Altın-Emel Milli Parkı
| Altın-Emel Milli Parkı | |
|---|---|
 | |
BTMB kateqoriyası — II (Milli park).svg){kind=logo} |
|
| Sahəsi |
|
| Yaradılma tarixi | 1996 |
| Yerləşməsi | |
| 44°00′ şm. e. 78°48′ ş. u.HGYO | |
| Ölkə | |
| Yerləşməsi | Almatı vilayəti |
|
|
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Altın-Emel Milli Parkı (qaz. Алтынемел саябағы, rus. Алтын-Эмель национальный парк ) ― Qazaxıstanda milli park. 1996-cı ildə yaradılmışdır.[1] Park İli çayı ilə Ak-Tau dağ silsiləsi arasında 4 596 km² ərazini əhatə edir və əsasən səhra və qayalıq ərazilərdən ibarətdir.[2]
Xüsusiyyətləri
[redaktə | vikimətni redaktə et]Altın-Emel Milli Parkı Qazaxıstanda, İli çayının vadisində yerləşir. Ərazi qum səhrası, dağlar və flora daxil olmaqla müxtəlif landşaftlardan ibarətdir. Parkın əsası arxeoloji və tarixi abidələr ilə birlikdə təbii park kompleksini də qorumaq məqsədi ilə 10 aprel 1996-cı ildə qoyulmuşdur. Bura Qazaxıstandakı ən böyük qoruğu və UNESCO-nun Ümumdünya irsinin bir hissəsidir.
Altın-Emel Milli Parkı iki əsas hissədən: İli çayının sağ sahilinə və dağa - Cunqariya Alatausuna bitişik düzənlik və Altın Emel silsiləsinin makro yamacından ibarətdir. Parkın ərazisində əsasən vulkanitlər, Perm və Karbon çöküntüləri ilə təmsil olunan Karbon çöküntüləri (300 milyon yaş) müəyyən edilmişdir və ən qədim yataqlar Silur dövrünə aiddir. Parkın dağları daha çox 200-400 milyon yaşında olan Paleozoyik süxurlardan ibarətdir.
Parkın içərisində yerləşən Besşatır qəbiristanlığı Saklara aid tarixi kurqan abidəsidir. Kurqanlar Dəmir dövrünə (e.ə. VII-VI əsrlər) aiddir və Mərkəzi Asiya çöllərindəki köçərilər tərəfindən yaradılmışdır. Kurqanlar içərisindən tapılan əşyalara qızıl örtüklü tələlər, qızıl bəzək əşyaları, silah və zirehlər daxildir.
Bölgənin daha bir görkəmli xüsusiyyəti Aktau dağlarıdır. Aktay dağlarına özünəməxsus rənginə görə "ay dağları" da deyilir.[3][4]
Aktau qazax dilində "Ağ dağlar" mənasını verir. Altın-Emel adı isə türk-monqol dilindən tərcümədə "Altın" - qızıl və "Emel" - yəhər deməkdir və "dağ keçidi" mənasını verir.
"Oxuyan dyunlar"
[redaktə | vikimətni redaktə et]
"Oxuyan dyunlar" Almatı milli parkından 300 kilometr (190 mil) məsafədə yerləşir. Qumdan çıxan gurultulu səs səbəbilə ərazi "Oxuyan dyunlar" adlandırılır. "Oxuyan barkan" dyunu 1.5 kilometr (0.93 mil) uzunluğunda və 120 metr (390 ft) yüksəkliyindədir.Barxan aypara formasındadır və qumları qərbdən dağıdan külək əsdikdə ətrafa boru orqanında ifa edilirmiş kimi səslər yayılır. Bu fenomenin səbəbi hələ də sirr olaraq qalmaqdadır. Lakin elm adamları isti quru havalarda sürtünmə səbəbindən qumun elektrikləndiyini və müəyyən bir səs titrəməsi yaratdığını fərz edirlər.
İqlim
[redaktə | vikimətni redaktə et]Altın-Emelin iqlimi isti yayı olan rütubətli kontinental iqlim olaraq tənif edilmişdir. Bu iqlim yüksək mövsümi amplituda və isti yay ilə xarakterizə olunur. Orta hesabla ən azı dörd ay terperatur 10 °C (50 °F)-dən yuxarı olsa da, teperaturu 22 °C (72 °F)-dən yuxarı qeyd olunmuş ay yoxdur. Park Tyan-Şan ətəklərində, quraq çöl ekoloji bölgəsində yerləşir.
Flora və fauna
[redaktə | vikimətni redaktə et]Park nadir və nəsli kəsilməkdə olan bitki və heyvan növlərinin qorunmasına xidmət edir. Parkın florasını 69 nadir növ də daxil olmaqla 1800 bitki növü təmsil edir. Həmçinin, parkdakı arxar, monqol eşşəyi və fars ceyranı da daxil olmaqla 56 heyvan növü nadir sayılır. Böcəklər və balıqlar nəzərə alınmazsa, Altın-Emeldə ən az 260 fərqli heyvan növü yaşayır. Ərazidə sibir qurbağası da daxil olmaqla nəsli kəsilməkdə olan amfibiyalar, qara leylək və məzar qartalı da daxil olmaqla nadir və nəsli kəsilməkdə olan quşlar da mövcuddur. Daşlıq dələsi, samur, vəhşi pişik, yaban eşşəyi, ceyran, arxar, asiya enliqulağı, Buxara maralı, vaşaq və Tyan-Şan qəhvəyi ayısı da daxil olmaqla 78 növ məməli heyvanın 11-i Qazaxıstanın Qırmızı Kitabına daxil edilmişdir. Parkda Türkmən qulanı və Prjevalski atlarıda yaşayır. Ərazinin florasında ağ və qara saksaul, dəmir ağac və Sievers alması ağaclarına diqqət yetirmək lazımdır.
Kobstau vadisi
[redaktə | vikimətni redaktə et]Kosbastau vahəsi isti radon bulağı olan ağac gövdəsindən ibarətdir və qərbdə Ülken-Kalkan dağları ilə şərqdə Katıtau dağları arasındakı düzənlikdə yerləşir. Burada təbii bir abidə - 700 illik söyüd mövcuddur. Ağacın dəqiq yaşı ağacın gövdəsi, qalın budaqları və kökləri araşdırılarkən məlum olmuşdur. Söyüd 1960-cı ildə aparılan geoloji işlər zamanı aşkar edilmişdir. Abidə Altın-Emel Milli Parkı rəhbərliyinin nəzarəti altında təbiəti qorumaq və elmi müəssisə statusu ilə xüsusi qorunan təbiət ərazilərinin siyahısına daxil edilmişdir.
Həmçinin bax
[redaktə | vikimətni redaktə et]İstinadlar
[redaktə | vikimətni redaktə et]- ↑ State National Natural Park "Altyn-Emel" Arxivləşdirilib 2020-06-22 at the Wayback Machine UNESCO
- ↑ Altyn-Emel National Park Arxivləşdirilib 2009-01-04 at the Wayback Machine Bird Life International
- ↑ "Разноцветные горы Актау: красочные ландшафты Казахстана". Travel.ru. 2014-11-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-11-25.
- ↑ "Paleokazakhstan - Катутау". paleokazakhstan.info. 2014-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-11-25.