Din sosiologiyası

Din sosiologiyası — dini qurumları və dini quruluşları, dini mövzularla sosial quruluş arasındakı əlaqəni və dinin cəmiyyətə və cəmiyyətin dinə təsirini araşdıran elmi bir nizam-intizamdır. Din sosioloqları cəmiyyətin dinə təsirini, başqa sözlə cəmiyyətlə din arasındakı dialektik əlaqəni izah etməyə çalışırlar.

Din sosiologiyasının tarixi inkişafı

Din sosiologiyası termini ilk dəfə Email Durkeim tərəfindən "Anne Sociologique" jurnalında (1899) dərc edilmiş məqalədə istifadə edilmişdir. Bundan başqa, Durkeimdə sosiologiya baxımından dini həyatla bağlı bir əsər var ki, bu da sonrakı din sosiologiyasında çox vacib bir yerə sahibdir. Durkeim bu əsərində dinin ictimai həyatda oynadığı rolu vurğulayaraq dinin cəmiyyətin kollektivliyinin əks edirdi. Durkeimin din anlayışının ateist və ya aqnostik olduğu deyilir. Ancaq dinin sonda düzgün olub-olmamasının onun üçün əhəmiyyəti yoxdur. Bir funksiyası olan bir qurum həyat qabiliyyətini saxlayır, əks halda ya yox olur, ya da yeni bir forma alır. Sosiologiyanın digər simalarından biri olan Marksa gəlincə, din sosial-iqtisadi amillərin epifenomenondur (kölgə fenomeni). Marks üçün dinin mahiyyətcə bir funksiyası var. Bu özgələşməni aradan qaldırmaq üçün öz əməyindən kənarlaşdırılan sosial siniflər tərəfindən istehsal olunan bir şeydir, amma mənfi cəhətləri var, çünki bu əsl yadlaşma mənbəyini görməməzlikdən gəlir və hökmran sinfin təzyiq alətinə çevrilir. Din sosiologiyası sistematik bir elm sahəsinə çevrilən Maks Weber, Diltey və Riçertin mənəvi elmlər hərəkatı ilə əlaqəli olan sosiologiyanı anlamaq ənənəsi çərçivəsində dinə baxır. Onun sözlərinə görə, din təkcə bir nəticə deyil, həm də ictimai hadisələrin müəyyən bir şəkildə tənzimlənməsinə imkan verən zehniyyət formasıdır.

Türkiyədə din sosiologiyası

Türkiyədə din sosiologiyası sosiologiyanın girişiylə birlikdə olmuşdur. Ziya Göyalp, Durkeimci bir sosiologiya anlayışını Türkiyəyə daşıdığı kimi din sosiologiyası sahəsində türkcədə ilk mətnləri qələmə alan adam olmuşdur. Daha sonra din sosiologiyası sahəsində türk dilində ilk kitab Hilmi Ziya Ülkən tərəfindən Dini Sosiologiya adı ilə yazıldı. Türkiyədə din sosiologiyası sahəsində Veberyan xətti iqtisad alim Səbri Ülgener təmsil etmişdir.

Həmçinin bax

• Dinşünaslıq

Əlavə ədəbiyyat

• Yasin Aktay ve M. Emin Köktaş (Derleyen)Din Sosyolojisi, 975-7726-48-6, 349, Ankara, Vadi Yayınları, 1998
• Ünver Günay, Din Sosyolojisi, İnsan Yayınları, 2001
• M. Ali Kirman, Din Sosyolojisi Terimleri Sözlüğü, İstanbul, Rağbet Yayınları, 2011
• M. Ali Kirman, Yeni Dini Hareketler Sosyolojisi, Ankara, Birleşik, 2010
• M. Ali Kirman, Din ve Sekülerleşme, Adana, Karahan Yay. 2005
• Şerif Mardin, Din ve İdeoloji, İletişim Yayınları, 2009 (ilk baskı 1983)
• Niyazi Akyüz-İhsan Çapçıoğlu, Ana Başlıklarıyla Din Sosyolojisi, Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, Ank. 2008
• Grace Davie, Modern Avrupa'da Din, Küre Yayınları, 2006
• İsa Kuyucuoğlu, Batı'da Din Sosyolojisi Teori ve Yöntem Analizleri, Eskiyeni Yayınları, 2008

İngiliscə nəşrlər

• Max Weber, Sociology of Religion
• Max Weber, The Protestant Ethic and the Spirit of Capitalism
• Inger Furseth and Pal Repstad, An Introduction to the Sociology of Religion: Classical and Contemporary Perspectives
• Grace Davie, The Sociology of Religion
• Alan Aldridge, Religion in the Contemporary World: A Sociological Introduction
• Michele Dillon, Handbook of the Sociology of Religion
• Bryan Wilson, Religion in Sociological Perspective
• Madeleine Cousineau, Religion in a Changing World: Comparative Studies in Sociology
• William H. Swatos, Religious Sociology: Interfaces and Boundaries
• William W. Zellner, Marc Petrowsky, Sects, Cults and Spiritual Communities: A Sociological Analysis
• J. Milton Yinger, Religion in the Struggle for Power: A Study in the Sociology of Religion
• Linda Woodhead, Paul Heelas, David Martin-Peter Berger and the Study of Religion
• John A. Hannigan, Social Movement Theory and Sociology of Religion
• Peter L. Berger Sacred Canopy: Elements of a Sociological Theory of Religion

Mənbələr

• Ünver Günay: Din Sosyolojisinin Tarihsel Gelişimi (pdf) Arxivləşdirilib 2007-08-08 at the Wayback Machine
• Din Sosyolojisi Araştırmalarında Objektiflik