Lüğət

Lüğət

Avstriyanın Qrats Universitetinin çoxcildli lüğəti

Lüğət — müəyyən üslubla düzülən, mənası və ya tərcüməsi verilən və tələffüzü göstərilən sözlərin toplusudur. Müasir lüğətlər adətən əlifba sırası ilə düzülür. Lüğətlər praktik xarakter daşısa da, onlarda ədəbiyyat nəzəriyyəsinin inkişafı da öz əksini tapır və elmin normativ vəziyyətini əks edən mənbəyə çevrilir.

Tarixçəsi

Lüğətlər həm Şərqdə, həm də Qərbdə qədim tarixi vardır. Lüğətlərdə adətən ədəbi və fəlsəfi terminlərin şərhi verilirdi. Ensiklopediya lüğətin izahlı forması idi. Şərqdə daha çox təriqət terminlərini şərh edən lüğətlər məşhurdur. Sufi poeziyası simvol, rəmz və alleqoriyalar üzərində qurulduğundan sufi mütəfəkkirləri geniş sufi lüğətləri yazırdılar.

Orta əsrlərin lüğətləri dini ehkama əsaslanırdı. Maarifçilik dövründən bəri yeni ideologiyaların hakim olmasının ardınsa yeni ensiklopediyaların yaranması ənənəsi yaranmışdır. Yeni lüğət və ensiklopediyalar terminləri yeni ideologiyaya uyğun yozaraq şərh edirdi.

Sovet dövründə ədəbiyyata dair marksist nöqteyi-nəzəri əks edən ədəbi və ensiklopedik lüğətlərin hazırlanması böyük miqyas almışdı.

İlk türk dilli lüğət Mahmud Kaşğarinin yazdığı "Divanü Lüğat-it-Türk"dür.

Lüğətlər iki cür olur:

1. Ensiklopedik lüğətlər (başqa sözlə Ensiklopediya)
2. Filoloji lüğətlər: izahlı, terminoloji, ikidilli, orfoqrafik, orfoepik, etimoloji lüğətləri filoloji lüğətlər adlanır.

İzahlı lüğətlər

Filoloji lüğətlər

• Behbudov Sefi. Azərbaycan dili şivələrinin omonimlər lüğəti. AMEA, Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu. Bakı: "Nurlan", 2003.
• Həsənov Həsrət. Azərbaycan dilinin antonimlər lüğəti. Bakı, “Şərq-Qərb”, 2007.
• Həsənov Həsrət. Azərbaycan dilinin omonimlər lüğəti. Bakı, “Şərq-Qərb”, 2007.
• Manafoğlu Rafiq, Tağısoy Nizami, Rüstəm Kamal. İzahlı tərcüməşünaslıq terminləri lüğəti. - Bakı, Mütərcim, 2010.
• Məmmədli N.. Çağdaş türk ədəbi dilinin izahlı omonimlər sözlüyü (1995).
• Məmmədli N.. Adını mən verdim, yaşını Allah versin (türk şəxs adları lüğəti) (1995).
• Orucov Ə., Axundov A., Bəhruz Abdullayev, Nərgiz Rəhimzadə. Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti: onlayn, online, endirmə: I cild, II cild, III cild, IV cild. - Bakı: Şərq-Qərb, 2006.
• Paşayev A., Bəşirova A.Azərbaycan şəxs adlarının izahlı lüğəti. Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti: onlayn Bakı: "Mütərcim", 2011.
• Paşayev A. "Xəmsə"də işlənən xüsusi adların izahlı lüğəti. Bakı: AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, 2013.
• Seyidəliyev N.. Səməd Vurğunun bədii dilinin izahlı lüğəti. Bakı: AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, 2011.
• Seyidəliyev N.. Dini terminlər lüğəti. Bakı, 1996. —
• Seyidəliyev N., Qurbanova T. Sinonimlər lüğəti. Bakı, 2003. — 328 səh.
• Seyidəliyev N.. Frazeologiya lüğəti. Bakı, “Çıraq”, 2004. — 272 səh.
• Seyidəliyev N., Məşədiyev Q. İzahlı onomastik terminlər lüğəti. Bakı, 2005. — 120 səh.
• Seyidəliyev N., Abdullayev S., Əhmədov B. İxtisarlar lüğəti. Bakı, 2005. — 204 s.
• Seyidəliyev N.. Azərbaycan dilinin sinonimlər lüğəti. Bakı, “Şərq-qərb”, 2007. —477 səh.
• Azerbaycanda ilk onlayn izahlı lügət
• Türk Dil Kurumu. Büyük Türkce Sözlük (online).
• Türk Dil Kurumu. Kaşgarlı Mahmut - Dîvânu Lugâti't-Türk Veri Tabanı (online).
• Türk Dil Kurumu. XIII yüzyıldan beri Türkiye Türkçesiyle yazılmış kitaplardan toplanan tanıklarıyla tarama Sözlüğü (online).
• Türk Dil Kurumu. Güncel Türkce Sözlük (online).
• Türk Dil Kurumu. Sesli Türkce Sözlük (online).
• Türk Dil Kurumu. Kişi Adları Sözlüğü (online).
• Türk Dil Kurumu. Türk Dilleri Sözlüğü (online).
• Türk Dil Kurumu. Türkçede Batı Kökenli Kelimeler Sözlüğü (online).
• Türk Dil Kurumu. Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nde Söz Arama (online).
• Türk Dil Kurumu. Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü (online).
• Türk Dil Kurumu. Zıt Anlamlı Kelimeler Sözlüğü (online).
• Türk Dil Kurumu. Türk İşaret Dili Sözlüğü (online).
• Türk Dil Kurumu. Büyük Türkce Sözlük (online).
• Veysəlli F.. Dilçilik ensiklopediyası: I cild. Bakı: Mütərcim, 2006: I cild, II cild.

Dialektoloji lüğətlər

• Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu və Türk Dil Kurumu. Behbudov S. Azərbaycan dialektoloji lüğəti: A-L, M-Z. - Ankara, 1999.
• Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu və Türk Dil Kurumu. Axundov A., Kazımov Q., Behbudov S. Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti. - Bakı: "Şərq-Qərb", 2007. online (Obastan.com)

Tarixi, etnoqrafik lüğətlər

• Borçalı Müşviq. Borçalı ensiklopediyası 4 cilddə. «Azərbaycan» nəşriyyatı, 2002-ci il.
• Budaqov B., Qeybullayev Q.. Ermənistanda Azərbaycan mənşəli toponimlərin izahlı lüğəti: I hissə, II hissə, III hissə, IV hissə. - 1998.
• Budaqov B., Məmmədov N.. Azərbaycanın Lənkəran regionu toponimlərinin izahlı lüğəti, 2007, 140 səh. Kitabxana.net E-nəşr, 2012.
• Budaqov B., Qeybullayev Q.. Gürcüstanda türk mənşəli toponimlərin izahlı lüğəti. - 2008.
• Bünyadov Z. Dinlər, təriqətlər, məzhəblər (ensiklopedik soraq kitabı). Bakı: "Şərq-Qərb", 2007.
• Əliyeva Rübabə, Meşədiyev Qara, İnanc Etibar, Baxşıyeva Tünzalə, Qocayeva Şəms, Məmmədov İsmayıl, Xalıqov Fikrət. Azərbaycan toponimlərinin ensiklopedik lüğəti, 2 cilddə: I cild, II cild. - Bakı: "Şərq-Qərb", 2007.
• Qocayev Əkbər, Quliyeva Şəhla, Əliyeva Sevda. Tarixi anlayış və terminlərin lüğəti (orta məktəb şagirdləri və abituriyentlər üçün vəsait). - Bakı: "Maarif" nəşriyyatı, 2003.
• Məlikov Rauf, İbrahimov Nizami. Məktəblinin tarixi lüğəti. - Bakı: Ayna Mətbu Evi, 2004.
• Zeynalov İ.. İzahlı tarix terminləri lüğəti. Bakı, "Azərnəşr", 2006, 284 səh.
• Tapdıqoğlu N.. Laçın rayonu və onun toponomiyası: qısa ensiklopedik lüğət. Bakı: "Araz", 2005.
• Tapdıqoğlu N.. Şəmkir rayonu və onun toponimiyası: qısa ensiklopedik dərgi. Bakı: "Adiloğlu", 2005.
• Tapdıqoğlu N.. Zərdab ensiklopediyası. Bakı: "Gənclik", 2009.

Terminologiya lüğətləri

İncəsənət terminləri lüğətləri

• Bədəlbəyli Ə.. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti (online, 3 dildə).
• Əliqızı Sevda. Hekayəli musiqi lüğəti A hərfi; B hərfi; C, Ç hərfləri; Ə, F, H, X hərfləri; İ, K hərfləri. "Musiqi Dünyası" jurnalı.
• Əzimli F. Azərbaycan xalq musiqisinin qısa lüğəti. Bakı: "Hərbi nəşriyyat", 2000.
• Э. М. Эльдарова. Музыкально-поэтический словарь азербайджанских ашыгов. — В сб.: Искусство Азербайджана. XII. Б., 1968, с. 94—110.
• Məhərrəmli Q.. Kino, televiziya, radio terminləri. İzahlı lüğət."Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Nəşriyyat-Poliqrafiya Birliyi, Bakı, 2002, 352 səh., ISBN 89600-337-4
• Məhərrəmli Q.. Mediada işlənən alınma sözlər. İzahlı lüğət. Bakı, "Elm", 2008, 256 səh., ISBN 5-8066-1757-2.
• Nəcəfzadə A.. Azərbaycan çalğı alətlərinin izahlı lüğəti. «Min bir mahnı» nəşr., 2004.
• Türk Dil Kurumu. Bilim ve Sanat Terimleri Ana Sözlüğü (online).
• Vəliyev Ədalət. Azərbaycan teatr ensiklopediyası. - 2012.
• Xaliqzadə Fəttah. "Kitabi-Dədə Qorqud"un musiqi sözlüyü. Azərbaycan Respublikası Elmlər Akademiyası. "Dədə Qorqud" məqalələr məcmuəsi.

Riyaziyyat, fizika, kimya, informatika terminləri lüğətləri

• Azərbaycan maarif komissarlığı. Kimya istilahları. - B.: Azərnəşr, 1927.- 34 s.
• Azərbaycan dilinin virtual qatları - müxtəsər kompüter - İKT terminləri e-sözlüyü
• Baxşəliyev Valeh. Mexanikadan izahlı lüğət terminlər, teoremlər, qanunlar Azərbaycan, rus, ingilis və alman dillərində. Bakı: "Elmin İnkişaf Fondu", 2012.
• Əliyev Həmid . Qaynaq istehsalına aid izahlı terminlər lüğəti, Bakı, 2004, 110 səh.
• Əliquliyev R., Şükürlü S., Kazımova S. Elmi fəaliyyətdə istifadə olunan əsas terminlər. Bakı, "İnformasiya Texnologiyaları", 2009, 201 səh., ISBN 978-9952-434-12-5
• Quliyev Təhmasib. Neft terminlərinin izahlı lüğəti. - Bakı: Himayədar Humanitar Təşkilatı, 2005.
• Sadıqov O. M., Musayev Z. S. Elektronika (ingilis, rus və azərbaycan dillərində izahlı terminoloji lüğət: I cild (A-L) II cild (M-S). Bakı: "Elm", 2013.
• Salahov M. S., Əfəndiyev A. A., Məhərrəmov A. M., Salahova R. S. İzahlı fəzavi kimya terminləri: I kitab.- Bakı: Elm, 2006.- 164 s.
• Sadıqova S.. Azərbaycan dilində izahlı fizika-riyaziyyat terminləri lüğəti. Bakı, "Elm", 1998, 116 səh., ISBN 5-8066-0995-2.
• Şərifov A. R., Rəsulov T. C., Nurəliyev M. V. Ensiklopedik texniki lüğət. Bakı, 2009.
• Türk Dil Kurumu. Bilim ve Mühendislik Terimleri Sözlüğü (online).
• Rezo Əliyev. Maşınqayırma leksikonu. I və II hissələr, Bakı: Appostrof nəşriyyatı, 2012.

Biotibbi, aqrar terminləri lüğətləri

• Abdullayev M.. Beş dildə tibb terminləri lüğəti. «Nurlan» nəşr., 2004.
• Azərbaycan Maarif komissarlığı yanında istilah komisyonu. Gistoloji istilahları. - Bakı: Azərnəşr, 1926.- 30 s.
• Azərbaycan Dövlət Elmi-Tədqiqat İnstitutu Dil, Ədəbiyyat və Sənət İstilah Komitəsi. Balakişiyev K. Ə. Anatomiya istilahları latınca- türkcə- rusca. Bakı: Azərnəşr, 1931.
• Azərbaycan Maarif Komissarlığı yanında İstilah komissiyası. Nəbatat istilahları. - Bakı: Azərnəşr, 1926.- 35 s.
• Axundov M. A., Mehrəliyev Ə. Ə., Əliyev A. R., Muradova E.Ə. Bioloji terminlər lüğəti. Bakı: MBM, 2005.
• Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası. Azərbaycanca- rusca- ingiliscə bitki fiziologiyası terminlərinin və anlayışlarının izahlı lüğəti. - Bakı: Elm, 2005.- 408 s.
• Barxalov Ş. Ə. Botanika terminləri lüğəti. Bakı: Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası, 1963.
• Əhmədov C. (h. e. n.). Soyuq silahın kriminalistik ekspertizası üzrə xüsusi terminlərin izahlı sözlüyü, Bakı, 2008, 84 səh., ISBN 5-86106-014-2
• Torpaqşünaslıq və aqrokimya terminlərinin izahlı lüğəti, Bakı, "Elm", 2008, 252 səh., ISBN 5-8066-1765-3
• Sultanlı Hacı Qulamhüseyn. Rusca-Azərbaycanca arıçılıq terminləri lüğəti, 2010.
• Məhərrəmov M. C. İzahlı psixoloji lüğət. Bakı Universiteti nəşriyyatı, B.: 1960.- 85 s.
• Məmmədov N.. Rusca-Azərbaycanca fövqəladə hallarla bağlı işlənən terminlərin izahlı lüğəti, Bakı, 2003.
• Mərdanov Ə., Şirvani T. və b. Bitki fiziologiyası terminlərinin və anlayışlarının izahlı lüğəti (Azərbaycanca-rusca-ingiliscə) / AMEA Botanika İnstitutu. Bakı: "Elm", 2005.- 408 s.
• Cəfərov O., Hidayətov H., Yaqubov Q. Ş., Xudaverdiyeva A. Q.. Torpaqların səhralaşması üzrə izahlı lüğət. - Bakı, 2008.
• İbadlı O.. Nəbatat terminlərinin izahlı lüğəti (onlayn). - Bakı, 2011.

Coğrafiya, geologiya lüğətləri

• Ş.G. Həsənov, Q.Ş.Məmmədov, S.B.Məmmədov və b. Altıdilli izahlı ensiklopedik coğrafiya terminləri lüğəti: Azərbaycan-Rus-İngilis-Alman-Fransız-Türk dilləri. / Azərbaycan Respublikası "Təhsil" Mərkəzi.- Bakı: Təhsil, 2005.- 235 s.
• Məmmədov Q. Ş., Xəlilov M. Y. Ekoloqların məlumat kitabı. Ekoloji lüğət. Bakı: Elm, 2003.
• Fuad Məmmədov, Ülviyyə Səmədova, Qafar Hüseynov. Günəş energetikası terminləri lüğəti, 7 dildə. - Bakı, 2009.
• Əhməd qızı Nəsibə. Hidrometeoroloji lüğət. - Bakı, "Nafta Press" nəşriyyatı, 2005.

Mühasibat, ticarət, təsərrüfat lüğətləri

• Ağayev A. Q.. Maliyyə terminlərinin izahlı və tərcümə lüğəti. Bakı: Ziya, 2005.- 422 s.
• Məhərrəmov M. Sığorta işi haqqında qısa məlumat və terminlərin lüğəti. - B.: "Vektor" Nəşrlər Evi, 2003.- 261 s.
• Rüstəmov V., Camalov F., Dayıyev R. Ümumdünya Ticarət Təşkilatı terminlərinin lüğəti. Bakı-2008.
• Əhmədov İ., Aslanlı K., Əhmədov Ş. Dövlət Maliyyəsi terminləri lüğəti. Bakı-2008.
• Türk Dil Kurumu. Ekonometri Terimleri Sözlüğü (online).

Hüquqşünaslıq lüğətləri

• Atakişiyev Bəxtiyar. İnzibati hüquq və terminlər. Bakı, 2008.

Hərbi lüğətlər

• Məhərrəmov Mustafa. Rusca-azərbaycanca qısa hərbi lüğət.-Bakı: Gənclik, 1975.- 127, [1] s.

İdman lüğətləri

• Ellada Tağıyeva, Fərhad Hüseynov. Rusca-Azərbaycanca basketbol terminləri lüğəti. «Mütərcim» nəşr., 2004.

Orfoqrafik lüğətlər

• Axundov A.. Azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğəti: online, endirmə. - Bakı: Lider, 2004.

Tərcümə lüğətləri

İkidilli lüğətlər

İngilis dili və Azərbaycan dili

• İngiliscə-azərbaycanca lüğət Bakı: Şərq-Qərb, 2004.
• İngiliscə-Azərbaycanca lüğət (Q. Rzayevin redaktəsi ilə). Bakı: Azərbaycan Tərcümə Mərkəzi, 1994, 20000-ə yaxın söz və ifadə
• Azərbaycanca-İngiliscə Lüğət. (O. İ. Türksevər. ) Bakı: Addi, 1998. s. 646. Cild I.
• Məktəblinin İngiliscə-Azərbaycanca lüğəti. Bakı: Tələbə Qəbulu üzrə Dövlət Komissiyası, 2000.
• A. Hacıyeva. Ingiliscə-Azərbaycanca Zoometaforizmlər lüğəti, 2004.
• İngiliscə-azərbaycanca kardioloji lüğət.
• Əsgər Tağızadə, Firəngiz Hacıməmmədova, Nuriyyə Rzayeva, Mehriban Muradova, Yeganə Qurbanova, Ellada Hacıyeva. İngiliscə-Azərbaycanca avtomobil terminləri lüğəti. Bakı, 2012.
• Məmməd Nuriyev. Ingiliscə-azərbaycanca, azərbaycanca-ingiliscə layihələrin idarə edilməsi terminləri qısa lüğəti. Bakı: Xəzər Universiteti nəşriyyatı, 2012, 150 səh.
• İngiliscə-Azərbaycanca Avropa İnsan Hüquqları məhkəməsinin terminlərinin izahlı lüğəti.
• Azlingo. Azərbaycanca-ingiliscə, ingiliscə-azərbaycanca onlayn lüğət (online)

Rus dili və Azərbaycan dili

• Xələcibeqov Əzizbəy. Türk-Rusi və Rusi-Türk Lüğəti. - Arşad, 1907.
• Əzizbəyov X. Azərbaycanca-rusca lüğət, 20000-ə yaxın söz. - Bakı: 1984.
• Orucov Ə. . - Rusca-Azərbaycanca lüğət, 90000-ə yaxın söz və 8000 ifadə. - Bakı: AMEA Dilçilik İnstitutu, 1990.
• Məhərrəmov M. Rusca-azərbaycanca qısa hərbi lüğət. -Bakı: Gənclik, 1975.- 127, [1] s.
• Azərbaycanca-rusca lüğət (qısa)
• Rusca-azərbaycanca lüğət (qısa)
• Azərbaycanca-rusca lüğət, online (obastan.com) 4 cilddə: I cild (A-Ə), II cild (E-K), III cild (Q-R), IV cild (S-Z). Bakı: Şərq-Qərb, 2005.
• Rusca-azərbaycanca lüğət, 3 cilddə: I cild (A-K), II cild (L-P), III cild (R-Ya). Bakı: "Şərq-Qərb", 2005.
• Azerdict Azərbaycanca onlayn lüğət saytı
• Obastan. Azərbaycan dilinin lüğətləri (online)

Rus dili və ləzgi dili

• Onlayn rusca-ləzgicə lüğət

Alman dili və Azərbaycan dili

• Nəriman Seyidəliyev, Abdullayev S. Alman atalar sözləri və onların qarşılıqları. Bakı, 2001. — 180 səh.
• Babayeva R. və b. Almanca-Azərbaycanca lüğət (təxm. 40000 söz və söz birləşməsi). Bakı: "Şərq-Qərb", 2007.

Fransız dili və Azərbaycan dili

• Əmirbəyov İ., Yusifov X. , İsmayılov R., Mövlüyarova M. Fransızca-Azərbaycanca neft terminləri lüğəti. «Nurlan» nəşr., 2004.

Çoxdilli lüğətlər

• Voroşil Qukasyan. Udincə-Azərbaycanca-Rusca lüğət. - Bakı: "Elm" nəşriyyatı, 1974.

Çoxdilli terminoloji lüğətlər

• Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası. Azərbaycanca- rusca- ingiliscə bitki fiziologiyası terminlərinin və anlayışlarının izahlı lüğəti. - Bakı: Elm, 2005.- 408 s.
• Babayev B., Hüseynov P. Rusca-Azərbaycanca-İngiliscə astronomiya terminləri lüğəti. - 1989.
• Rus-İngilis-Azərbaycan-Qırğız-Türkmən-Özbək Avtomatik idarə etmə üzrə terminologiya lüğəti. - Bakı, 1977.
• Həsənov Ş. G., Məmmədov Q. Ş., Məmmədov S. B. və b. Altıdilli izahlı ensiklopedik coğrafiya terminləri lüğəti: Azərbaycan-Rus-İngilis-Alman-Fransız-Türk dilləri. / Azərbaycan Respublikası "Təhsil" Mərkəzi.- Bakı: Təhsil, 2005.- 235 s.
• Sadıqov O. M., Musayev Z. S. Elektronika (ingilis, rus və azərbaycan dillərində izahlı terminoloji lüğət: I cild (A-L) II cild (M-S). Bakı: "Elm", 2013.
• Salahov Z., Məmmədov E. , Həsənova A.Rusca-İngiliscə-Azərbaycanca baytarlıq terminləri lüğəti. Bakı, "Elm", 2001, 250 səh., ISBN 5-8066-1124-8

Xarici keçidlər

• azerdict.com - İngiliscə-Azərbaycanca, Azərbaycanca-İngiliscə, Rusca-Azərbaycanca, Azərbaycanca-Rusca Orfoqrafiya və İzahlı onlayn lüğət
• Obastan. Azərbaycan dilinin lüğətləri (İzahlı lüğət, Azərbaycanca-rusca lüğət, Azərbaycanca-rusca lüğət, Rusca-azərbaycanca lüğət) (online)
• Klassik Azərbaycan ədəbiyyatında işlənən ərəb-fars sözlərinin lüğəti. İki cilddə. I cild, II cild
• Azlingo. Azərbaycanca-ingiliscə, ingiliscə-azərbaycanca onlayn lüğət (online)
• Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti - Android platformalı telefonlar üçün (offline)
• Azərbaycan dilinin Orfoqrafiya lüğəti - Android platformalı telefonlar üçün (offline)
• Azərbaycan dilinin Dialektoloji lüğəti - Android platformalı telefonlar üçün (offline)
• Azərbaycan dilinin Antonimlər lüğəti - Android platformalı telefonlar üçün (offline)

Həmçinin bax

• Etimoloji lüğət
• Divanü Lüğat-it-Türk
• "Fərhəngi-türki" lüğəti
• Ensiklopediya