1°03′ c. e. 29°43′ ş. u.HGYO

Bvindi keçilməz Milli Parkı

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Bvindi keçilməz Milli Parkı
BTMB kateqoriyası — II (Milli park)
Sahəsi
  • 331 km²
  • 32.092 ha
Yaradılma tarixi 1991
Yerləşməsi
1°03′ c. e. 29°43′ ş. u.HGYO
Ölkə
Bvindi keçilməz Milli Parkı xəritədə
Bvindi keçilməz Milli Parkı
Bvindi keçilməz Milli Parkı
Rəsmi adıBwindi Impenetrable National Park
TipiTəbii
Kriteriya(vii), (x)
Tarixi1994 (18-ci sessiya)
İstinad nöm.682
ÖlkəUqanda Uqanda
RegionAfrika
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Bvindi keçilməz Milli Parkı — Uqandanın cənub-qərbində milli park. Park Bivindi keçilməz meşəsinin bir hissəsidir və Konqo Demokratik Respublikası sərhədi boyunca, Virunqa Milli Parkının yaxınlığında, Albertin riftinin hüdudlarında yerləşir. 321 kvadrat kilometr ərazini əhatə edən park həm montan meşəsini, həm də ovalı meşəni əhatə edir. Park yalnız piyada keçilə bilər. Bvindi keçilməz Milli Parkı UNESCO-nun Ümumdünya irsi siyahısına daxil edilmişdir.[2]

Parkın xüsusiyyətlərindən biri buradakı növ müxtəlifliyidir.[3] Milli Park 120 növ məməlinin, 348 növ quşun, 220 növ kəpənəyin, 27 növ qurbağanın, buqələmunun və bir çox nəsli kəsilməkdə olan növlərin yaşayış yerini təmin edir. Park 1000-dən çox çiçəkli bitki növü, o cümlədən 163 növ ağac və 104 növ qıjı ilə floristik baxımdan Şərqi Afrikanın ən fəqli meşələrindən biridir. Ərazi xüsusilə, Albertin riftinin yüksək səviyyəli endemik növlərini paylaşır.

Park ağ-qara kolobus, şimpanze və kərgədan quşu və turako kimi quşların sığınacağıdır. Park daha çox, dünyadakı populyasiyasının yarısı təhlükə altında olan dağ qorillalarından 400 Bvindi qorillasının yaşayış məskəni olaraq populyardır.

Tarix

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1932-ci ildə Cvindi keçilməz meşəsinin iki bloku Tac Meşə Qoruğu elan edildi. Şimal blok "Kayonza Tac Meşə Qoruğu", cənub blok isə "Kasatora Tac Meşə Qoruğu" olaraq təyin edildi.[3][4]:7 Bu qoruqların ümumi sahəsi 207 kvadrat kilometr idi. 1942-ci ildə iki qoruq birləşdirilərək genişləndirildi[3] və daha sonra keçilməz Mərkəzi Tac Meşəsi adlandırıldı.[4]:7 Bu yeni qorunan ərazi 298 kvadrat kilometr ərazini əhatə edirdi və Uqanda hökumətinin ov və meşə departamentlərinin birgə nəzarəti altında idi.[4]:7

1964-cü ildə ehtiyat, dağ qorillalarının ekstra qorunmasını təmin etmək üçün[3] heyvan sığınacağı təyin edilmiş[5]:43 və keçilməz Mərkəzi Meşə Qoruğu adlandırılmışdır.[5]:43 1966-cı ildə digər iki meşə qoruğu ərazisini demək olar ki, 321 kvadrat kilometrə qədər artıraraq əsas ehtiyatın bir hissəsi oldu.[3] Park həm ov ziyarətgahı, həm də meşə qoruğu olaraq idarə edilməyə davam etdi.[5]:43

1991-ci ildə Mqahinqa Qorilla Qoruğu və Ruvenzori dağları Qoruğu ilə birlikdə keçilməz Mərkəzi Meşə Qoruğu da milli park statusu aldı və Bvindi keçilməz Milli Parkı adlandırıldı.[3][6]:233 Park 330.8 kvadrat kilometr əraziini əhatə edirdi.[5]:43 Milli park, içərisindəki bir sıra növlərin, xüsusən də dağ qorillalarının qismən qorunması üçün təsis edilmişdi.[7] Parkın yenidən təsnifləşdirilməsi, meşədən qovulan və parka daxil olmağa icazə verilməyən Batva xalqına böyük təsir göstərdi.[4]:8 Parkdakı qorillaların ziyarəti 1993-cü ilin aprel ayında bir turizm fəaliyyətinə çevrildi və park populyar bir turizm məkanı oldu.[3] 1994-cü ildə parkın ərazisinə 10 kvadrat kilometrlik sahə əlavə edildi və park Ümumdünya irsi elan edildi.[3] Uqanda Milli Parkları, Uqanda Vəhşi Təbiət Təşkilatı adlandırıldıqdan sonra parka cavabdeh oldu.[4]:7–8 2003-cü ildə parkın hüdudlarında 4,2 kvadrat kilometrlik bir torpaq sahəsi alınaraq parka daxil edildi.[8]

Coğrafiya və iqlim

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Park bir-biri meşə dəhliziylə bağlanmış iki meşə blokundan ibarətdir. Parkın forması, 1932-ci ildə orijinal iki meşə blokunu qoruyan, əvvəlki qoruma idarəsinin mirasıdır.[4]:7 Birbaşa parkın hüdudlarından kənarda əvvəllər ağacların olduğu kənd təsərrüfatı əraziləri var.[4]:8 Ərazilər hələ də becərilir.[9]

BVindi[ölü keçid] dağları

Parkın əsas geologiyası Prekembriyə aid filit, kvars, kvarsit, şist və qranitdən ibarətdir. Ərazinin topoqrafiyası olduqca dərəli-təpəlidir, çaylar və dik təpələr ilə kəsişən dar dərələr var. Parkdakı yüksəkliklər dəniz səviyyəsindən 1,190–2,607 metr (3,904–8,553 ft) yüksəkdir[10] və parkın 60 faizi 2,000 metr (6,600 ft)-dən yüksəkliyə malikdir. Ən hündür yüksəklik parkın şərq sərhəddindəki Rvamunyonyi təpəsidir. Parkın ən aşağı nöqtəsi isə ən şimal ucundadır.[3]

Meşədə mühüm su hövzəsi var. Parkdakı yağışın çox hissəsi axınlar əmələ gətirir və meşədə sıx axınlar şəbəkəsi mövcuddur. Meşə şimal, qərb və cənuba axan bir çox çayın mənbəyidir. Parkdakı əsas çaylara Eduard gölünə axan İvi, Munyaqa, İhihizo, İşaşa və Ntenqiere daxildir.[11] Bvindi yerli kənd təsərrüfatı sahələrini su ilə təmin edir.[3]

Bvindi tropik iqlimə malikdir.[4] İllik orta temperatur minimum 7–15 °C (45–59 °F) arasında, maksimum temperatur isə 20–27 °C (68–81 °F) arasında dəyişir. Ərazidəki illik yağıntı 1,400–1,900 millimetr (55–75 düym) arasında dəyişir. Ən yüksək yağıntı mart-aprel və sentyabr-noyabr aylarında düşür.[10] Parkın meşəsi ətrafdakı ətraf mühitin və iqlimin tənzimlənməsində mühüm rol oynayır.[6]:233[9] Meşənin bitki örtüyündən yaranan yüksək miqdarda evapotranspirasiya, park xaricindəki bölgənin aldığı yağıntını artırır. Bu həmçinin, Uqandanın cənub-qərbində ciddi problem olan torpaq eroziyasını da azaltır.[9]

Biomüxtəliflik

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Bwindi[ölü keçid] Keçilməz Meşəsi

Bvindi keçilməz meşəsi qədim, mürəkkəb və bioloji baxımdan zəngindir.[6]:233 Park ekoloji əhəmiyyətinə görə UNESCO-nun Ümumdünya irsi

elan edilmişdir. Bvindi, Şərqi Afrika meşələri arasında ağacların, kiçik məməlilərin, quşların, sürünənlərin, kəpənək və gövələrin ən zəngin populyasiyalarına sahibdir. Parkdakı növlərin müxtəlifliyi, ərazidəki böyük yüksəklik[4]:8 və yaşayış zonaları dəyişkənliyinin[9] nəticəsidir. Bu həmçinin, Pleystosen dövründəki buzlaşma zamanı meşənin növlərə sığınacaq verməsi ilə də bağlı ola bilər.[4]:8[9]

Parkda 220-dən çox ağac növü, Uqanda ağac növlərinin 50%-dən çoxu[10] və 100-dən çox qıjı növü var.[3] Parkdakı təhlükə altında olan bitki növlərindən biri qəhvəyi mahaqonidir.[12]

Parkda Şərqi Afrikanın ən zəngin faunal icmalarından birinin, 350-dən çox quş növü və 200-dən çox kəpənək növünün olduğu düşünülür.[3] Parkda təxminən 120 məməli növü var və onlardan 10-u primatlar,[13]:744 45-dən çoxu isə kiçik məməlilərdir.[10] Parkdakı növlərə dağ qorillası ilə yanaşı, şimpanze, saqqallı meymun, Afrika fili, Qrauer enlidimdiyi, ağ zolaqlı yelkənqanad,[12] ağ-qara kolobus, qırmızquyruq meymun, vervet,[13]:744 nəhəng meşə donuzu[10] və kiçik antilop növləri daxildir.[14] Parkın çaylarındakı balıq növləri yaxşı məlum deyil.[11] Parkda zolaqlı çaqqal, qızılı pişik və Afrika siveti də daxil olmaqla bir çox ətyeyən mövcuddur.

Parkda yetkin olmayan bir dağ qorillası.

Dağ qorillaları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Parkda dünyanın bütün dağ qorillalarının demək olar ki, yarısını təşkil edən:234[6] 600-ə yaxın dağ qorillası (Gorilla beringei beringei) [15] yaşayır. Dünyadakı dağ qorillası populyasiyasının qalan hissəsi isə yaxınlıqdakı Virunqa dağlarında yaşayır. Parkdakı dağ qorillası populyasiyasının 2006-cı il siyahıyaalması göstərdi ki, bu rəqəm 1997-ci ildə təxminən 300 nəfərdən,[16] 2002-ci ildə 320 nəfərə, 2006-cı ildə isə 340 nəfərə çatmışdır.[15] 2018-ci ildə isə bu sayın 400-ə çatdığı bildirilmişdir.[17] Qanunsuz ov, xəstəlik və yaşayış yerinin itirilməsi qorillalar üçün ən böyük təhlükədir.[18]

Dağ qorillaları nəsli kəsilməkdə olan bir növdür və təxmini populyasiyası təxminən 650 fərddir.[5] Əsirlikdə saxlanılan dağ qorillaları olmasa da, 1960-1970-ci illərdə bəziləri əsirlikdə yetişdirməyə başlamaq üçün tutulmuşdu.[18]

Qoruma

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Park, dövlətə məxsus bir müəssisə olan Uqanda Vəhşi Təbiət Təşkilatına bağlıdır. Parka qonşu olan icmalar özlərinə məxsus olan bəzi ərazilərə daxil ola bilsələr də, park tamamilə qoruma altındadır.[3]

Parkla həmsərhəd olan ərazilərdə əhalinin sıxlığı bir kvadrat kilometrə 300 nəfərdən çoxdur. Bu ərazilərdə yaşayan əhalinin bir qismi Uqandanın ən yoxsul insanları arasındadır. Əhali çoxluğu və yoxsul kənd təsərrüfatı Bvindi meşəsinə böyük təzyiq göstərir və park üçün ən böyük təhlükələrdən biridir.[4]:3 Əhalinin doxsan faizi oturaq kənd təsərrüfatından asılıdır, çünki kənd təsərrüfatı bu ərazidə qazanc əldə etmək üçün az sayda yoldan biridir.[4]:5

Turizm

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yağışlı mövsümdə parkda şəraitin daha çətin olmasına baxmayaraq turistlər il ərzində istənilən vaxt parkı ziyarət edə bilərlər. Park ucqar bir ərazidə yerləşir və yollar pis vəziyyətdədir.[4]:8 Turistlər üçün tikililərə loja, çadır düşərgələri və cəmiyyət tərəfindən idarə olunan otaqlar daxildir.[19] 

Bvindi Dövlət Xəstəxanası ərazidəki 40.000 insana və ziyarət edən turistlərə tibbi xidmət göstərir.[20]

Qorilla izləmə, parkdakı əsas turistik fəaliyyətdir və Uqanda Vəhşi Təbiət Təşkilatı üçün çox gəlir gətirir.[6]:234 Qorillaları izləmək istəyən turistlər əvvəlcə icazə almalıdırlar.[19] Bvindiyə gələcək qonaqlar üçün qorilla izləmə icazələrini bir neçə tur şirkəti təsis edə bilər. Qorillalar nadir hallarda turistlərə reaksiya verirlər. Turistlər üçün qorillalara xəstəlik ötürülməsi riskini minimuma endirmək üçün ciddi qaydalar mövcuddur.[18] Uqanda, Ruanda və Konqo Demokratik Respublikası dağ qorillalarını ziyarət etmək mümkün olan yeganə ölkələrdir.[13]:743

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 https://whc.unesco.org/en/list/682.
  2. ↑ UNESCO. "Bwindi Impenetrable National Park". 2022-06-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-07-11.
  3. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 "Bwindi Impenetrable National Park, Uganda". Protected Areas and World Heritage. United Nations Environment Programme, World Conservation Monitoring Centre. sentyabr 2003. 2008-05-10 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-07-08.
  4. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Korbee, Dorien. "Environmental Security in Bwindi: A focus on farmers" (PDF). Institute for Environmental Security. mart 2007. 2008-08-30 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-07-08.
  5. ↑ 1 2 3 4 5 Namara, Agrippinah. "From Paternalism to Real Partnership with Local Communities? Experiences from Bwindi Impenetrable National Park (Uganda)". Africa Development. XXXI (2). İyun 2006.
  6. ↑ 1 2 3 4 5 Blomley, Tom. Natural resource conflict management: the case of Bwindi Impenetrable and Mgahinga Gorilla National Parks, southwestern Uganda (PDF) // Peter A. Castro, Erik Nielsen (redaktor). Natural resource conflict management case studies: an analysis of power, participation and protected areas. Rome: Food and Agriculture Organization of the United Nations. 2003.[ölü keçid]
  7. ↑ Adams, William Mark. Green Development: Environment and Sustainability in the Third World. Routledge. 2001. səh. 266. ISBN 0-415-14765-4.
  8. ↑ "A brief history of IGCP". International Gorilla Conservation Programme. 20 February 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-07-08.
  9. ↑ 1 2 3 4 5 Lanjouw, Annette. "Beyond Boundaries: Transboundary Natural Resource Management for Mountain Gorillas in the Virunga-Bwindi Region". Biodiversity Support Program, World Wildlife Fund. 2001. 2011-06-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-07-08.
  10. ↑ 1 2 3 4 5 Eilu, Gerald; Joseph Obua. "Tree condition and natural regeneration in disturbed sites of Bwindi Impenetrable Forest National Park, southwestern Uganda". Tropical Ecology. 46 (1). 2005: 99–111.
  11. ↑ 1 2 Gurrieri, Joe; Jason Gritzner; Mike Chaveas. "Virunga – Bwindi Region: Republic of Rwanda, Republic of Uganda, Democratic Republic of Congo" (PDF). United States Department of Agriculture. səh. 18. 2009-07-04 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-07-08.
  12. ↑ 1 2 IUCN/WCMC. World Heritage Nomination - IUCN Summary Bwindi Impenetrable National Park (Uganda) (PDF). 1994. səh. 51. 2016-08-20 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2020-07-13.
  13. ↑ 1 2 3 Hodd, M. East Africa Handbook: The Travel Guide. Footprint Travel Guides. 2002. ISBN 1-900949-65-2. 2019-06-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-07-13.
  14. ↑ "Bwindi Impenetrable National Park". National Parks and Safaris. Uganda Tourist Board. 2008-06-05 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-07-08.
  15. ↑ 1 2 "Mountain Gorilla Population Rebounds in Uganda". LiveScience.com. July 4, 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2007-05-03.
  16. ↑ "Arxivlənmiş surət" (PDF). 2020-09-29 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-07-13.
  17. ↑ Robbins, M.; Sawyer, S. "Intergroup encounters in mountain gorillas of Bwindi Impenetrable National Park, Uganda". Behaviour. 144 (12). 2007: 1497–1519. doi:10.1163/156853907782512146. ISSN 0005-7959.
  18. ↑ 1 2 3 "About IGCP". International Gorilla Conservation Programme. 2008-01-17 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-07-08.
  19. ↑ 1 2 "Bwindi Impenetrable National Park". Uganda Wildlife Authority. 2008-05-14 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-07-08.
  20. ↑ Bwindi Community Hospital website Arxiv surəti 2 fevral 2008 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2008-02-02 at the Wayback Machine

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Bvindi_keçilməz_Milli_Parkı&oldid=7792442"