Müqəddəs Pavel kafedralı

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Müqəddəs Pavel kafedralı
ing. Cathedral Church of St Paul the Apostle
Müqəddəs Pavel kafedralının Festival bağlarından görünüşü
Müqəddəs Pavel kafedralının Festival bağlarından görünüşü
Xəritə
51°30′49″ şm. e. 0°05′53″ q. u.
Ölkə Böyük Britaniya Birləşmiş Krallıq
Status fəaliyyət göstərir
Şəhər London
Yerləşir London
Aidiyyatı Anqlikan kilsəsi
Memar Ser Kristofer Ren
Tikilmə tarixi 1675-1710
Üslubu İngilis barokkosu
Hündürlüyü 111 metr
Uzunluğu 158 metr
Eni 75 metr
Qüllələri 2
Rəsmi sayt stpauls.co.uk
İngiltərənin qeydiyyata alınmış abidələri
Rəsmi adı: St Paul's Cathedral
Təyin edilib4 yanvar 1950
İstinad nöm.1079157
Kafedralın planıKafedralın planı
Xəritədə yeri
Xəritə
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Müqəddəs Pavel kafedralı (ing. St Paul's Cathedral) – Londonda yerləşən Anqlikan kafedralı və London yepiskopunun iqamətgahı. Kafedral, London yepiskopluğuna tabe olan bütün kilsələrin ana kilsəsi kimi fəaliyyət göstərir. London şəhərinin ən yüksək nöqətsi olan Ladqeyt-Hilldə inşa edilmiş kilsə, I dərəcəli vacibliyə malik abidə kimi İngiltərənin qeydiyyata alınmış tarixi abidələri siyahısına salınmışdır. Hazırkı kafedralın yerində b.e. 604-cü ilində inşa edilmiş kilsə kimi, kafedral da Həvari Pavelə ithaf edilmişdir.[1] XVIII əsrin sonlarına aid olan hazırkı kilsə binası, İngilis barokkosu üslubunda Ser Kristofer Ren tərəfindən dizayn edilmişdir. Renin sağlığında tamamlanmış kilsə inşası, Böyük London yanğınından sonra, şəhərin bərpa layihəsinin bir hissəsi olmuşdur.[2] Ərazidə olmuş və Böyük Yanğın zamanı böyük bir hissəsi dağılmış qotik üslublu Köhnə Müqəddəs Pavel kafedralı, orta əsrlər və erkən modern London həyatında böyük rol oynamışdır.

Kafedral Londonun ən məşhur və ikonik görməli yerlərndən biridir. Renin şəhər kilsələrinin qüllələri ilə əhatə olunmuş kafedral günbəzi 300 ildın artıqdır ki, London skaylaynında dominant yer tutur. 111 metr gündürlüyə malik kafedral, 1710-1963-cü illər arasında şəhərin ən hündür tikilisi olaraq qalmışdır. Müqəddəs Pavel kafedralının günbəzi, hələ də dünyanın ən böyük günbəzlərindən biridir. Müqəddəs Pavel kafedralı, Liverpul kafedralından sonra Birləşmiş Krallıq ərazisindəki ikinci ən böyül kilsə binasıdır.

Müqəddəs Pavel kafedralında həyata keçirilmiş mərasimlər arasında Admiral Lord Nelson, Vellinqton qrafı Artur Uelsli, Uinston ÇörçilMarqaret Tetçerin dəfni, Kraliça Viktoriyanın yubileyi, birinciikinci Dünya Müharibələrinin sülh dua mərasimləri, şahzadə Çarlz və Ledi Diana Spenserin nigahı, Britaniya Festivalının açılışı, Kraliça II Elizabetin Gümüş, Qızıl, BrilyantPlatin yubileyləri, 80 və 90-cı doğum günü mərasimləri daxildir. Müxtəlif dövrlərdə Müqəddəs Pavel kafedralı fərqli təbliğat materiallarının əsas subyektinə çevrilmiş, Blitz zamanı kafedralın günbəzi tüstü və alov içində təsvir edilmişdir.[3]

Hazırda, Müqəddəs Pavel kafedralı saat və günlük ibadət mərasimləri olan kilsə kimi fəaliyyət göstərir. İbadətçilər üçün kafedrala giriş ödənişsiz olsa da, turistlər üçün giriş biletinin qiyməti 23 funt-sterlinqdir.[4] Kafedrala ən yaxın metro stansiyası 120 metr aralıda yerləşən Müqəddəs Pavel stansiyasıdır.[5]

Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kafedraldan əvvəl[redaktə | mənbəni redaktə et]

Londiniumun ilkin kafedralının yeri bəlli olmasa da, əfsanə və orta əsrlər ənənəsi kafedralın Kornhilldəki Müqəddəs Pyotr kilsəsi olduğunu göstərir. Müqəddəs Pavel bir kafedral üçün qeyri-adi atribusiyadır və Qədim Roma dövründə şəhərdə başqa bir kafedralın da olduğunu düşünməyə əsas verir. Müqəddəs Lusius haqqında əfsanə isə, Kornhilldəki Müqəddəs Pyotr kilsəsini Londiniumun xristian cəmiyyəti ilə əlaqələndirir. Kilsə qədim Londiniumun ən yüksək nöqtəsində yerləşir və əfsanələrdəki dəyərinə görə, orta əsr prosessiyalarında bu kilsəyə daha çox üstünlük verilirdi. Lakin, həmin kilsə ilə bağlı başqa bir tutarlı sübut yoxdur, Foruma görə kilsənin yerləşdiyi ərazi isə, əfsanələrin həqiqiliyini şübhə altına salır. 1995-ci ildə arxeoloji qazıntılar zamanı Tauer-Hilldə V əsrə aid Qədim Roma baziliksı aşkara çıxarılmış və onun kafedral olduğu ehtimalı irəli sürülmüşdür.[6][7]

Elizabetan dövrü ingilis tarixçi və arxeoloqu Uilyam Kamden qeyd edir ki, orta əsrlər Müqəddəs Pavel kafedralının yerləşdiyi ərazidə, Qədim Roma dövründə ilahnə Dianaya həsr edilmiş məbəd olmuşdur.[8] Kristofer Ren bildirir ki, Böyük Yanğından sonra, yeni kafedralın inşası zamanı ərazidə Diana məbədinin mövcudluğuna dair heç bir iz aşkara çıxmamışdır, buna görə də, Kamdenin nəzəriyyəsi müasir arxeoloqlar tərəfindən qəbul edilmir.[9]

Normanlardan əvvəlki kafedrallar[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qədim Roma dövründə Londonda xristianlığın olması haqqında məlumat olsa da, kilsə və ya kafedralın yeri ilə bağlı inandırıcı bir dəlil yoxdur. İnanca görə, 314-cü ildə çağırılmış Arl kilsə məclisində Londondan iki nümayəndə də iştirak etmişdir.[10] Joslen Ferness tərəfindən XII əsrdə yazılmış London arxiyepiskopları siyahısına görə, Londonda xristian icmasının əsası II əsrdə əfsanəvi kral Lusiusun hakimiyyəti dövründə müqəddəs missionerlər Fuqatiy, Deruvian, Elvanus və Medvinin iştirakı ilə qoyulmuşdur. Müasir tarixçilər bu məlumatlardan heç birini etibarlı hesab etmirlər və mənbənin dövrümüzə çatmış mətni də problemli hesab olunur, lakin, 314-cü ildə çağırılmış Arl kilsə məclisində iştirak etmiş yepiksoplar Restitut və Adelfiy, ehtimal ki, Londiniumu təmsil etmişlər.[a]

Tarixçi-rahib Möhtərəm Beda yazır ki, 604-cü ildə Kenterberili Avqustin, Mellitə Şərqi saksların anqlo-sakson krallığı və onların kralı Sebertin ilk yepiskopu kimi xeyir-dua vermişdir. Sebertin dayısı və hökmdarı olan Kent kralı Etelbert yeni yepiskopun iqamətgahı olması üçün Londonda müqəddəs Pavelə ithaf olunmuş kilsə inşa etdirmişdi.[11] Tutarlı sübut olmasa da, ehtimal edilir ki, bu ilk anqlo-sakson kafedralı sonradan orta əsr və müasir Müqəddəs Pavel kafedralının inşa edildiyi ərazidə yerləşmişdir.

Təxminən 616-cı ildə Sebertin ölümündən sonra, onun hakimiyyətə gəlmiş paqan dinlərə inanan oğlanları Melliti Londondan qovurlar və şərqi sakslar yenidən paqan inanclara qayıdırlar. İlk kafedral kilsəsinin taleyi isə məlum deyil. Şərqi sakslar arasında xristian inancına qayıdış VII əsrin sonlarında baş verir və ehtimal olunur ki, anqlo-sakson kafedralı ya bərpa edilmiş, ya da adları bəlli olan Sedd, VaynErkonvald kimi yepiskopların iqamətgahı kimi yenidən inşa olunmuşdur. Yepiskop Erkonvald 693-cü ildə kafedral ərazisində dəfn edilmişdir. Həmin kilsə binası 962-ci ildə yanğın zamanı məhv olmuş, lakin, elə həmin ildəcə onun yerində yeni kilsə binası inşa edilmişdir.[12]

1016-cı ildə vəfat etmiş İngiltərə kralı II Etelred Qərarsız Müqəddəs Pavel kafedralında dəfn edilsə də, hazırda onun məzarı itirilmiş hesab olunur. Anqlosaks salnaməsində verilən məlumata görə, 1087-ci ilin London yanğını zamanı şəhərin əsas hissəsi ilə birlikdə kafedral da yanmışdır.[13]

Köhnə Müqəddəs Pavel kafedralı[redaktə | mənbəni redaktə et]

Köhnə Müqəddəs Pavel kafedralının 1561-ci ildə qülləsi dağılmamışdan əvvəlki görünüşünün Frensis Bond tərəfindən 1913-cü ildə bərpası.

Əksər hallarda “Köhnə Müqəddəs Pavel kafedralı” adlandırılan dördüncü Müqəddəs Pavel kafedralı 1087-ci ilin yanğınından sonra[14] normanlar tərəfindən inşa edilmişdir. 1135-ci ildə baş vermiş növbəti yanğın inşaat işlərinin bir müddət dayandırılmasına səbəb olmuş və yeni kafedral yalnız 1240-cı ildə ithaf edilmişdir. İnşaat zamanı Roman üslubu Qotik üslubla əvəzlənmiş və bu özünü oxvari tağlarda, yuxarı hissələrin iri pəncərələrində və binanın şərq qurtaracağının memarlığında öz əksini tapmışdır. York kafedralında olduğu kimi, Müqəddəs Pavel kafedralının qabırğavari tağtavanı da daşdan yox, taxtadan inşa edilmişdir ki, bu da tikilinin sonrakı taleyinə təsir etmişdir.

1256-cı ildə kafedralın genişləndirilməsi üçün işlərə başlanılır. 1300-ü ildə tikinti işlərinə xeyir-dua verilsə də, inşaat yalnız 1314-cü ildə tamamlanmışdır. Son orta əsrlər dövründə Müqəddəs Pavel kafedralı uzunluğuna görə yalnız Klüni abbatlığının kilsəsindən, qülləsinin hündürlüyünə görə isə yalnız Linkoln kafedralıŞtralzunddakı Müqəddəs Mariya kilsəsinin qülləsindən geri qalırdı.[15] 1878-ci ildə Frensis Penrouz tərəfindən aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı müəyyən edilmişdir ki, binanın uzunluğu 178 metr (585 fut), eni 30 metr (100 fut), transepttransept meydanının ölçüsü isə 88 metr (290 fut) olmuşdur. Kafedral qülləsinin hündürlüyü 149 metr (489 fut) olmuşdur.[16]

XVI əsrin əvvəllərində bina tədricən dağılmağa başlayır. VIII HenriVI Eduardın hakimiyyəti dövründə həyata keçirilmiş İngilis Reformasiyası zamanı kilsənin daxili dekorları, kapella və ziyarətgahları dağıdılmışdır. 1538-ci ildə ehtimal ki, kafedraldakı ziyarətgahdan götürülmüş Müqəddəs Erkenvaldın təsviri kral zinət əşyaları ustadına gətirilmişdir. Digər müqəddəslərin təsvirləri, ehtimal ki, bir müddət daha kafedralda qalmışdır. Kral VI Eduardın hakimiyyəti dövründə daha sistemli şəkildə ikonalarla mübarizə həyata keçirilir; “Boz Monaxın Xronikası” adlı mənbədə verilən məlumata görə, 1547-ci ilin noyabrında kilsələrdəki xaçlar və digər təsvirlər məhv edilmiş, 1552-ci ilin oktyabrında isə “bütün tanrı kilsələrindəki altarlar və kapellalar” (ing. "Alle the alteres and chappelles in alle Powlles churche") dağıdılmışdır.[17] 1561-ci ildə güclü şimşək zərbəsi Müqəddəs Pavel kilsəsinin qülləsini dağıtmış, Roma-Katolik kilsəsi isə bu təbiət hadisəsini Rəbbin ilahi məhkəməsinin İngiltərə protestant hökmdarlarına qınağı kimi təqdim etmişdir. Bundan sonra, yepiskop Ceyms Pilkinqton çıxış edərək şimşək zərbəsinin binanın hörmətsiz istifadəyə cəza olaraq göndərildiyini demişdir.[18] Kafedrala dəymiş zərərin aradan qaldırılması üçün din xadimləri və London əhalisi tərəfindən təcili addımlar atılmağa başlanmış, ianə toplanışı elan edilmişdir.[19] Lakin, iqtisadi depressiyadan sonra dirçəlməyə çalışan ölkə və şəhər iqtisadiyyatı üçün təmir xərcləri həddən artıq böyük idi. Buna görə toplanmış məbləğlə kilsənin damının təmir edilməsi qərara alınır.

1630-cu illərdə ilk klassik ingilis memarı olan İniqo Cons binaya qərb fasadı inşa edir. 1642-1652-ci illərin İngiltərə Burjua İnqlabı zamanı kilsə parlament qüvvələri tərəfindən qəddar münasibətlə üzləşir, qədim sənədlər və qanun əlyazmaları isə dağıdılır və məhv edilir.[20] İngiltərə Respublikası dövründə dağıdılmış və zərər görmüş binalar - lord-protektorun şəhər sarayı olan Somerset-Haus kimi mülki tikililər, eyni zamanda kilsə və qəbirsanlıqların bərpa edilməsi üçün dövlət tərəfindən inşaat materialları təmin edilir. Bu dövrdə insanlar, açıq səma altında vəzin həyata keçirildiyi, şimal-şərqi kilsə həyətinə - Müqəddəs Pavel xaçı adlandırılan yerə toplaşırlar.[21]

1666-cı ilin Böyük London yanğını zamanı köhnə Müqəddəs Pavel kafedralı tamamilə məhv olur.[22] Kilsəni bərpa etmək mümkün olsa da, dövlət tərəfindən onun yerində müasir üslubda yeni kafedralın inşa edilməsi qərarı alınır. Yanğından əvvəl də kafedralın yenilənməsi və ya yerində yeni binanın inşası məsələsi aktiv müzakirə edilirdi.

Böyük London Yanğını[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bütün şəhəri təsiri altına almış olan Böyük London yanğını, önünə hər gələn quruluşu yox edirdi. Hər kəs köhnə St. Paul Kafedralinə qalın daş divarları və təbii bir set vəzifəsi görən ətrafını əhatə boş şəhər meydanı ilə yanğından zərər görməyəcək, qəti etibarlı bir sığınacaq olaraq görürdü. Bu səbəblə yanğın yayılmağa başladığından etibarən insanlar qiymətli mal və əşyalarını buraya gətirdi. Normal sahələri əşyalar ilə dolu olan kafedral Bodrumu da Paternoster Meydanı 'ndakıyığılmış ehtiyatları ilə dolu idi. Kafedral binası təmir görməkdə və 4 Sentyabr 1666 Çərşənbə axşamı gününün axşamı alovlara təslim olacaq olan taxtadan quruluş körpülərlə əhatə olunurdu

Alovlar kafedral çataraq körpüdə alovlandırdı və körpüdən sıçrayan alovlar ilə taxta dam kirişlərini alovlandı. Daha sonra alovların istiliyindən ötəri katedrali güllədən edilmiş damı əriməyə başladı, ardından kitabkağız ehtiyatlarının olduğu deponunda alovlara təslim olması ilə katedral tamamilə alovlar içində qaldı. Kafedral qısa müddət içində, içindəki bütün fond və qiymətli əşya ilə birlikdə bir dağıntıya çevrildi.

Təmir[redaktə | mənbəni redaktə et]

1668-ci ildə, şəhərdə başladılan mütərəqqilik işləri çərçivəsində yıxılmış kafedrali təmir vəzifəsi digər 50 məhəllə kilsəsi ilə birlikdə Christopher Wren e verildi. Əvvəlki kafedral plan və şəkillərə görə, köhnə katedrali üzərinə bir yenisini inşa etmə təklifi 1669-ci ildə rədd edildi. 1670 - 1673 arasında hazırladığı Yunan Xaçı formasındakı rəsmlərdə çox radikal olduğu səbəbiylə geri çevrildi. Üçüncü və qəbul görən dizaynın istehsalına 1675-ci ilin İyununda başlandı. Yeni kafedralı köhnəsinə görə daha kiçik qübbələri vardı. Wren, II. Charles dan aldığı icazə istiqamətində dizanyn məqsədli olaraq dizaynda dəyişiklik etmə haqqını aldı. Bir çox dəyişiklik edərək quruluşun bugünkü halını almasını təmin etdi. Sadə İngilis barok tərzində bəzənən quruluşun qübbəsi Roma dakı St Peter Kafedralı ninkinden ilhamlanaraq edilmişdir. Təpəsindəki xaç ilə birlikdə uzunluğu 108 metrdir. Biri böyük, ikisi kiçik cəmi üç qülləsi vardır. Kafedral ilk ayin 2 dekabr 1697-ci ildə edilmiş olsa da, kafedral rəsmi olaraq 20 Oktyabr 1708 tarixində memarı Christopher Wrenin 76-cı doğum günündə açıldı.

Günümüz St Paul Kafedral kilsəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

İngiltərə Kral Ailəsinin əhəmiyyətli mərasimlərini, dəfn, nikah əməliyyatlarını Vestminster abbatlığı də keçirilməsinə qarşı bəzi mərasimlərdə St Paul Katedralində təşkil olunmuşdu. Məsələn Uels Şahzadəsi Uels şahzadəsi ÇarlzŞahzadə Diana bu kafedralda təşkil edilən toy mərasimi ilə evlənmişdir. 2001-ci ildə, 11 sentyabr Dünya Ticarət Mərkəzi hücumunda həyatlarını itirənlər xatırlanması üçün yenə bu katedralda Kraliyət Ailəsi və Amerika Birləşmiş Ştatları Səfirliyində də iştiraklarıyla bir xatırlama mərasimi keçirilmişdir.

Kafedral bu gün xalqa açıq bir yerdir. İbadət məqsədli gəlməyən ziyarətçilər ödəniş ödəyərək Kafedralı ziyarət edə bilərlər. 2000-ci ildə kafedral üçün geniş əhatəli bir bərpa çalışması başladılmışdır. 2008-ci ildə, açılışının 300-cü ildönümündə bitirilməsi gözlənilən tikilinin dəyəri, iş sonunda 40 milyon £ olması gözlənilir.

Gallereya[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qeydlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. "Nomina Episcoporum, cum Clericis Suis, Quinam, et ex Quibus Provinciis, ad Arelatensem Synodum Convenerint" ["The Names of the Bishops with Their Clerics who Came Together at the Synod of Arles and from which Province They Came"](from Labbé, Cossart, 1671, col. 1429 included in Thackery, 1843. səh. 272 ff.).

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. Hibbert və b. 2011. səh. 778
  2. Gardner, Kleiner və Mamiya, 2004. səh. 760
  3. Pierce, 2004
  4. "Sightseeing, Times & Prices". Stpauls.co.uk. The Chapter of St Paul's Cathedral. 29 January 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 mart 2023.
  5. "St. Paul's Cathedral". 2023-03-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 mart 2023.
  6. Denison, 1995
  7. Sankey, 1998. səh. 78–82
  8. Camden, 1607. səh. 306–307
  9. Clark, 1996. səh. 1–9
  10. Mann, J. C. "The Administration of Roman Britain". Antiquity. 140. December 1961: 316–20.
  11. Bede, 1910. səh. 68–69
  12. Garmonsway, 1953. səh. 48
  13. Garmonsway, 1953. səh. 218
  14. "The City Churches" Tabor, M. p107:London; The Swarthmore Press Ltd; 1917
  15. "1087 cathedral". St Paul's official website. 2014-10-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22.04.2023.
  16. Clifton-Taylor, 275.
  17. Lehmberg, 2014. səh. 114
  18. Morrissey, 2011. səh. 3
  19. Dugdale, 1658. səh. 133–134
  20. Kelly, 2004. səh. 43
  21. Benham, 67–68.
  22. "The Survey of Building Sites in London after the Great Fire of 1666" Mills, P/ Oliver, J Vol I p59: Guildhall Library MS. 84 reproduced in facsimile, London, London Topographical Society, 1946

Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]