Vikipediya:Kuklalar

Kateqoriya ustası qadceti üçün baxın: VP:KU

Vikipediyada kuklaçılıq birdən çox Vikipediya hesabından sui-istifadəni nəzərdə tutur. Şəffaflığı qorumaq və icmanın etibarını artırmaq üçün redaktorların ümumiyyətlə yalnız bir hesabdan istifadə etməsi gözlənilir. Çoxsaylı hesab açmaq üçün bəzi əsaslı səbəblər olsa da, digər redaktorları aldatmaq və ya çaşdırmaq, müzakirələrin gedişatını pozmaq, təhrif etmək, sanksiyalardan, bloklardan yayınmaq və ya icma standartlarını və siyasətlərini başqa cür pozmaq üçün birdən çox hesabdan istifadə etmək düzgün deyil.

Kukla hesablar bir neçə formada olur:

• IP ünvan adından problemli redaktələr etmək üçün hesabdan çıxış etmək
• Sanksiyalardan yayınmaq üçün yeni hesablar yaratmaq
• Digər şəxsin hesabını istifadə etmək
• Köhnə istifadə olunmamış hesabları (yatırdılmış hesablar deyilir) canlandırmaq və onları fərqli istifadəçilər kimi təqdim etmək
• Mübahisənin bir tərəfini dəstəkləmək üçün dostları və ya həmkarları hesab yaratmağa təşviq etmək (adətən canlı kuklalar deyilir)

Çoxsaylı hesablardan sui-istifadə cəmiyyətin etibarının ciddi şəkildə pozulmasıdır. Bu aşağıdakılara səbəb ola bilər:

• bütün əlaqəli hesabların bloklanması
• hesabları idarə edən istifadəçiyə qadağa qoyulması
• Vikipediya və onun qardaş layihələrində istifadə olunan bütün hesabların layihə daxilində adlarının açıqlanması
• gələcək kuklaçılığın və ya müəyyən digər pozuntuların qarşısını almaq üçün müvafiq hesab edilən hər hansı "real dünya" fəaliyyətinin və ya şəxsi məlumatın (potensial) ictimaiyyətə açıqlanması.

Üzrlü səbəblərə görə birdən çox hesabdan istifadə edən redaktor, hər bir hesabın istifadəçi səhifəsində bütün digər hesabları onların məqsədinin izahı ilə siyahıya salmalıdır (aşağıya baxın). İstəyə görə, bəzi hesabların istifadəçi və istifadəçi müzakirə səhifələri digər hesablara yönləndirilə bilər. Əlaqəsi olmayan alternativ hesablardan istifadə edən və ya öz hesabından ayrı IP ünvandan redaktə edən redaktorlar məqalə və ya mövzularda hər hansı toqquşmadan çəkinməlidirlər, çünki hətta təshih, vikiləşdirmə və ya keçid vermə kimi zərərsiz fəaliyyətlər bəzi hallarda kuklaçılıq hesab edilə bilər və bunlar bəhanə kimi işə yaramayacaq.

Alternativ hesabların qanuni istifadəsi olmasına baxmayaraq, açıqlanmayan alternativ hesablar müxtəlif vasitələrlə ictimai olaraq bir-birinə əlaqələndirilə bilər.

Alternativ hesablardan uyğun olmayan istifadə

Redaktorlar çaşdırmaq, aldatmaq, konsensusu pozmaq üçün alternativ hesablardan istifadə etməməlidirlər. Bura daxildir, lakin bunlarla məhdudlaşmır:

• Dəstək illüziyası yaratmaq: Alternativ hesablar bir mövqe üçün faktiki mövcud olandan daha çox dəstək olduğu təəssüratı yaratmaq üçün istifadə edilməməlidir.
• Daxili müzakirələr: Açıqlanmayan alternativ hesablar layihə daxilindəki müzakirələrdə iştirak edə bilməz.
• Qaydaların tələbindən yayınmaq: Qaydalar hesaba deyil, şəxsə tətbiq olunur. Üç dəfə geri qaytarmaq qaydası kimi siyasətlər hər bir şəxsin redaktələri üçündür. Siyasəti pozmaq üçün ikinci hesabdan istifadə əsas hesabınıza hər hansı cəzanın tətbiq edilməsinə səbəb olacaq.
• Saman adam kuklası: Məsələnin bir tərəfini bilərəkdən irrasional və ya təhqiramiz şəkildə müzakirə etmək, rəyi digər tərəfə yönləndirmək üçün ayrıca hesab yaratmaq.
• Sanksiyalardan yayınmaq: Sanksiyalar, başqa hal nəzərdə tutulmayıbsa, hesablara deyil, şəxslər kimi fərdi redaktorlara şamil edilir. Aktiv blok, icma qadağası və ya orijinal hesabınıza tətbiq edilən digər sanksiyanı pozaraq redaktə etmək üçün ikinci hesabdan istifadə töhfələrinizin geri qaytarılmasını da əhatə edə biləcək əlavə sanksiyalarla nəticələnəcək.
• Eyni səhifəyə və ya müzakirəyə birdən çox hesabla töhfə vermək: Redaktorlar eyni səhifəyə və ya müzakirəyə onların bir neçə nəfər olduğunu göstərən şəkildə töhfə vermək üçün birdən çox hesabdan istifadə edə bilməzlər. Aydın şəkildə əlaqələndirilmiş, qanuni, alternativ hesablarla eyni səhifəyə töhfə vermək (məsələn, ev və iş kompüter hesabınızla eyni səhifəni redaktə etmək və ya bot hesabınızın redaktə etdiyi səhifəni əsas hesabınızdan redaktə etmək) qadağan deyil.
• Yoxlamadan yayınmaq: Redaktə tarixçənizi bölmək üçün tam və açıq şəkildə açıqlanmayan alternativ hesablardan istifadə etmək, digər redaktorların redaktələrinizdəki izləri və oxşarlıqları aşkar edə bilməmələrinə yol açır. Buna müəyyən hallarda icazə verilsə də (bax: icazə verilən istifadələr), redaktələrinizi yoxlamaqda maraqlı ola biləcək redaktorları çaşdırmaq və ya aldatmaq üçün alternativ hesablar yaratmaq bu qaydanın pozulması deməkdir.
• "Yaxşı" və "pis" hesablar: Bir hesabdan konstruktiv redaktələr üçün, digərindən isə vandalizm və ya digər pozucu redaktələr üçün istifadə etmək, təbii ki, qadağandır.
• Hesabdan çıxış edib redaktə etmək: Çoxsaylı IP ünvanları ilə redaktə etmək və ya həm qeydiyyatdan keçmiş hesab ilə, həm də anonim şəkildə redaktə etmək, aldadıcı şəkildə və ya bu qaydanın prinsiplərini başqa şəkildə pozduqda, çoxsaylı hesablar ilə redaktə ilə eyni səviyyədə pozulma kimi qiymətləndirilə bilər. İstifadəçilər səhvən hesabdan çıxış ediblərsə, anlaşılmazlığın olmadığından əmin olmaq üçün versiya silmə hüququ olan istifadəçilərlə əlaqə saxlamaq istəyə bilərlər.
• Sıfırdan başlamaq prosesinin sui-istifadəsi: Hesabların dəyişdirilməsi və ya yoxlamadan yayınmaq üçün təmiz başlanğıcdan istifadə edilməsi bu siyasətin pozulması hesab olunur.
• Rol hesabları: Hesab bir fərd hesab olunduğu üçün "rol hesabları" və ya bir neçə nəfər tərəfindən paylaşılan hesablar (bir qayda olaraq) qadağandır və bloklanmalıdır. Çox əvvəllər qeydiyyatdan keçmiş bəzi istifadəçilər buna bənzər istifadəçi adları ilə qeydiyyatdan keçmiş ola bilərlər. Bu cür hesablara yalnız o halda icazə verilir ki, hesab məlumatları həmişəlik olaraq bir nəfərdə olsun. Bununla belə, qayda istifadəçi adlarının aldadıcı və ya pozucu olmasından çəkinməyi tövsiyə edir. Əgər siz təşkilat üçün redaktə edirsinizsə, lütfən, bu problemlərin qarşısını ala biləcək istifadəçi adı seçmək üçün Vikipediyanın istifadəçi adları ilə bağlı siyasətini oxuyun. Bu qaydaya istisnalar: e-poçt funksiyası təmin etmək üçün təsdiqlənmiş redaktə etməyən hesablar, Vikimedia Fondu tərəfindən təsdiq edilmiş hesablar (siyahı) və çoxsaylı operatorları olan təsdiqlənmiş botlardır.
• İcmanın etimadını aldadıcı şəkildə istifadə etmək: Əvvəllər başqa hesab altında redaktə etdiyinizi açıqlamadan icmanın rəyi ilə verilən hüquqlara namizəd ola bilməzsiniz. Bu hüquqlar cəmiyyətin hesaba deyil, fərdi şəxsə inamını əks etdirir. Buna görə də namizəd olarkən, əvvəllər və ya indi istifadə etdiyiniz hesabları ictimai şəkildə açıqlamanız tələb edilir. Keçmiş hesabları açıqlamayan namizədlər, xüsusən də bu məlumat səsvermənin nəticələrinə təsir göstərirsə, hüququn alınması riski ilə üzləşə bilər.
• Birdən çox inzibatçı hüququ olan istifadəçi hesabına sahib olmaq: İnzibatçı hüquqları olan botlar istisna olmaqla, istifadəçilərin inzibatçıların hüququ olan birdən çox hesabı ola bilməz. Bununla belə, Vikimedia Fondunun əməkdaşları birdən çox inzibatçı hesabına sahib ola bilərlər, çünki kimliklərini bildirməlidirlər. Əgər inzibatçı layihəni tərk edərsə, yeni istifadəçi adı ilə qayıdarsa və inzibatçılığa namizəd olarsa, namizədliyini ləğv etməli və ya əvvəlki hesabındakı inzibatçı hüququndan imtina etməlidir.

İcazə verilən istifadələr

Alternativ hesabların icazə verilən istifadələri də var. Məsələn, öz real adından istifadə edərək töhfə verən istifadəçilər, əsl adlarının əlaqələndirilməsini istəmədikləri töhfələr üçün təxəllüsdən istifadə etmək istəyə bilər və ya uzunmüddətli istifadəçilər yeni hesabdan redaktə edərək yeni istifadəçi təcrübəsini daha yaxşı başa düşmək üçün yeni hesab yarada bilərlər. Bu hesablar kukla hesab edilmir. Əgər qanuni alternativ hesabdan istifadə edirsinizsə, bu siyasətə uyğun olaraq ondan qeyri-qanuni şəkildə istifadə etməməyinizi təmin etmək sizin məsuliyyətinizdir.

Qanuni alternativ hesabın istifadə edilməsi, hətta bu siyasətdə sadalanan səbəbdən belə, hesabların bir-birinə açıq şəkildə əlaqələndirilməsinə mane olmur. Açıqlanmamış alternativ hesablar istifadə edən şəxslər bunu riski öz üzərlərində və bu layihənin tövsiyə olunan əməliyyat proseslərinə qarşı edirlər.

Alternativ hesablar üçün icazə verilən səbəblərə aşağıdakılar aiddir:

• Təhlükəsizlik: Siz ictimai kompüter vasitəsilə Vikipediyaya daxil olarkən, təhlükəsizliyi olmayan şəbəkəyə qoşulu olarkən və ya hesabınızın oğurlanması riski olduğu digər ssenarilərdə istifadə etmək üçün alternativ hesab yarada bilərsiniz. Belə hesablar əsas hesab ilə ictimai şəkildə əlaqələndirilməli və ya asanlıqla müəyyən edilən addan istifadə etməlidir. Məsələn, İstifadəçi:Məmməd "İstifadəçi:Məmməd (əlavə)" adından istifadə edə bilər və həmin hesabın istifadəçi və müzakirə səhifələrini öz əsas hesabına yönləndirə bilər.
• Məxfilik: Ailəsi daxilində çox mübahisəli olan və Vikipediya kimliyi həmin çevrədə məlum olan və ya real dünyadakı kimliyi ilə izlənilə bilən məqaləni redaktə edən şəxs həmin ərazidə redaktəsinin və ya digər Vikipediya fəaliyyətinin real dünya nəticələrindən yayınmaq üçün alternativ hesabdan istifadə etmək istəyə bilər. Məxfiliyə əsaslanan alternativ hesab əsas hesab ilə ictimai şəkildə əlaqaləndirilməsə də, bu səhifənin icazə verilməyən istifadələr bölməsində qeyd olunan məqsədlər üçün istifadə edilməməlidir və əgər edilibsə, hesab sanksiyaların tətbiqi üçün əsas hesab ilə ictimai şəkildə əlaqələndirilə bilər. Bu maddəyə uyğun olaraq alternativ hesabdan istifadə etməyi düşünürsünüzsə, zəhmət olmasa aşağıdakı bildiriş bölməsini oxuyun.
• Doppelqanqer hesabı: Doppelqanqer hesabı, şəxsiyyətin oğurlanmasının qarşısını almaq üçün istifadəçi adınıza oxşar istifadəçi adı ilə yaradılmış hesabdır. Belə hesablar redaktə üçün istifadə edilməməlidir.
• Sıfırdan başlamaq üçün yeni hesab açmaq: Sıfırdan başlanğıc istifadəçinin adətən keçmiş səhvlər və ya təqiblərdən qaçmaq üçün yeni hesabla sıfırdan başlamaq üçün köhnə hesabdan istifadəni dayandırmasıdır. Sıfırdan başlanğıca yalnız köhnə hesaba qarşı aktiv qadağalar, bloklar və ya sanksiyalar olmadıqda icazə verilir. Mövzulara, mübahisələrə, redaktə nümunələrinə və ya əvvəllər problemli kimi müəyyən edilmiş davranışlara qayıtmaq üçün yeni hesabınızdan istifadə etməyin və yoxlamadan yayınma cəhdi kimi görünən hər hansı bir hərəkət etməməyə diqqət yetirin. Sıfırdan başlanğıc köhnə hesab(lar)ınızdan artıq istifadə etməməyi tələb edir, bunun üçün də istifadəçi səhifələrində yeni hesaba keçidin kukla hesab yaratmaq cəhdi kimi görünməsinin qarşısını almaq üçün hesabın qeyri-aktiv olduğunu qeyd etməyi tələb edir.
• İstifadəçi adı pozuntuları: Əgər uyğun olmayan istifadəçi adına malik olduğunuz üçün bloklanmısınızsa və bu blokun yeganə səbəbidirsə, sizə müvafiq istifadəçi adı ilə yeni hesab yaratmağa icazə verilir.
• Ələ keçirilmiş hesablar: Əgər parolunuzu itirdiyinizə və ya kimsə parolunuzu əldə etdiyinə və ya təxmin etdiyinə görə hesabınıza daxil ola bilmirsinizsə, təmiz parol ilə yeni hesab yarada bilərsiniz. Belə olan halda, hər bir hesabın istifadəçi səhifəsində onların eyni istifadəçi üçün alternativ hesablar olduğunu göstərən qeyd yerləşdirməlisiniz. Ehtiyac yaranarsa, siz həmçinin inzibatçılardan ələ keçirilmiş hesabı bloklamağı xahiş etməlisiniz.