Seyid Şuşinski

Seyid Şuşinski
Seyid İbrahim oğlu Şuşinski
Seyid Şuşinski 1919-cu ildə
Ümumi məlumatlar
Doğum adı	Mir Möhsün ağa Seyid İbrahim oğlu Şuşinski
Doğum tarixi	12 aprel 1889
Doğum yeri	Horadiz, Cəbrayıl qəzası, Yelizavetpol quberniyası, Rusiya imperiyası
Vəfat tarixi	1 noyabr 1965 (76 yaşında)
Vəfat yeri	Bakı, Azərbaycan SSR, SSRİ
Dəfn yeri	Fəxri xiyaban
Vətəndaşlığı	Rusiya imperiyası AXC SSRİ
Musiqiçi məlumatları
Fəaliyyəti	müğənni, xanəndə
Fəaliyyət illəri	1904—1965
Janrlar	xalq mahnısı, muğam
Mükafatları
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Mir Möhsün Ağa Seyid İbrahim oğlu Şuşinski (12 aprel 1889, Horadiz, Cəbrayıl qəzası, Yelizavetpol quberniyası – 1 noyabr 1965, Horadiz, Cəbrayıl qəzası, Yelizavetpol quberniyası) — Azərbaycan xanəndəsi, Şuşa xanəndəlik məktəbinin nümayəndəsi, 1956-cı ildə Azərbaycan SSR xalq artisti fəxri adına layiq görülmüşdür. Cabbar Qaryağdıoğlu tərəfindən "Şərq musiqisinin incisi" olaraq adlandırılmışdır.

Həyatı

Mir Möhsün Ağa Seyid İbrahim oğlu Şuşinski 1889-cu ildə indiki Füzuli rayonunun Horadiz kəndində anadan olmuşdur. Bəzi şəxslər tərəfindən atası Seyid İbrahimin elə məhz Horadizli olduğu iddia edilsə də, Firudun Şuşinski Mir Möhsün haqqında yazdığı bioqrafik "Seyid Şuşinski" adlı əsərində atasının Şuşalı olduğunu sübuta yetirmişdir. Belə ki Seyid İbrahim 1879 və 1880-ci illərdə Qarabağda baş vermiş qıtlıq zamanı qardaşı Seyid Əli ilə birlikdə Şuşanı tərk edərək Qarabağın varlı və böyük kəndlərindən biri olan Horadizdə məskən salmışdır. Qardaşı Seyid Əli isə Bərdə şəhərinə pənah aparmışdır. Seyid İbrahim Horadizə yerləşdikdən bir müddət sonra əttar dükanı açmış və 1884-cü ildə Məhparə adlı xanımla ailə həyatı qurmuşdur. Onun bu evlilikdən Seyid Zülfüqar, Seyid Miriş və Seyid Möhsün adlı üç oğlu dünyaya göz açmışdır. Seyid Möhsün hələ uşaq olarkən atası vəfat etmiş və o, xalası Məşədi Hürzad xanımın himayəsinə verilmişdir. Məşədi Hürzad Qarabağın qadın toylarında xanəndəlik edər və özü ilə birlikdə Seyid Möhsünü də toylara aparardı.

'Atamın vəfatından sonra məni xalam saxlayıbdır. Xalamın çox incə və şirin səsi var idi. Xalam səsimi eşidəndən sonra məni də özü ilə toylara aparardı. Xalam bütün muğamlara dərindən bələd olmaqla "Orta Mahur"-u çox gözəl oxuyardı'

Seyid Möhsün 1904-cü ildə xalası Məşədi Hürzad ilə Horadizdə toyda iştirak edərkən kənd camaatı toyda iştirak edən məşhur aşıq Aleksandan xahiş edirlər ki, onun ifasını dinləsin. Möhsünün səsinə valeh olan aşıq Aleksan onu öz dəstəsinə qəbul edir.

Mən ilk dəfə Qarabağın Qoçəhmədli kəndində məşhur inqilabçı Məmmədxan Məmmədxanovun toyunda aşıq Aleksanla birlikdə oxudum. Aşıq Aleksanın dəstəsi səkkiz nəfər idi. Oğlu Laləzar həm oxuyar, həm də çalardı. Üç-dörd il onlarla birlikdə Qozlu-Çay dərəsi, Qarğabazar, Horadiz və Araz sahillərində yerləşən kənd toylarında və el şənliklərində çıxış etdim. Aşıq Aleksan nəinki el havalarına, həm də muğamlara dərin bələd idi. O, Vaqifin, Zakirin qəzəllərini və müxəmməslərini çox düzgün oxuyardı. Aleksan "Arazbarı"-nı elə zövqlə oxuyardı ki, hamı heyran qalardı

Seyid Möhsün əmisi Seyid Əli ilə birlikdə 1907-ci ildə Füzuli şəhərində keçirilən toy məclislərinin birində qonaq qismində iştirak edən zaman əyləşənlərin tələbi ilə ifa etmək məcburiyyətində qalmışdır. Həmin vaxt Möhsünün səsinə ilk dəfə qulaq asmaq fürsəti əldə etmiş Seyid Əli ifadan valeh olmuş və bir neçə gün sonra Şuşaya qayıdarkən onu da özü ilə birlikdə şəhərə aparmışdır. Şuşada nadir və gözəl səsə malik Seyid Şuşinski xanəndəlik sənətinin sirlərinə yiyələnmək üçün ən əvvəl iki il Mir Möhsün Nəvvabın yanında oxumuşdu. Sonrakı müəllimi Cabbar Qaryağdıoğlu olmuşdu. Seyid Şuşinski ifa üçün mürəkkəb muğam olan "Çahargah"ı xüsusilə böyük məharətlə oxuyardı, özü də həmişə onu "mayə"dən yox, "Mənsuriyyə"dən başlayardı, zildə böyük ustalıqla zəngulələr vuraraq, sonra "mayə"yə enərdi. Maraqlıdır ki, həyatının son illərində, yaşı artıq 74 ötmüş Seyid "Mənsuriyyə"ni eyni şövqlə oxuyurdu.

Seyid Şuşinski yaradıcılığında Hafiz Şirazi, Məhəmməd Füzuli, Seyid Əzim Şirvani qəzəllərilə yanaşı, Hüseyn Cavidin və Mirzə Ələkbər Sabirin şeirlərinə də müraciət edirdi. Sabirin "Millət necə tarac olur-olsun, nə işim var" şerini "Müxalif"də oxuyardı. Seyid Şuşinski siyasi-ictimai mövzuda şeir və qəzəl oxuyan, xalqı mübarizəyə çağıran ilk xanəndə olmuşdur. O, bir sıra mübariz ruhlu mahnılar da oxumuşdur. "Ayıl ey millət", "Mən bir türkəm", "Millət istərsə" və s.

Seyid Şuşinski, Mirzə Cəlil, Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev, Hüseyn Cavid, Hüseyn Ərəblinski kimi sənətkarlarla dostluq edirdi. Molla Nəsrəddinin bir neçə nömrəsinin çıxmağına maddi yardım göstərmişdi. Ümumiyyətlə, Seyid Şuşinski böyük mesenat idi, o dövrün teatr aktyorlarına çox kömək etmişdi, özü də aktyor kimi bir sıra rolları oynamışdı. Seyid Şuşinski "Çahargah"dan başqa "Mahur", "Nəva", "Məsnəvi", "Osmanı", "Arazbarı", "Heyratı" kimi muğamların gözəl ifaçısı idi. O, novator sənətkar olaraq, bir çox muğamları birləşdirib onları yeni variantda oxumuşdur. ("Rast-Humayun", "Qatar-Bayatı", "Şur-Şahnaz") "Rast"da və "Kürdi-Şahnaz"da "Dilkəş"i ilk dəfə Seyid Şuşinski ifa etmişdi.

Seyid Şuşinskinin görkəmli bəstəkarımız Fikrət Əmirovun ilk dəfə yaratdığı və dünyada şöhrət qazandığı "Şur" və "Kürdi-Ovşarı" simfonik muğamlarının yazılmasında məsləhətçi kimi böyük köməyi olmuşdu.

Mükafatları

• "Azərbaycan SSR əməkdar artisti" fəxri adı — 17 iyun 1943
• "Azərbaycan SSR xalq artisti" fəxri adı — 6 noyabr 1956
• "Şərəf nişanı" ordeni — 9 iyun 1959

Filmoqrafiya

• Muğamlar (film, 1965)
• Qarabağa səyahət (film, 1968)
• Məclisi üns (film, 2006)
• Seyid Şuşinski (film, 2012)
• Xurşidbanu Natəvan (film, 2012)

Həmçinin bax

• Azərbaycan musiqisi
• Üzeyir Hacıbəyov
• Cabbar Qaryağdıoğlu
• Zülfü Adıgözəlov
• Xan Şuşinski
• Muğam

Xarici keçidlər

• Seyid Şuşinski. Günay Azəri, Kəpəz TV, 12.04.2013  (az.)
• Səda — Seyid Şuşinskinin doğum günüdür (12.04.2016)  (az.)