Afrotürklər
| Ümumi sayı | |||
|---|---|---|---|
| Yaşadığı ərazilər | |||
|
| |||
| Dili | |||
|
| |||
| Dini | |||
|
|
Afrotürklər və ya Qaradərili türklər— neqroid irqinə mənsub olan Türkiyə vətəndaşları. Zənci abxazlar kimi onların da mənşəyi Osmanlı İmperiyasında mövcud olmuş quldarlıq rejimi ilə əlaqəlidir. Belə ki, "afrotürklər" ifadəsi, əsas etibarilə, Osmanlı imperiyasının hökmranlığı dövründə qul olaraq[1] gətirilən və ya öz istəkləri ilə Afrikadan Anadoluya və ya Kiprə gələrək məskunlaşan şəxslərin nəsillərinə verilən addır. Onların bir qismi sonradan ölkələrinə qayıtmış, qalanları isə Egey və Aralıq dənizi regionunda yerləşərək kənd təsərrüfatı ilə məşğul olmuş və kəndlər qurmuşdular. Afrotürklərin yaşlı nəsilləri özlərini ərəb adlandırsalar da, şəhərlərdə məskunlaşan gənc nəsil "Afrika əsilli" deməyə üstünlük verir.
Tarixi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Osmanlı dönəmində Niger, Səudiyyə Ərəbistanı, Liviya, Keniya və Sudandan[2] afrikalılar əsasən Zənzibar vasitəsilə Osmanlıya gətirilmiş və Dalaman, Manavqat, Çuxurova, Menderes və Gediz obalarında yerləşdirilmişdilər. Bəzi Afrika əsilli şəxslər isə 1923-cü il Türkiyə-Yunanıstan əhali mübadiləsi zamanı Kritdən gəlmiş və Egey regionunda, xüsusən də İzmirdə yerləşmişlər.[2] Ayvalıkda yaşayan afrotürklər ata-babalarının yunanca danışdığını, türk dilini sonradan öyrəndiklərini qeyd edirlər.[3]
Bəzi mənbələr XIX əsrdə İzmirin Səbirdaşı, Dolapquyu, Tamaşalıq, İkiçeşməlik və Ballıquyu kimi bölgələrində yoxsul qaradərililərin yaşadığı məhəllələrdən xəbər verir.[4] İzmirdə yaşayan afrotürklər 1960-cı illərə qədər[a] afrikalıların milli bayramını "Dana bayramı" adı ilə qeyd edir, bahar şənlikləri təşkil edirdilər.[4] Üç həftə davam edən şənlik zamanı qodyaların (Afrika cəmiyyətinin görkəmli nümayəndələri) yığdıqları pulla dana alınır və may ayının ilk şənbə günü qurban kəsilirdi. Hazırda bu bayram sadəcə iki gün qeyd olunur və qurban kəsilmir.
Osmanlı ordusunun sıralarında minlərlə qaradərili afrikalı xidmət edirdi. Ordu Osmanlı-Avstriya müharibəsi (1716-1718) zamanı 24,000 afrikalını Balkan yarımadasına göndərmişdi.[5] Tarixdə ilk qaradərili pilotlardan biri Əhməd Əli Çeliktən Birinci Dünya müharibəsində Osmanlı hərbi hava qüvvələrində xidmət etmişdir.
Hazırda afrotürklər Egey regionunda, xüsusən də İzmir, Aydın və Muğlada yaşamaqdadırlar. Eləcə də Antalya və Adana illərinin bəzi qəsəbələrində də Afrika əsilli şəxslər yaşayırlar.[6] Afrika köçkünlərinin nəslindən bəziləri qalıb bu ərazilərdəki əhali ilə qarışmış, bir çoxu daha böyük şəhərlərə köç etmişdir.[2] Bu kimi faktorlar ölkədə afrotürklərin sayının müəyyənləşdirilməsini çətinləşdirir.[7]
Məşhur afrotürklər
[redaktə | mənbəni redaktə et]İncəsənət
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Əsməray — müğənni
- Tuğçe Güdər — model, aktrisa
- Kuzqun Acar — heykəltaraş
- Mənsur Ark — musiqiçi
- Safiye Ayla — musiqiçi
- Yasemin Əsmərgül — aktrisa
- Əhməd Kostarika — aktyor
- Dursunə Şirin — aktrisa
- İbrahim Şirin — musiqiçi
- Cenk Sökmən — musiqiçi
- Melis Sökmən — aktrisa, musiqiçi (Qvineyalı nənə)
- Səid Sökmən — balerino, xoreoqraf (Qvineyalı ana)
- Sibel Sürel — balerina
- Əli Tınaz — aktyor, televiziya aparıcısı
- Tuncay Vural — xoreoqraf
- Dəfnə Coy Foster — aktrisa, televiziya aparıcısı (Afroamerikalı ata)
- Mert Gülər — yoqa təlimçisi
İdman
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Fercani Şənər — futbolçu
- Ömər Besim Koşalay — atlet, jurnalist
- Vahab Özaltay — futbolçu
- Hadi Türkmən — Türkiyə Futbol Federasiyasının keçmiş vitse-prezidenti
- Sadri Usuoğlu — futbol meneceri
- Mustafa Yıldız — "Ərəb Mustafa" kimi məşhurdur, 1972 və 1981 Qırxpınar çempionu
- Nazim Sanqare — futbolçu
Ədəbiyyat
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Mustafa Olpak — yazıçı və aktivist
- Tarık Dursun K. (Kakınç) — yazıçı
- Minə Söyüd — yazıçı və köşə yazarı
Siyasət
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Zənci Musa — Təşkilat-i Məxsusanın üzvü
Hərbi xidmət
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Əhməd Əli Çeliktən — Osmanlı pilotu
Qalereya
[redaktə | mənbəni redaktə et]-
Əhməd Əli Çeliktən uçuş kostyumunda. -
Osmanlı sultanının qaradərili qızlar ağası. -
-
Futbolçu Fercani Şənər.
Qeydlər
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ Türkiyə mənbələrində 1880-ci illərdən 1920-ci illərin sonlarına qədər keçirildiyi göstərilir.
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ Osmanlı İmparatorluğu’nda Köle, Türkiye Cumhuriyeti’nde Evlatlık: Afro-Türkler, Mustafa Olpak, AÜ Siyasal Bilimler Fakültesi Arxiv surəti 24 sentyabr 2015 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2015-09-24 at the Wayback Machine
- ↑ 1 2 3 "Turks with African ancestors want their existence to be felt". Today's Zaman. Todayszaman.com. 11 May 2008. 27 August 2008 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 August 2008.
- ↑ Yerleşim Yerleri ve Göç: Balıkesir/Ayvalık, afroturk.org, retrieved 25 January 2009 Arxiv surəti 18 fevral 2009 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 18 fevral 2009 at the Wayback Machine
- ↑ 1 2 "Afro-Türklerin tarihi, ''Radikal'', 30 August 2008, retrieved 22 January 2009". Radikal.com.tr. 2008-08-30. 2008-09-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-05-03.
- ↑ Dieudonne Gnammankou, "African Slave Trade in Russia" Arxivləşdirilib 2006-02-22 at the Wayback Machine, in Doudou Diene, La Chaine et le lien, Paris: Editions UNESCO, 1998.
- ↑ "Yerleşim Yerleri ve Göç". Afroturk.org. 18 February 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 January 2009.
- ↑ Afrika'nın kapıları İzmir'e açılıyor Arxiv surəti 17 fevral 2009 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 17 fevral 2009 at the Wayback Machine, Yeni Asır, 21 November 2008, retrieved 25 January 2009.