Qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikası

Vikipediya, azad ensiklopediya
(Dağlıq Qarabağ Respublikası səhifəsindən istiqamətləndirilmişdir)
Jump to navigation Jump to search
Qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikası
erm. Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն, Արցախի Հանրապետություն[1]
translit.
Bayraq Gerb
Bayraq Gerb
Himn: Ազատ ու Անկախ Արցախ (ermənicə)
Azad və müstəqil Artsax
Republic of Artsakh (orthographic projection).svg
Tarixi
Rəsmi dilləri erməni dili, rus dili[4]
Paytaxt Xankəndi
İdarəetmə forması Respublika
Prezident Arayik Harutyunyan
Əhalisi
 • Əhali 120,000 (mübahisəli)[2] nəfər
 • Siyahıyaalma (2015[3]) 150,932 nəf.
ÜDM (AQP)
 • Ümumi $713 milyon dollar
 • Adambaşına $4,803 dollar
Demonim erməni
Valyuta Dağlıq Qarabağ dramı, Ermənistan dramı
Telefon kodu +37447
Saat qurşaqları
Digər dövlətlər tərəfindən tanınmamış dövlətdir.

.am domeni istifadə edilir.

+374 97 mobil telefonlar üçün istifadə olunur.
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar


Qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikası (erm. Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն, translit. Lernayin Ğarabaği Hanrapetut’yun) və ya rejimin özünü adlandırdığı kimi Artsax Respublikası (erm. Արցախի Հանրապետություն; 1991–2020) — Beynəlxalq hüquqa əsasən Azərbaycan Respublikasına aid, Cənubi Qafqazda dənizə çıxışı olmayanErmənistan Respublikası, Rusiya Federasiyası və Erməni Diasporunun hərbi, siyasi və maliyyə dəstəyi ilə qurulmuş, BMT-yə üzv olan heç bir dövlət tərəfindən müstəqilliyi tanınmayan keçmiş dövlət.[5] Rəsmi olaraq 10 noyabr 2020-ci ildə üçtərəfli atəşkəs bəyannaməsinə əsasən böyük hissəsində Azərbaycan Respublikası suveren nəzarəti bərpa etmişdir, bir hissəsinə isə Rusiya sülhməramlı qüvvələri nəzarət edir.

Qondarma rejimin elanı[redaktə | mənbəni redaktə et]

10 dekabr 1991-ci ildə azərbaycanlıların boykot etdiyi və yalnız ermənilərin qatıldığı referendum nəticəsinə görə "müstəqillik qərarı" alınmış və 6 yanvar 1992-ci ildə də "müstəqillik" rəsmən elan edilmişdir. Lakin Ermənistan Respublikası daxil, heç bir ölkə və ya beynəlxalq qurum qondarma rejimin müstəqilliyini tanımamışdır.

Dağlıq Qarabağ və digər işğal edilmiş ərazilər BMT-də daxil olmaqla, bütün dünya dövlətləri tərəfindən Azərbaycanın ərazisi kimi tanınmışdır.

İnzibati bölgü[redaktə | mənbəni redaktə et]

DQR və ətraf ərazilərin xəritəsi. Qırmızı sərhədlərlə əhatə olunmuş ərazi, 1994-cü ildən 2020-ci ilədək Dağlıq Qarabağ Respublikasının nəzarətində olan ərazilərə uyğundur. Sarı bölgələr keçmiş Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinə (DQMV) uyğundur, yaşıl zolaqlı bölgələr işğal edilmiş yeddi Azərbaycan rayonudur, lakin İkinci Qarabağ müharibəsinə qədər DQR tərəfindən idarə edilirdi.

Hal-hazırda "paytaxt" Xankəndi ilə yanaşı 2020-ci ilə qədər Əsgəran, Hadrut, Ağdərə, Xocavənd, Şuşa bölgələrinə bölünmüşdür. Qondarma rejimin ən böyük şəhəri Xankəndidir. Qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikasının ərazisində yerləşən inzibati bölgələr: 1.Ağdərə; 2.Əsgəran; 3.Xocavənd; 4.Hadrut; 5.Şuşa.
Xəritədə Xankəndi göstərilməmişdir.

Qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikası[6] Azərbaycan Respublikası SSRİ dövründə
Mərzlər Şəhər / Qəsəbə Rayon Şəhər / Qəsəbə Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin
1 Əsgəran Əsgəran (qəsəbə) Xocalı içində
2 Hadrut Hadrut (qəsəbə) Cənubi Xocavənd qismən içində
3 Ağdərə Ağdərə qismən içində
4 Xocavənd Xocavənd Şimali Xocavənd, Ağdamın bir hissəsi qismən içində
5 Şuşa Şuşa Şuşa (rayon) Şuşa içində
6 Xankəndi Xocalı Xankəndi içində

Əhalisi[redaktə | mənbəni redaktə et]

1988–1994-cü illər ərzində Qarabağda azərbaycanlı yerli əhaliyə qarşı davam edən etnik təmizləmə prosesi nəticəsində hal-hazırda Qarabağda bir nəfər də azərbaycanlı yaşamır.[7] Bu da bu regionda azərbaycanlılara qarşı aparılan etnik təmizləmə prosesinin ən bariz sübutudur.

2001-ci ildə Qondarma rejimin hesabatlarına görə ölkə nüfuzunun 95 faizi erməni, digər etnik qruplar isə süryanilər, rumlarkürdlərdir.[7] Mart 2007-ci il tarixində yerli hakimiyyət əhalinin 138.000 olduğunu bildirmişdir. Ölkədə illik doğum sayının 2200–2300 aralarında olduğu, 1999-cu ilə görə təxminən 1500 nəfərlik artım olduğu elan edilmişdir.[8]

2021-ci ildə isə bu rəqəm 120 000 nəfər açıqlansa da bu say mübahisəlidir.[2]

İl Sayı
2006 137.700 [9]
2007 138.800 [9]
İl Sayı
2008 139.900 [9]
2009 141.400 [9]
İl Sayı
2010 143.600 [9]
2011 144.700 [9]
İl Sayı
2012 146.600 [9]

Nəqliyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]

Separatçı qurum xaricdən maliyyə yardımları edilməsinə möhtac olduğu üçün onnu ərazisində uzun müddət ağır nəqliyyat problemi olmuşdur. Lakin xaricdə yaşayan ermənilərin fondu olan Hayastan All-Armenian Foundation nəqliyyat probleminin həlli üçün 25 milyon dollar yardım etmişdir. Bu vəsait hesabına Hadrut-Xankəndi-Əsgəran-Ağdərə avtomobil yolu çəkilmişdir. Bu yolun uzunluğu 169 kilometrdir.[10]Lakin 2020-ci ildə bu yolun bir hissəsi Azərbaycanın nəzarətinə keçmişdir.

Beynəlxalq arenada vəziyyəti[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikası, onun yaradılmasında birbaşa iştirak edən və hal-hazırda rəhbərləri, Qarabağdakı separatçı hərəkatın vaxtilə öndə gedən şəxsləri olmasına baxmayaraq Ermənistan Respublikası daxil heç bir dövlət tərəfindən tanınmamışdır. BMT-yə üzv olan heç bir dövlət tərəfindən tanınmayan qondarma rejimi yalnız onun özü kimi bəzi tanınmamış separatçı rejimlər tanımışdır.

Bütün bu torpaqlar dünya birliyi tərəfindən Azərbaycanın ərazisi kimi tanınır. Lakin bütün bunlara baxmayaraq dünya birliyi Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün pozulmasına və ərazisində qonşu dövlətin (Ermənistan Respublikası) iştirak ilə terrorçu rejimin yaradılmasına göz yumurdu. Buna baxmayaraq, Azərbaycan 2020-ci ildə bu işğala son qoyaraq torpaqlarının böyük əksəriyyətini azad etdi. Qalan hissəsinə isə müvəqqəti olaraq Rusiya Sülhməramlı Kontingenti yerləşdirildi. Amma buna baxmayaraq, bu ərazilərdə hələ də erməni terrorçuları var.

2020-ci il Dağlıq Qarabağ atəşkəs razılaşmasının xəritəsi.

Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. Конституция Нагорно-Карабахской Республики Arxivləşdirilib 2011-05-26 at the Wayback Machine — статья 1 (erm.)
  2. 1 2 "Qarabağ iqtisadi rayonunda 120 min erməni yaşayır? - FAKTLAR". 2022-12-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-12-16.
  3. ԼՂՀ 2015Թ. ՄԱՐԴԱՀԱՄԱՐԻ ՆԱԽՆԱԿԱՆ ՕՊԵՐԱՏԻՎ ՑՈՒՑԱՆԻՇՆԵՐԻ ՄԱՍԻՆ [NKR 2015: On preliminary operational indicators of census] (erməni). NKR National Statistical Service. 30 March 2016. 16 April 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 March 2016.
  4. https://lenta.ru/news/2021/03/25/nkr/.
  5. C. Маркедонов. "СНГ-2. Феномен непризнанных государств на постсоветском пространстве". По материалам Информационно-аналитического бюллетеня «ЕвроАзия». М., 2006 г., август. Кафедра стран постсоветского зарубежья РГГУ. 2012-05-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-10-10.
  6. "2005 nüfus sayımı sonuçları" (PDF). 2009-03-06 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-05-22.
  7. 1 2 "Country Overview". 2012-04-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-06-01.
  8. "К сожалению, запрошенная Вами страница не найдена". 2015-04-26 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-06-01.
  9. 1 2 3 4 5 6 7 http://stat-nkr.am/files/publications/joxovrdagrakan_2012.pdf.
  10. ""The Backbone of Karabakh"". 2014-05-17 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-06-01.