Habsburqlar

Habsburqlar
Habsburger
Ölkə	Avstriya hersoqluğu  Kastiliya krallığı  Portuqaliya krallığı
Banisi	Qraf Radbot
Sonuncu hökmdar	Mariya Tereza
Əsası qoyulub	XI əsr
Soyun kəsilməsi	29 noyabr 1780
Milliyyət	Alman
Titullar
İmperator Kral Hersoq Qraf
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Habsburqlar sülaləsi — Avropanın ən nüfuzlu və məşhur kral ailələrindən biridir. 1438-1740 tarixlərində Müqəddəs Roma imperiyasını idarə edən bu sülalə bir neçə holland və italyan hakimlə yanaşı, Bohemiya krallığı, İngiltərə krallığı (evliliklə), Almaniya krallığı, Macarıstan krallığı, Xorvatiya krallığı, İkinci Meksika imperiyası, İrlandiya krallığı (evliliklə), Portuqaliya və İspaniya krallığına da krallar və imperatorlar yetişdirmişdir. XVI əsrdən etibarən, V Karldan sonra ailə Avstriya və İspaniya qollarına ayrılmışdır. Ayrı-ayrı bölgələrdə hakimiyyətdə olsalar da, yaxın münasibət qurdular və tez-tez baş tutan nigahlarla bu iki qol yenidən birləşdi.

Ailə öz adını 1020-ci illərdə indiki şimali İsveçrədə Qraf Radbot tərəfindən inşa olunmuş Habsburq qalasından alır. Onun nəvəsi II Otto isə ilk dəfə qalanın adını "Habsburq qrafı" olaraq titul kimi özünə götürmüşdür. Habsburq ailəsi XI, XII və XIII əsrlər boyunca ailə məclisi ilə idarə olumuşdur. 1276-cı ildə Qraf Radbotun yeddinci nəsildən nəvəsi sayılan Almaniya kralı I Rudolfun 1276-cı ildə Avstriya qraflığına gəlişi ilə ailənin mərkəzi Habsburq qalasından Avstriya qraflığına yüksəldi.

Kral ailələri ilə bağlanan nigahlar vasitəsilə ailə Burqundiya, İspaniya və onun müstəmləkə torpaqları, Bohemiya, Macarıstan və digər ərazilərdə haqq iddia edirdi. XVI əsrə gəldikdə isə ailə iki qola ayrılmış, bunlardan V Karlın oğlu II Flipp böyük İspaniya qolunu, qardaşı I Ferdinand isə kiçik Habsburq monarxiyası qolunu idarə etdi. 29 iyul 1617 tarixində bağlanan Onate müqaviləsi ilə hər iki tərəfin ailə üzərindəki haqları bərabərləşdi.

XVIII əsrdə ailənin varisi olmadığına görə, sülalə tükəndi. Ailənin böyük İspaniya qolu 1700-cü ildə II Karlın ölümü ilə sona çatdı və hakimiyyətə Burbonlar gətirildi. Avstriya qolunun oğul şəcərəsi isə 1740-cı ildə VI Karlın vəfatı ilə tükənmiş, onun böyük qızı Mariya Terezanın 1780-ci ildə vəfatı ilə isə nəsil tamamilə qurumuşdur. Müqəddəs Roma imperiyasının taxtına isə Lorreyn ailəsi gətirilsə də, tarixçilərin yanlış adlandırması ilə 1918-ci ilə qədər davam edən bu imperiya Habsburq imperiyası olaraq qalmışdır.

Siyasi rolu

Aşağıdakı siyasi qurumların hakimiyyətində olmuşdur:

• Müqəddəs Roma imperiyası (fasilələrlə 1273 - 1806)
• Avstriya hersoqluğu (qraf olaraq 1278 - 1453, hersoq olaraq 1453 - 1806, imperator olaraq 1804 - 1918)
• Bohemiya krallığı (fasilələrlə 1306 - 1918)
• Macarıstan və Xorvatiya krallıqları (1526 - 1918)
• İspaniya krallığı (1516 - 1700)
• Portuqaliya krallığı (1581 - 1640)
• Ərdəl hakimliyi (1690 - 1867)

Sülalənin tarixi

Habsburqlar imperiyasının ayrı-ayrı qolları Alman knyazlıqlarını da əhatə edirdi. Dünya siyasətinin müəyyənləşməsində Portuqaliyanın da rolu vardır. 1492-ci ildə Amerikanın kəşfi, 1498-ci ildə Ost-Hində gedən dəniz yolunun açılması tezliklə dünya ticarətinin yaranmasını şərtləndirdi. Dünya ticarəti ilə birlikdə isə təbii ehtiyatdan məhrum, qiymətli metalların təsadüfən rast gəlindiyi Avropada zənginləşmə prosesi başladı. Bu proses burjua istehsalını şərtləndirdi.

Tədqiqatçılardan Tarle qeyd edirdi ki, Avropanın beynəlxalq münasibətlərdə dominantlıq etməsi öz başlanğıcını coğrafi kəşflər nəticəsində yaranmış dünya ticarətindən götürür. Kapitalist istehsalı üsulunun ən qədim vətəni İtaliya hesab edilir. İlk burjua millətçilərinin vətəni də buradır. Burjua istehsalı nəticəsində tarixi vətən anlayışı və onun qorunması leksikona daxil olur. Dövlətlərin ticarət marağı meydana gəlir. Dəniz yollarının açılmasının digər nəticəsi dünya müstəmləkə sisteminin yaranması oldu. Lakin müstəmləkə siyasətində İngiltərə Portuqaliya, İspaniya və Fransadan sonra sonuncu yerdə gəlirdi.

XIV-XV əsrlərdə Portuqaliyanın tədricən Afrikanın qərb sahilləri boyu apardığı ekspedisiyalar artıq XVI əsrin ortaları üçün Portuqaliya mülklərinin Yaponiyanın sahillərinə qədər yayılmasına gətirib çıxardı. 1516-cı il də Habsburqlar sülaləsindən olan I Karlın hakimiyyətə gəlməsi Avropanın siyasi həyatına təsir göstərdi. Belə ki, Maksimilian Habsburqun nəvəsi olan I Karl nə özünə qədərki, nə də özündən sonrakı nəsillərin malik olmadığı şöhrəti qazandı və 1519- cu ildən etibarən Müqəddəs Roma imperiyasının imperatoru seçildi. Məhz bu dövrdə İspan imperiyasının şimal hüdudları İngiltərə və Skandinaviyaya qədər Avropa ölkələrini, qərb hüdudları isə qərb və Mərkəzi Amerikanın şərqini əhatə edirdi.

V Karl adını almış bu imperatoru "günəş kral" adlandırırdılar. XIX əsrin ortalarından etibarən məlum oldu ki, iki qat diplomatiyadan istifadə və dini müharibələrin qızışdırılması V Karlın adı ilə bağlıdır. Dünya ticarəti meydana gəldikdən sonra onun mərkəzinə çevrilən Antverpen və Amsterdam şəhərlərinin illik gəliri İspaniyanın tarixi ərazilirinin verdiyi illik gəlirə bərabər idi. 17 Niderland əyaləti isə İspaniyanın bütün müstəmləkələrinin verdiyi gəlirə bərabər gəlir verirdi.Habsburqların möhləknəməsində cənubi Almaniya burjuaziyasının və tacirlərinin böyük rolu olmuşdur. Almaniyanın ən qədim bankir evi sayılan Fuggerlər bankir evi İspan Habsburqları ilə qadın xəttilə qohum idi.

Müqəddəs Roma imperiyasının Habsburqlardan olan kralları

#	Şəkil	İmperatorun adı	Kral	İmperator	Hakimiyyətinin sonu	Möhrü	Qeydlər
18.		III. Fredrix	2 fevral 1440	16 mart 1452	19 avqust 1493
19.		I. Maximilian	16 fevral 1486	4 fevral 1508	12 yanvar 1519		III. Fredrix'in oğlu
20.		V. Karl	28 iyun 1519	24 fevral 1530	21 sentyabr 1556		I. Maximilianın nəvəsi
21.		I. Ferdinand	5 yanvar 1531	14 mart 1558	25 iyul 1564		I. Maximilianın nəvəsi
22.		II. Maximilian	22 noyabr 1562	25 iyul 1564	12 oktyabr 1576		I. Ferdinandın oğlu
23.		II. Rudolf	27 oktyabr 1575	2 noyabr 1576	20 yanvar 1612		II. Maximilianın oğlu
24.		Matvey	13 iyun 1612	13 iyun 1612	20 mart 1619		II. Maximilianın oğlu
25.		II. Ferdinand	28 avqust 1618	20 mart 1619	15 fevral 1637		I. Ferdinandın nəvəsi
26.		III. Ferdinand	22 dekabr 1636	15 fevral 1637	2 aprel 1657		II. Ferdinandın oğlu
27.		I. Leopold	18 iyul 1658	18 iyul 1658	5 may 1705		III. Ferdinandın oğlu
28.		I. Yozef	I. Leopoldın oğlu
29.		VI. Karl	27 oktyabr 1711	27 oktyabr 1711	20 oktyabr 1740		I. Leopoldın oğlu

Sülalənin nümayəndələri

• II Frans
• I Frans İosif
• I Karl
• Otto Habsburq Lotringen
• Qabriela Habsburq-Lotringen
• I Ferdinand (Avstriya imperatoru)
• Mariya Antuanetta

Xarici keçidlər

• Родословие дома Габсбургов
• "Габсбурги (1913)" Arxivləşdirilib 2006-02-18 at the Wayback Machine, книга (eLib Austria Project)

Həmçinin bax

• Habsburq monarxiyası
• Hohensollernlər