Əbdülhaq Adnan Adıvar

Əbdülhaq Adnan Adıvar
türk. Abdülhak Adnan Adıvar
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	1882
Doğum yeri	Gelibolu, Çanaqqala ili, Türkiyə
Vəfat tarixi	1 iyul 1955(1955-07-01)
Vəfat yeri	İstanbul, İstanbul ili, Türkiyə
Dəfn yeri	Əfəndi qəbiristanlığı[d]
Partiya	Cümhuriyyət Xalq Partiyası
Təhsili	İstanbul Universiteti Tibb fakültəsi[d], Humboldt adına Berlin Universiteti, Vəfa liseyi[d]
Fəaliyyəti	siyasətçi, yazıçı, həkim
Həyat yoldaşı	Xalidə Ədib Adıvar
Elmi fəaliyyəti
Elmi dərəcəsi	doktorluq dərəcəsi[d]
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Əbdülhaq Adnan Adıvar (1882, Gelibolu, Çanaqqala ili – 1 iyul 1955, İstanbul) — Türk siyasətçi, yazıçı, tarixçi, akademik və həkim.

Respublikasının ilk tarixçisi, Parlament dövrünün ilk səhiyyə naziridir. (Cümhuriyyət dövrünün ilk səhiyyə naziri Adnan Adıvardan sonra gələn Refik Saydam idi). Birinci Parlamentdə millət vəkili olmuş və parlamentin ikinci sədri olmuşdur. Türkiyənin ilk müxalifət partiyası olan Tərəqqipərvər Cumhuriyyət Partiyasının qurucularından biridir.

Romançı Halide Edipin həyat yoldaşıdır.

Həyatı

1882-ci ildə Gəliboluda anadan olub. Kadi Ahmet Bahai Əfəndi və Sabiha Hanımın oğludur. Məktəb həyatı İstanbulda keçdi. İbtidai təhsilini Tərəqqinin Nümunəsi Məktəbində, orta məktəb təhsilini "Mülki İdadi"-də bitirmişdir. Tibbi təhsilinə İstanbulda 1899-cu ildə başlamışdır. 1905-ci ildə Tibb fakültəsini bitirdikdən sonra Berlin Universitetinin Tibb fakültəsində köməkçi işləyir və daxili xəstəliklər ixtisası diplomu alır.

II. Konstitusiya 'Evə qayıtdıqdan və 1910-cu ildə elan edildikdən sonra Tibb Fakültəsi dosent oldu. 1911-ci ildə Tripoli müharibəsində Qızıl Aypara Cəmiyyətinin müfəttişi və həkimi kimi iştirak etmişdir. 2 il Tibb Fakültəsinin direktoru idi. Birinci Dünya Müharibəsi illərində Səhiyyə Departamentinin Baş direktoru vəzifəsində çalışmış və tibb mayoru rütbəsi ilə cəbhədə iştirak etmiş və Baş Qərargah Sağlamlıq Müfəttişinin köməkçisi vəzifəsində çalışmışdır. Müharibənin sonunda tibb fakültəsindəki vəzifəsinə qayıtdı.

1917-ci ildə o dövrdə Livanda təhsil işçisi olan yazıçı Halide Ediplə evləndi. Halide Hanımın atasına verdiyi etibarnamə ilə evlilikləri Bursada edildi . 1955-ci ildə Adnan Bəyin ölümünə qədər davam edən bu evlilikdən cütlüyün övladı yox idi.

Əbdülhaq Adnan, Mudros Barışığının imzalanmasından sonra İstanbulda düşmən işğallarına qarşı qurulan ilk gizli müqavimət təşkilatı olan Karakol Cəmiyyətinin qurucularından biri oldu. Milliyyətçi fikirləri müdafiə edən Milli Türk Partiyasının qurucuları arasında da var idi. 1919-cu ildə keçirilmiş Osmanlı Parlament seçkilərinə Milli Türk Partiyasının namizədi olaraq qatıldı və İstanbul millət vəkili oldu.

İngilislər 16 Mart 1920-ci ildə İstanbulu işğal etdikdən sonra Parlamentin Parlamenti qapandı; Mustafa Kamal, Adnan bəy və həyat yoldaşı Xalidə xanım, edam hökmünün çıxarıldığı və sultanın 24 May 1920-ci ildə edamını təsdiqlədiyi ilk altı nəfər arasında idi. Bununla birlikdə, Adnan bəy 19 Mart 1920-ci ildə arvadı ilə birlikdə İstanbuldan atla ayrıldı və 2 aprel 1920-ci ildə milli mübarizəyə qoşulmaq üçün Ankaraya gəldi. Beləliklə, 23 aprel 1920-ci ildə Türkiyə Böyük Millət Məclisinin açılışında iştirak etdi.

Adnan bəy Ankaradakı Birinci Dövr Böyük Millət Məclisinə qatıldı; Qurulan ilk GNAT hökumətində Sıhhiye və Sosial Yardımçı Millət vəkili oldu. 2 mart 1921-ci ildə parlamentin vitse-prezidenti seçiləndə nazirliyi tərk etdi. Daxili İşlər nazirinin müavini Refet bəyin cəbhəyə getdiyi dövrdə (28 Sentyabr 1920 Konya cəbhəsi, 9 Noyabr 1920 Cənubi cəbhəsi) vəkil edərək daxili işlər naziri vəzifəsini icra etdi. Müharibə illərində Uşaq Müdafiəsi Agentliyinin qurucuları arasında idi. Türk Qurtuluş Döyüşü Türk ordusunun zəfəri ilə sona çatdıqdan sonra Hamid Bəyin yerinə Türkiyə Böyük Millət Məclisinin İstanbul Nümayəndəsi təyin edildi.

Adnan Adıvar, müxtəlif fikir ayrılıqları səbəbindən 9 noyabr 1924-cü ildə Xalq Partiyasından ayrıldı və ikinci millət vəkilinə qatıldı. 17 Noyabrda çoxpartiyalı sistemə keçid əsnasında qurulan Tərəqqi Cümhuriyyət Partiyasına qatıldı. 1925-ci ilin iyununda partiya ləğv edildikdən sonra bir müddət müstəqil deputat olaraq parlamentdə iştirak etdi. 30 yanvar 1926-cı ildə parlamentdən çəkildi və İngiltərəyə getdi. 14 il İngiltərədə və Fransada yaşadı.

17 iyun 1926-cı ildə İzmirdə Atatürkə qarşı edilən sui-qəsdin cavabdehlərindən biri olaraq İstiqlal Məhkəməsi tərəfindən qiyabi mühakimə olundu və bəraət edildi.

Adnan Adıvar, səkkiz il Paris Şərq Dilləri Məktəbində bir türk müəllimi olaraq çalışdı. Xaricdə olduğu müddətdə Bertran Rasselin "Fəlsəfə Problemləri" (London 1911) adlı kitabını Fəlsəfə Məsələləri adı altında Türkcəyə çevirdi və 1935-ci ildə İstanbulda nəşr etdirdi. Bu tədqiqatla İngilislərin istifadə etdiyi fəlsəfə dili ilə tanış olmağa çalışdı.

Yenidən xaricdə olarkən məşhur "La Science chez les Turcs Ottomans" əsərini nəşr etdirdi (1939); İngiltərədə Britanika Ensiklopediyasının "Türkiyənin Yeni Zaman Tarixi"-ni yazdı; 1939-cu ildə evə qayıtdı.

Evə qayıtdıqdan sonra Təhsil Nazirliyi tərəfindən İslam Ensiklopediyası redaksiya heyətinin sədri vəzifəsinə təyin edildi. İslam Ensiklopediyası redaksiya heyətinin prezidenti Türkiyə mədəni həyatına böyük qatqı təmin etdi. Ensiklopediyada Əli Quşçu, Əl-Xarəzmi, Fərabi, İbn Haldun haqqında məqalə yazmışdır.

1944-cü ildə İstanbulda elm tariximiz baxımından daha bir mühüm əsər nəşr etdirdi: Tarix boyu elm və din . Bu əsərdə dinlə elm arasındakı əlaqələri tarixi inkişaflarında araşdırdı.

1946-cı ildə VIII. Müstəqil bir İstanbul millət vəkili olaraq yenidən parlamentə girdi. 1947-ci ildə qurucularından biri olduğu "Şərqşünaslıq Dərnəyi" nin prezidenti seçildi. 1950-ci ildə parlamentdən ayrıldı və elm sahəsindəki işlərinə qayıtdı.

1 iyul 1955-ci ildə İstanbulda vəfat etdi. Mərkəzəfəndi Qəbiristanlığında dəfn edildi.

Elm tarixi sahəsində ilk mətn tədqiqi

Adnan Adıvar, elm tarixi sahəsində ilk araşdırmanın aparıldığı işə qatıldı. Bu işdə, Molla Lütfinin "Qurbangah Daşının İki qatının alınmasıa Haqqında" adlı qısa bir traktatı mövcud üç nüsxəni müqayisə edərək Fransız dilinə tərcümə edilmişdir. Tərcümə edənlər Abdülhak Adnan Adıvar və Henry Corbin ; Araşdırmanı Şerafettin Yaltkaya aparıb.

Əsərləri

Tədqiqat-icmal

• Les Siciences Chez le Turcs Ottomans (Osmanlı Türklərində Elm), Fransızca: Paris 1939; Türk 1943.
• Tarix boyunca elm və din (1944) ISBN 975-14-0315-4
• Məqalələr: Elmin Dik Yolunda Cəsarətli Adımlar

Tənqid-məqalə

• Faustun Analiz Təcrübəsi, İstanbul, (1939),
• Məlumat Respublika Xəbərləri (1945)
• Dayan bir fikirləş (1950)
• Həqiqət üçün sürünmək (1954)

Tərcümə

• Fəlsəfə məsələləri (1935), Bertran Rassel

İstinadlar

Digər mənbələr

• A. Adnan Adıvar, Osmanlı Türklərində Elm, Remzi K., İstanbul 2000, 6.bs.
• Nuran Yıldırım: "Bir həkim olaraq Abdülhak Adnan Adıvar və Tibb Tarixi və Deontolgiya Professoru", Osmanlı Elmi Araşdırmaları, C.VII, Nr.2 (2006), 55–86.