haqqını ödəyə bilmədiyinə görə 14 yaşında özəl məktəbi buraxmalı olub. 17 yaşında Xoikada ibtidai məktəbdə dərs deməyə başlayır.

Gənclik illərində Mürre həm bank katibi, həm də müəllim işləmiş, lakin digər sahələrə, xüsusilə də filologiyaya həmişə böyük maraq göstərmişdir.^[3] İngilis Filoloji Cəmiyyətinə üzv olması və 1868-ci ildə nəşr olunan Şotlandiya dialekti haqqında kitabı ona bir çox mühüm elmi əlaqələr qurmağa imkan verdi.

1861-ci ildə öz gələcək həyat yoldaşı Meqqi Skot ilə tanış olub. İki ildən sonra qızları anadan olur, ancaq tezliklə tuberkulyozdan vəfat edir. Yoldaşı Maqqi də tuberkulyozla xəstələnir və o həkimlərin məsləhəti ilə qışı sərt keçməyən Londona köçür. Meqqi Londona gəldikdən bir il sonra vəfat edir. Bir il sonra Mürre Ada Aqnes Ruzven ilə nişanlanır və növbəti il isə onunla ailə həyatı qurur.

Londonda «Hindistan-Avstraliya və Çin Bankı»nın idarəçisi işinə düzəlir. Sərbəst vaxtında dillər və sözlərin etimologiyası ilə məşğul olur. Britaniya Muzeyinin biblioqrafik kuratoru Tomas Votsu tərəfindən yazılmış müşayiət məktubu onun linqvistik erudisiyasının dərinliyi və genişliyi barədə təsəvvür yaradır: burada o, İtalyan, Fransız, Katalan, İspan və Latın dillərini, həmçinin "az dərəcədə "-Portuqaliya, Vodua, Provans və müxtəlif dialektlərdə bilir.

Bundan əlavə, holland, alman və danimarka dilləri ilə tanış idi. Anqlo-Friz və Qot tədqiqatlarına istinad edir və bir az Kelt dillərini bilir, eləcə də rus dilinin faydalı biliklərini əldə edərək slavyan dilləri ilə məşğul olurdu. Bibliyanın Əhdi-Ətiq və Peşittanı oxumaq və başa düşmək üçün İvrit və Süryani dilində kifayət qədər məlumata sahib idi və daha az dərəcədə Arami, Ərəb, Qibti və Finikiya dillərini bilirdi. Buna baxmayaraq, o, tələb olunan işi qəbul etmədi.

1869-cu ildə Mürre Filoloji Cəmiyyət Şurasının üzvü olur, 1873-cü ilə qədər Londondakı Mill Hill məktəbində dərs demək üçün bankdakı işini tərk edir. Daha sonra isə Filoloji dairələrdə nüfuzunun artmasına görə Şotlandiyanın Cənubi Əyalətləri Dialektini nəşr edir.

Mürrenin Ada Aqnes Ruzvendən on bir övladı var idi (onların hamısı qayınatası Corc Ruzvenin razılığına əsasən "Ruzven" adını daşıyırdılar): böyük Harold Ceyms Ruzven Mürre görkəmli şahmat tarixçisi oldu, bir oğlu Uilfrid Corc Ruzven Mürre isə atasının bioqrafiyasını yazdı. On bir uşağın hamısı yetkinlik yaşına çatdılar (o vaxt üçün nadir idi) və ona İngilis dilinin Oksford lüğətini hazırlamaqda kömək etdilər.^[4] All the eleven children survived till maturity (which was unusual at that time) and helped him in the compilation of the OED.^[5]

Mürre və İOL[redaktə | mənbəni redaktə et]

Əsas məqalə: İngilis dilinin Oksford lüğəti

26 aprel 1878-ci ildə Mürre, Oxford Universitetinin Mətbuat nümayəndələri ilə görüşmək üçün Oksforda dəvət edilmişdi ki, ona Consonun lüğətini əvəz edəcək və müxtəlif mənaları ilə ingilis dilində mövcud olan bütün sözləri daxil edəcək yeni İngilis dili lüğətinin redaktoru olmağı təklif edilsin. Bu, Mürreyə təklif edilən möhtəşəm bir layihə idi.

1 mart 1879-cu ildə rəsmi olaraq Mürreyin yeni İngilis lüğətini redaktə etməsi barədə razılaşma rəsmiləşdi. İdeya bu idi ki, dörd cilddə 7000 səhifəni tamamlamaq üçün on illik iş tələb olunurdu. Əslində, 1928-ci ildə son nəticələr dərc edildikdə, lügət iyirmi cilddən ibarət oldu, sözlərin mənasını göstərmək üçün 414.825 tərif və 1.827.306 sitat istifadə edildi.

Lüğətin ilk hissələri bitirdikdən sonra, Mürre özünü leksikoqrafiyaya tam həsr edərək müəllimlik vəzifəsindən imtina etdi.

1884-cü ilin yayında Mürre və ailəsi, Oxfordun şimalındakı Banbury küçəsindəki daha böyük bir evə köçdü, Mürre və komandasına göndərilən sənədlərə burada birincisindən daha böyük və çox saxlama sahəsi olan ikinci bir skriptorum qurdular.

Mürre və digər lüğəti tərtib edənlər istədikləri sözlərin siyahısını nümunələrlə yazıb göndərirdilər beləcə onlara kömək edən minlərlə könüllülərin, əsasəndə Maynorun mənbələr tapmaq işi asanlaşır və dərcə göndərilən izahlı sözlərin siyahısı daha da artır.

Mürre yaşı ilə əlaqədar sağlamlıqı tədricən zəifləsə də onun həyatının çox hissəsini həsr etdiyi işə olan həvəsini azaltmadı. Lüğət üzərində olan artıq əməyinə baxmayaraq, Mürre Oksfordda nisbətən kənar bir adam olaraq, heç vaxt universitetin akademik həyatında iştirak edə bilmədi.

O, heç Oksford kollecinin əməkdaşı olmayıb və yalnız ölümündən bir il əvvəl Oksfordun fəxri doktoru dərəcəsi almışdır.^[6] Ceyms Mürre, 26 iyul 1915-ci il tarixində plevritdən dünyasını dəyişir və ölümündən əvvəl onun ən yaxın dostu Ceyms Lequn məzarı yanında Oksfordda dəfn olunmasını xahiş edir.^[7]

1908-ci ildə ona cangəvar titulu verilir.

Uilyam Maynor Oksford İngilis dili lüğətinin könüllü töhfəçisi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Uilyam Maynor Londonun kitab satıcıları ilə yazışmaları sayəsində İngilis dilinin Oksford lüğəti layihəsinə könüllülərin cəlb olunması çağırışını eşidir. Maynor həyatının böyük hissəsini bu işə həsr etmişdir. O, antik kitabları böyük şəxsi kitabxanasını oxuyaraq və xüsusi sözlərin necə istifadə edildiyini izah edən sitatlar hazırlayaraq layihənin ən təsirli könüllülərindən biri olmuşdur.

Məşhur mədəniyyətdə[redaktə | mənbəni redaktə et]

Simon Vinçesterin "Cərrah Kroutorn" (Amerikada "Dahi və dəli" adı ilə nəşr olunmuş) kitabı 1998-ci ildə çap edilmişdir. Kitabda Maynorun sonrakı həyatından və İngilis dilinin Oksford lüğətinin yazılmasında verdiyi töhfələrdən bəhs edilir. 1998-ci ildə kitabın ekranlaşdırılması hüquqları Mel Gibsonun film şirkəti olan Icon Productions tərəfindən alınmışdır. 2016-cı ilin avqustunda "Dahi və dəli" adı uyğunlaşması və Fərhad Safinin filmə rejissorluğu ilə Mel Gibson özü Mürre, Şon Penn isə Maynor rolunda çıxış edəcəyi elan edilir. Film 2019-cu ilin may ayında nümayiş olundu.

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

↑ "Dictionary Editors | Oxford English Dictionary". Oxford English Dictionary. 2018-08-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-05-06.
↑ "Murray, Sir James Augustus Henry (1837–1915), lexicographer | Oxford Dictionary of National Biography" (ingilis). doi:10.1093/ref:odnb/9780198614128.001.0001/odnb-9780198614128-e-35163. 2021-06-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-05-06.
↑ "Murray, James Augustus Henry". Who's Who. 59: 1280. 1907.
↑ Murray, WGR, Murray the dictionary maker: a brief account of Sir James A. H. Murray... the chief editor of The Oxford (or new) English dictionary, Wynberg, Cape [SA]: Rustica Press, 1943.
↑ Gilliver, Peter. "Did you know that James Murray… had eleven children, all of whom helped in the compilation of the OED?". Oxford University Press. 11 November 2015. 13 November 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 November 2015.
↑ Ogilvie, Sarah. Words of the World: A Global History of the Oxford English Dictionary (ingilis). Cambridge University Press. 2012. 90–96. ISBN 9781107021839.
↑ Ogilvie, Sarah. Words of the World: A Global History of the Oxford English Dictionary (ingilis). Cambridge University Press. 2012. 93–94. ISBN 9781107021839.

[1] "Dictionary Editors | Oxford English Dictionary". Oxford English Dictionary. 2018-08-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-05-06.

[2] "Murray, Sir James Augustus Henry (1837–1915), lexicographer | Oxford Dictionary of National Biography" (ingilis). doi:10.1093/ref:odnb/9780198614128.001.0001/odnb-9780198614128-e-35163. 2021-06-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-05-06.

[3] "Murray, James Augustus Henry". Who's Who. 59: 1280. 1907.

[4] Murray, WGR, Murray the dictionary maker: a brief account of Sir James A. H. Murray... the chief editor of The Oxford (or new) English dictionary, Wynberg, Cape [SA]: Rustica Press, 1943.

[Murray's_children-5] Gilliver, Peter. "Did you know that James Murray… had eleven children, all of whom helped in the compilation of the OED?". Oxford University Press. 11 November 2015. 13 November 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 November 2015.

[6] Ogilvie, Sarah. Words of the World: A Global History of the Oxford English Dictionary (ingilis). Cambridge University Press. 2012. 90–96. ISBN 9781107021839.

[7] Ogilvie, Sarah. Words of the World: A Global History of the Oxford English Dictionary (ingilis). Cambridge University Press. 2012. 93–94. ISBN 9781107021839.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]